İslam məzhəblərinin yaranmasına təsir edən dini və ictimai-siyasi amillər

Aqil Şirinov; Hilal Ağamoğlanov

№ 2(3) Dekabr 2019

AZ
EN
RU

İslam məzhəblərinin yaranmasına təsir edən dini və ictimai-siyasi amillər

Religious, Social and Political Factors Impacting Islamic Denominations

Религиозные и социально-политические факторы, влияющие на формирование исламских мазхабов

Aqil Şirinov Azərbaycan İlahiyyat İnstitutunun prorektoru
Hilal Ağamoğlanov Azərbaycan İlahiyyat İnstitutu Dinşünaslıq ixtisasının magistrantı

Xülasə

AZ
EN
RU

Məhəmməd peyğəmbərin vəfatından sonra müsəlmanlar arasında yaranan nöqteyi-nəzər fərqlilikləri öz ardınca qruplaşma, firqələşmə və məzhəbləşmə tendensiyasını da gətirdi. Cəmiyyətdə yaşanan siyasi, sosial və mədəni dəyişikliklər insanların müəyyən fikirlərin və ya fərqli fikir sahiblərinin ətrafına toplaşması ilə nəticələndi. Peyğəmbərin vəfatından dərhal sonra xilafət və imamət məsələsində ixtilafın ortaya çıxması, üçüncü xəlifə Osman ibn Əffanın dövründə başlayan etirazlar, onun qətlindən sonra intiqam pərdəsi altında baş verən savaşlar cəmiyyətdə siyasi bölünmələrə rəvac verdi, özü ilə xəvaric qruplarının meydana çıxmasını gətirdi. Əməvilərin yürütdüyü siyasət “cəbr” və “qədər” başda olmaqla, bəzi məsələlərin müzakirə obyektinə çevrilməsinə və bunun ətrafında ixtilafların yaranmasına, məvalilərə qarşı ədalətsiz münasibətləri isə üsyan və inqilablara rəvac verdi. Həmin dövrlərdə müxtəlif İslam məzhəbləri öz etiqadlarını sistemləşdirə bildilər. Abbasilər xilafəti zamanında da “xəlqül-Quran” kimi məsələlər məzhəblərarası düşüncə fərqliliklərini daha da dərinləşdirdi, müxtəlif məzhəblər hakimiyyətdən, eləcə də cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrindən dəstək alaraq öz yerlərini möhkəmləndirdilər.

After the death of the Prophet Muhammad, different views among Muslims led to the differences based on sectarian and denominationalizing tendencies. Socio-political and cultural changing caused many people to unite around certain thoughts and thinkers. The early disagreement on the caliphate as well as the protests initiated during the reign of the caliph ʿUthmān ibn ʿAffān and the battles in the name of revenge for his blood after his assassination increased political fractionalization in society and led to the emergence of Kharijite groups. The Umayyads' policies also led to the discussions over some theological problems like Jabr and Qadar (predestination and free will) and to disagreements on those issues. At the same time, the Umayyads' unfair attitude towards Mawali (non-Arab Muslims) caused many revolts against the Caliphate. In the Abbasid period, the differences of thought over some issues, like Khalq al-Qur’an, between various Islamic denominations deepened as well as a number of religious denominations strengthened their positions by gaining the support of State authorities and different sections of society.

Различия в точке зрения мусульман, возникшее после смерти Пророка Мухаммеда (мир ему), вызвали тенденции разделения на группы, секты и мазхабы. Политические, социальные и культурные изменения, которые произошли в ообществе, привели к тому, что люди объединились вокруг определенных идей и обладателей таких идей. Разногласия по вопросу о халифате и имамате, возникшие сразу после смерти Пророка (мир ему), протесты в период правления третьего халифа Усмана ибн Аффана, и войны, последовавшие за его убийством под занавесом мести, вызвали политическое разделение в обществе, которая способствовала появлению хариджитов. Политика, проводимая Омейядами, превращая некоторые вопросы, в частности, темы «кадар» и «джабр» в объекты обсуждения, породила новые проблемы, вокруг них возникли противоречия, а несправедливое отношение к мевалиям способствовало восстаниям и революциям. В то время различные исламские мазхабы смогли систематизировать свои убеждения. Во времена Аббасидского халифата такие вопросы, как «халгулГуран» углубили различия мышления между мазхабами, и различные мазхабы, получив поддержку от властей, а также от различных слоев общества, укрепили свои позиции.

