Tarixlə əfsanə arasında həşişilik (həşşaşilik)

Aqil Şirinov

№ 2(7) Dekabr 2021

AZ
EN
RU

Tarixlə əfsanə arasında həşişilik (həşşaşilik)

Assasins: Between History and Legend

Хашишийство (хашшашийство) между историей и легендой

Aqil Şirinov Azərbaycan İlahiyyat İnstitutunun rektoru

Xülasə

AZ
EN
RU

Fatimi xəlifəsi Müstənsir Billahın (1036-1094) vəfatından sonra ismailiyyə məzhəbi iki qola bölündü. Müstənsir Billahın kiçik oğlu Müstəli ordu komandiri olan qaynı Əfzəl ibn Bədr əl-Cəmalinin dəstəyi ilə xəlifə seçildi. Yeni xəlifənin dövründə Müstənsirin böyük oğlu Nizarın imamətinin tərəfdarları təqibə məruz qaldılar. Müstəliliyin (müstəliyyə) əksinə, Nizarın imamətini qəbul edən nizarilik (nizariyyə) Həsən Səbbahın Ələmutda qurduğu İsmaili dövlətinin (1090-1256) rəsmi ideologiyasına çevrildi. Həsən Səbbah nizariliyi müsəlman Şərqində yaymağa çalışır və bu yolda ona mane olan qüvvələrə qarşı sui-qəsd də daxil olmaqla, müxtəlif ideoloji və hərbi vasitələrlə mübarizə aparırdı. 1090-cı ildə Ələmutun ələ keçirilməsi ilə başlayan bu fəaliyyət, daha sonra Raşidüddin Sinanın (1126-1193) səyləri nəticəsində Suriya ərazisinə doğru genişləndi və beləcə, nizarilər müsəlman dünyasında ciddi hərbi və ideoloji qüvvəyə çevrildilər. Müxalifləri, xüsusən də Suriya bölgəsində fəaliyyət göstərən səlibçilər tərəfindən narkotik maddə olan həşişdən istifadə etdikləri üçün “həşişi” və “həşşaşi” adlandırılan nizarilər, bir tərəfdən, öz imamlarına itaətin vacibliyinə əsaslanan ideoloji təbliğatlarını yürüdür, digər tərəfdən, rəqiblərinə qarşı o dövrə qədər görünməyən sui-qəsd taktikasından istifadə edərək qorxulan bir cərəyan halına gəldilər. Səlcuqilər onlarla hərbi və ideoloji mübarizəni əsas hədəflərindən birinə çevirmişdilər. Nəhayət, monqolların Ələmutu ələ keçirib nizari imamını öldürmələri, daha sonra isə məmlüklərin Suriya nizarilərini nəzarət altına almaları ilə birlikdə həşişilik müsəlman dünyasında ciddi bir qüvvə olmaqdan çıxmışdı. Həşişilərin fəaliyyəti haqqında Orta əsr müsəlman və avropalı müəlliflər tərəfindən yazılmış tarix əsərlərində və səyahətnamələrdə xeyli məlumat

After the death of the Fatimid Caliph Al-Mustansir Billah (1036-1094), the Ismaili branch of Shia Islam was divided into two parts. Al-Mustanṣir Billah's youngest son Aḥmad al-Mustaʿlī Billah, with the help of his brotherin-law, the vizier Afdal ibn Badr al-Jamali, became a Caliph. During the reign of the new Caliph, the proponents of Mustansir’s older son Nizar’s imamate were subjected to prosecution. Nizariyya, which, unlike Musta’liyya accepted the Imamate of Nizar, became an official ideology of the Ismaili State, (which was) founded in Alamut by Hasan al-Sabbah. Hasan al-Sabbah was attempting to spread Nizari Ismailism in the Muslim East and, by using various ideological and military means including assassination, was struggling against those who posed obstacles in his way. This activity, which began with the capture of Alamut, later on, expanded towards Syria by the efforts of Rasid al-Din Sinan (1126-1193), and thus Nizaris became a military and ideological force in the Islamic World. Nizaris, who, due to their use of narcotics called Hashish were named by their opponents as Hashishis (Assassins), on one hand by propagandizing their ideology based on the necessity to obey their imams, and on the other hand by using the tactics of assassination against their enemies, which had been unprecedented until that time, became a fearful movement. One of the main targets of the Seljuks was the military and ideological struggle with them. At last, Assassins ceased to be a serious force in the Muslim world after Mongols seized Alamut and killed the Nizari Imam and, later on, the Mamluks took control of Syrian Nizaris. There is a significant amount of information on the Assassins’ activities in the historical sources and travels written by medieval Muslim and European authors. Although some of those works reflected historical facts as they are, others, Marco Polo being in the first place, based their information on legends. The main purpose of the article is, by being based on the real sources, to determine the right and legendary pieces of information on the Assassins and thus to reveal the historical facts on this issue.

