İslam dünyasında ilk radikal qruplaşma: Əzrəqilik

Aqil Şirinov

№ 2(5) Dekabr 2020

AZ
EN
RU

İslam dünyasında ilk radikal qruplaşma: Əzrəqilik

The First Extremist Sect in the Muslim World: Al-azariqa

Первая радикальная группировка в исламском мире: азракизм

Aqil Şirinov Azərbaycan İlahiyyat İnstitutunun rektoru, Dinşünaslıq kafedrasının müəllimi

Xülasə

AZ
EN
RU

Əzrəqilik İslam tarixində yaranmış ilk radikal qruplaşma hesab olunur. Xariciliyin (xəvaric) bir qolu olan bu qruplaşmanın nümayəndələri öz görüşlərini qəbul etməyənlərə qarşı eksklüzivist mövqedən çıxış etmiş, hətta onları kafir hesab etmişlər. Nafi ibn Əzrəqin (v. 65/685) görüşləri əsasında formalaşan bu məzhəb yarandığı dövrdən etibarən zorakılığa meyil göstərmiş, məzhəb mənsubları Bəsrə, Xuzistan, Əhvaz, Təbəristan, Fars, İsfahan və digər şəhər və bölgələrdə üsyanlar təşkil etmişlər. Məqalədə əzrəqiliyin qurucusu Nafi ibn Əzrəqin fəaliyyətləri, əzrəqiliyin əsas inancları müzakirə obyektinə çevrilir. Onlara müxalif olanların uşaqlarının və qadınlarının da öldürülməsinin icazəli olması, Quranda öz əksini tapmadığı üçün rəcm cəzasının inkarı, müşriklərin uşaqlarının da öz valideynləri ilə birlikdə cəhənnəmə gedəcəkləri, istər söz, istərsə də əməldə təqiyyənin icazəli olmaması və digər fikirlərin əzrəqilərin əsas inancları arasında yer aldığı irəli sürülür. Həmçinin ümumi xaricilik kontekstində əzrəqiliyin yaranmasına və zorakılığa əsaslanan fikirləri mənimsəməsinə səbəb olan amillər araşdırılır. Məqalədə, əsasən, Əbülhəsən əl-Əşərinin “Məqalat əl-islamiyyin”, Malatinin “ət-tənbih vər-rədd”, Əbdülqahir əl-Bağdadinin “əl-Fərq beynəl-firəq”, Əbülfəth əş-Şəhristaninin “əl-miləl vən-nihəl”, İbn Həzm əl-Əndəlüsinin “əlFəsl fil-miləl vəl-əhva vən-nihəl” başda olmaqla İslam məzhəbləri tarixçilərinin qələmə aldığı mənbələrlə yanaşı, İbn Cərir Təbərinin “Tarix ər-rüsül vəlmüluk ”, İbn əl-Əsirin “əl-Kamil fit-tarix”, İbn Kəsirin “ən-Bidayə vənnihayə” kimi məşhur İslam tarixi mənbələrinə və mövzu ilə əlaqəli yazılmış müasir mənbələrə müraciət edilmişdir.

Al-Azraqiyya (Azariqa) is considered as one of the radical sects in Islamic History. This sect, which was one of the branches of Khavarij took an exclusivist stand against those who did not accept their views and even declared them as unbelievers. The Azariqa, which was formed on the bases of Nafi ibn al-Azraq’s views, tended to violent extremism as well as the representatives of the sect revolted in many cities and regions of the Islamic world such as Basra, Khuzistan, Ahwaz, Tabaristan, Fars, Isfahan, etc. The article discusses the activities of Nafi ibn al-Azraq as well as the major beliefs of al-Azariqa. It is pointed in the article that the beliefs such as the children and wives of those who disagree with Azariqa could be killed as well as the children of their opponents would go to the everlasting hell together with their parents, he impermissibility of taqiyya in word or deed, etc., were among the major beliefs of al-Azariqa. It is also investigated the major factors responsible for the formation al-Azariqa and its adoption of the views based on violence. In the article, along with the sources of the History of Islamic Denominations such as Abul-Hasan al-Ash’ari’s Maqalat al-Islamiyyin, Malati’s at-Tanbih wa ar-Radd 'ala Ahl al-Ahwae wal-Bida' , Abd al-Qahir al-Baghdadi’s al-Farq bain al-Firaq, Abu al-Fath al-Shahristani’s al-Milal wa an-nihal, Ibn Hazm al-Andalusi’s al-Fasl fi ' l Milal wa ' l Ahwa ' wa ' l Nihal the sources of the History of Islam such as Ibn Jarir al-Tabari’s Tarikh al-Rusul wa al-muluk, Ibn Athir’s al-Kamil fi at-Tarikh and Ibn al-Kathir’s alBidaya wa an-Nihaya, which is related to the subject, have been also used.