Açar Sözlər

AZ
EN
RU

İslam Məzhəbləri Firqələşmə Xilafət Məzhəblərarası Düşüncə

Denominations In Islam Fractionalization Caliphate Interdenominational Thought

Исламские Мазхабы Сектанство Халифатt Мышление Между Мазхабами

Referanslar

Apak Adem. (2010). “Arap olmayan milletlerin Araplardan üstün olduğunu iddia eden siyasî, fikrî ve edebî hareket”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul, c.39, (səh.244-246).

Goldziher Ignaz. Tr. A.Hamori, R.Hamory. (1981). Introduction to Islamic Theology and Law. New Jersey: Princeton University Press, (302 s.).

Günay Ünver – Ecer A. Vehbi. (1999). Toplumsal Değişme, Tasavvuf, Tarikatler ve Türkiye. Kayseri: Erciyes Üniversitesi yayınları, (354 s.).

İbn əl-Əsir. Əbülhəsən İzzəddin Əli ibn Məhəmməd. (1386/1966). Əl-Kamil fit-tarix. Beyrut: Darü Sadir, (687 s.).

Kandemir M.Yaşar. (1989). “Ahmed b. Nasr el-Huzai. ”Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı. c. II.

Kutlu Sönmez. (2006). “Mürcie”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul, c.32, (səh.41-45).

M.Sait Hatiboğlu. “Hilafetin Kureyşiliği”. A.U. İlâhiyat fakültesi dergisi, c.23. (səh.121-213).

Öğüt Salim. (1994). “Ebu Yusuf”. ”Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, c. X.

Sübki. Əbu Nəsr Əbdülvəhhab ibn Əli. (1964/1383). Təbəqat əş-şafiiyyə əl-kübra. thq. Ə.M.əl-Hülv, M.M.ət-Tənahi. Qahirə: Mətbəətü İsa əl-Babi əl-Hələbi, c. II (487 s.).

Şakiri Hüseyn. (1998). “Movsuat əl-Mustafa vəl-itrəh”. c.11. səh.219 (213).

Şəhristani Məhəmməd ibn əbdülkərim. (1413/1992). Əl-miləl vən-nihəl. thq. M.F.Məhəmməd. Beyrut: Dar əl-kütüb əl-ilmiyyə, c.1 (734 s.).

Şirinov Aqil. (2008). “Çağdaş sələfiliyin yaranmasına və inkişafına səbəb olan ictimai amillər.” Bakı Dövlət Universiteti İlahiyyat Fakültəsinin Elmi Məcmuəsi. Bakı, № 10, (səh. 194-210).

Üzüm İlyas. (2004). “Mezhep”. TDV İslam Ansiklopedisi. Ankara, c.29, (səh.526).

Wach Joachim. (1987). Din Sosyolojisine Giriş. Çev. Battal İnandı. Ankara, (65 s.).

Yavuz Yusuf Şevki. (1999). “İbn Ebu Duad”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul, c. XIX, (səh. 430-431).

Zəhəbi. (1413/1993). Siyərü əlam ən-nübəla. Beyrut: Müəssəsətür-risalə. (695 s.).

Ümumilikdə 16 istinad var. Daha Çox İstinadı Göstər

Necə istinad edilir?

Şirinov, Aqil - Ağamoğlanov, Hilal. “İslam məzhəblərinin yaranmasına təsir edən Dini Və Ictimai-Siyasi amillər”. Din Araşdırmaları Jurnalı 2/3 (December 31, 2019), 53-63. https://journal.ait.edu.az/daj/article/view/55