После смерти фатимидского халифа аль-Мустансира Биллаха (10361094) секта исмаиллитов разделилась на две ветви. Младший сын альМустансира Биллаха аль-Мустали был избран халифом при поддержке своего шурина командира войска Афзал ибн Бадр аль-Джамали. В период нового халифа сторонники имамата старшего сына аль-Мустансира Низара подвергались преследованию. В отличие от мусталийи низарийство (низарийя) превратилось в официальную идеологию государства исмаиллитов (1090-1256), созданного Хасан ас-Саббахом в Аламуте. Хасан ас-Саббах пытался распространить низарийя на мусульманском Востоке. При этом он боролся с противостоящими ему силами с помощью различных идеологических и военных средств, включая заговор. Это борьба, начавшаяся с захвата Аламута в 1090 году, в дальнейшем благодаря усилиям Рашид ад-Дин Синана (1126-1193) распространилась на территорию Сирии. Таким образом, низариты стали серьезной военной и идеологической силой в мусульманском мире. Противники низаритов, в частности салибы (крестоносцы), действующие на территории Сирии, называли низаритов «гашиши» и «гашаши», так как они употребляли наркотическое вещество гашиш. С одной стороны низариты продвигали идеологию, основанную на важности поклонения их имамам, а с другой, они превратились в устрашающее течение, используя против соперников неприменяемую до того периода тактику заговора. Военная и идеологическая борьба с низаритами стала одной из основных целей для сельджуков. Наконец, захват Аламута монголами, убийство имама низаритов, переход сирийских низаритов под власть мамлюков привели к утрате хашишийством серьезного влияния в мусульманском мире. Деятельность хашишитов подробно описана в исторических трудах средневековых мусульманских и европейских авторов и записках путешественников. Несмотря на то, что часть этих трудов отражает исторические реалии, сведения о хашишитах, предоставленные некоторыми авторами, в частности Марко Поло, основываются на легендах. Основная цель статьи заключается в разграничении реальных и вымышленных сведений на основании источников, и выявлении исторических реалий.

Açar Sözlər

AZ
EN
RU

Həşişi Həsən Səbbah Ələmut Nizarilər Raşidüddin Sinan Səlcuqilər

Assassins Hasan Sabbah Alamut Nizaris Rashid Al-din Sinan Saljuks

Гашиши Хасан Ас-саббах Аламут Низариты Рашид Ад-дин Синан Сельджуки

Referanslar

Axundov Mirzə Fətəli. (2005). Kəmalüddövlə məktubları. Əsərləri III cilddə (II cild). Bakı: Şərq-Qərb.

Bartlett, John R. (1 (2013)). ""Burchard's Descriptio Terrae Sanctae: The Early Revision"". Palestine Exploration Quarterly. 145, (səh. 61–71).

Biəhkamillah Amir. (1938). Risalətü iqai səvaiqil-irğam (“ər-Hidayətül-amiriyyə” ilə birlikdə). thq. Asif ibn Əliəsğər Feyzi. London: Oxford University Press.

Daftary Farhad. (1994). The Assassin Legends: Myths of the Isma‘ilis. London.

Daftary Farhat. (2008). Alamut Efsaneleri. trc. Özgür Çelebi. İstanbul: Yurt-kitab yayın.