Азракизм первая радикальная группировка в истории ислама. Представители этой группировки, являющейся ветвью хариджизма (хаваридж), выступали с эксклюзивистской позиции по отношению к людям, не принимавшим их взгляды, даже объявляли их кафирами (неверующими). Эта секта, сформировавшаяся на основании взглядов Нафи ибн аль-Азрака (ум. 65/685), с момента возникновения была склонна к насилию. Азракиты организовывали восстания в Басре, Хузистане, Ахвазе, Табаристане, Фарсе, Исфахане и других городах и областях. Предметом обсуждения в этой статье является деятельность основателя азракизма Нафи ибн аль-Азрака, основные убеждения представителей этой секты. В статье рассказывается об основных убеждениях азракитов: они разрешали убийство детей и женщин их противников, отрицали раджм (побивание камнями) из-за того, что это наказание не нашло отражение в Коране, считали, что дети мушриков (политеистов) отправятся в ад вместе с родителями, выступали против такии (благоразумного скрывания своей веры) как в словах, так и в поступках. Также, изучаются факторы, приведшие к возникновению азракизма в общем контексте хариджизма, и освоению азракитами взглядов, ориентированных на насилие. В статье автор ссылается, главным образом, на такие труды мусульманских историков, как «Магалат аль-Илсламиин» Абуль-Хасана альАшари, «ат-танбих вар-радд» Малати, «аль-Фарг бейналь-фираг» Абдуль-Кахира аль-Багдади, «аль-милал ван-нихаль» Абуль-Фатха ашШахрастани, «аль-Фасл филь-милал вал-ахва ван-нихаль» Ибн Хазма аль-Андалуси, а также известные источники истории ислама «Тарих аррусуль ва-ль-мулюк» Ибн Джарира ат-Табари, «аль-Камиль фи-т-тарих» Ибн аль-Асира, «аль-Бидая ва-н-Нихая» Ибн Касира, и на современные источники по теме.

Açar Sözlər

AZ
EN
RU

Əzrəqilik Nafi İbn Əl-Əzrəq Xaricilik Dar Əl-Küfr Təhkim İman-Küfr

Azariqa Nafi Ibn Al-azraq Khavarij Dar Al-kufr Tahkim İman-kufr

Азракийя Нафи Ибн Аль-азрак Хариджизм Дар Аль-куфр Тахким Вера-куфр

Referanslar

Bağdadi Əbülqahir. (2008). Əl-fərq beynəl-firəq. thq. M.Osman əl-Xəşt. Qahirə: Məktəbətu İbn Sina.

Bərir Mühsin. (2004). Əl-İbaziyyə.Tripoli: əl-Müəssəsətül-hadisə lil-kitab.

əl-Həci Abdullah ibn Xəlifə. (1439/2018). Təərrüf ələl-məzhəbil-ibazi. Oman: Məktəbətül-ənfal.

Əl-Mələti. (1430/2009). Ət-tənbih vər-rədd əla əhlil-əhva vəl-bidə. tsh. Sven Dederıng. Beyrut: ə-Məhədul-əlmaniyyu lil-əbhasiş-şərqiyyə.

Əşəri Əbülhəsən. (1411/1990). Məqalatül-islamiyyin. thq. M. Mühyiddin Əbülhəmid. Beyrut: əl-Məktəbətül-əsriyyə. c. 1.

Fayda Mustafa. (1988). “Abs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: İSAM yayınarı. c. 1.

Fayda Mustafa. (1992). “Bedevi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: İSAM yayınarı, c. 5.

Fığlalı Ethem Ruhi. (1974). “Hariciliğin Doğuşuna Tesir Eden Bazı Sebepler”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Ankara. c. 20.

İbn əl-Əsir Əli ibn Əbilkərəm. (1407/1987). Əl-Kamil fit-tarix. Thq. Əbülfida Abdullah əl-Qazi. Beyrut: Darül-kütübil-ilmiyyə, C.3.

İbn Həzm Əli ibn Əhməd. (1416/1996). Əl-Fəsl fil-miləl vəl-əhva vən-nihəl. Thq. M.İbrahim Nəsr, Ə. Ümeyrə. Beyrut: Dar əl-cil, C.5.

Qurtubi. (1405/1985). əl-Cami li-əhkamil-Qur`an. Thk. Əbu İshaq Ətfiyyeş. Beyrut: Daru ihyait-türasil-ərəbi, c. 3.

Lewinstein Keith. (1991). “The Azariqa in Islamic Heresiography”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies. University of London. Vol. 54. No. 2.

Öz Mustafa. (1995). “Ezarika”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: İSAM yayınarı, c. 12.

Şəhristani Əbülfəth. (1421/2001). əl-Miləl vən-nihəl. Thq. Ə.Əli Məhna, Ə.Həsən Faur. Beyrut: Dar əl-mərifə.

Təbəri Əbu Cəfər Məhəmməd ibn Cərir. (tarixsiz). Tarix ər-rüsül vəl-müluk. Thq. M.Əbülfəzl İbrahim. Misir: Dar əl-məarif, c.5.

Təbəri Əbu Cəfər Məhəmməd ibn Cərir. (1415/1995). Camiül-bəyan an təvili ayil-Quran. Thq. S.C.əl-Əttar. Beyrut: Dar əl-fikr, c.2.

Təbərsi Fəzl ibn Həsən. (1415/1995). Məcəməül-bəyan fi təfsiril-Quran. Beyrut: Müəssəsətül-ələmi lil-mətbuat., c. 2.

Tusi Əbu Cəfər Məhəmməd ibn Həsən. (1409). Ət-Tibyan. Thq. Əhəmd əl-Amili. Qum: Məktəbət əl-ilam əl-islami, c. 3.

Watt W. (2001). Montgomery. İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri. Trc. E.R.Fığlalı. İstanbul: Şa-To.

Ümumilikdə 19 istinad var. Daha Çox İstinadı Göstər

Necə istinad edilir?

Şirinov, Aqil. “İslam dünyasında Ilk Radikal qruplaşma: Əzrəqilik”. Din Araşdırmaları Jurnalı 3/5 (December 31, 2020), 55-66. https://journal.ait.edu.az/daj/article/view/94