Daftary Farhad. (2014). İsmaililer: Tarihleri ve öğretileri..trc. Ahmet Fethi. İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım.

Hodgson Marshall. (1955). The Order of Assassins: The Struggle of the Early Nizari Isma’ilis Against the Islamic World. Hague: Mouton & Co. Publishers.

Demirkent Işın. (2004). “Mevdud b. Altuntegin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, c. 29, (səh. 427-429).

İbn əl-Cövzi Əbülfərəc Əbdürrəhman ibn Əli. (1412/1992). Əl-Müntəzəm fi tarix əl-üməm vəl-müluk. thq. M.Əbdülqadir Ata. Beyrut: Dar əl-kütüb əl-ilmiyyə, c. 17.

İbn əl-Əsir, Əli ibn Əbilkərəm Məhəmməd. (1382/1963). Ət-Tarix əl-bahir fid-dövləti-atabəkiyyə. thq. Əbdülqadir Əhməd Tüleymat. Qahirə: Dar əl-kütüb əl-hadisə.

İbn əl-Əsir İzzəddin Əli ibn Məhəmməd. (1386/1966). Əl-Kamil fit-tarix.Beyrut: Darü sadir, c.10.

İbn Kəsir Əbülfida İsmail ibn Şəhabüddin. (1408/1988). Əl-Bidayə vən-nihayə. thq. Əli Şiri. Beyrut: Darü ihya ət-türas əl-ərəbi, c.12.

Lewis Bernard. (1967). The Assassins: A Radical Sect in Islam. New York: Oxford University Press.

Müstövhi Həmdüllah. (hicri-şəmsi 1362). Tarixe-qozide. thq. Ə. Nəvai. Tehran: İntişarate-əmir kəbir.

Nüveyri Şihabüddin Əhməd ibn Əbdülvəhhab. (tarixsiz). Nihayətül-ərəb fi fününil-ədəb. Qahirə, c. 26.

Öz Mustafa. (1997). “Haşişiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklo-pedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, c. 16, (səh. 418-419).

Öz Mustafa, Eş-Şek‘a Mustafa Muhammed. (2001). “İsmailiyye”. Türki-ye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, c. 23, (səh. 128-133).

Özaydın Abdülkerim. (2005). “Muhammed Tapar”. Türkiye Diyanet Vak-

fı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, c. 30, (səh. 579-581). Özaydın Abdülkerim. (2009). “Sencer”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, c. 36, (səh. 507-511).

Səfədi Xəlil ibn İzzəddin. (1420/2000). Əl-Vafi bil-vəfəyat. thq. Ə.Arnaut-T. Mustafa. Beyrut: Daru ihyait-türas, c. 15.

Şəhristani Əbülfəth Məhəmməd ibn Əbdülkərim. (1421/2001). Əl-Miləl vən-nihəl. thq. Ə.Ə.Mühənna, Ə. H.Faur. Beyrut: Darül-mə`rifə, c. 1.

Tamir Arif. (1991). Tarix əl-ismailiyyə. London: Riyaz ər-rəis lil-kütüb vən-nəşr, c. 4.

Virani Shafiq N. (2007). The Ismailis In The Middle Ages. Oxford: Oxfor university Press.

Zəhəbi Şəmsəddin Məhəmməd ibn Əhməd. (1407/1987). Tarixül-islam. thq. Ö. Ə. Tədmüri, Beyrut: Darül-kitabil-ərəbi, c. 41.

Zəhəbi Şəmsəddin Məhəmməd ibn Əhməd. (1413/1993). Siyər əl-ə`lam ən-nübəla. thq. Şüeyb əl-Ərnəut. Beyrut: Müəssəsə ər-risalə, c. 19.

Ümumilikdə 25 istinad var. Daha Çox İstinadı Göstər

Necə istinad edilir?

Şirinov, Aqil. “Tarixlə əfsanə arasında həşişilik (həşşaşilik)”. Din Araşdırmaları Jurnalı 4/7 (December 31, 2021), 157-174. https://journal.ait.edu.az/daj/article/view/134