Milli fəlsəfəmizin əsas qaynaqları: Türkçülük və Azərbaycançılıq Milli fəlsəfəmizin əsas qaynaqları: Türkçülük və Azərbaycançılıq The Main Source of National Philosophy: Turkism and Azerbaijanism Основные идейные истоки национальнойфилософии: тюркизм и азербайджанизм
Öz
Məqalədə Azərbaycançılıq ideyasının türkçülüyün eyniyyəti kimi cümhuriyyətəqədərki və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyət dövründəki qaynaqları araşdırılmış, eyni zamanda, onun bu ikili təbiətindən irəli gələn vəhdətivurğulanmışdır. Müəllif göstərir ki, tarixi yaddaşın dərinliklərindən süzülüb gələnAzərbaycançılıq ideyasının ilk rüşeymləri XIX əsrin Azərbaycan mütəfəkkirləriA.A.Bakıxanov, M.F.Axundzadə, H.Zərdabinin əsərlərində büruzə verilmiş,XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində Ə.Ağaoğlu, Ə.Hüseynzadə, Ə.Topçubaşov, M.Ə.Rəsulzadə, C.Məmmədquluzadə, N.Yusifbəyli və başqaları tərəfindən, əsasən, türkçülük, müəyyən qədər də islamçılıq və müasirliyin sintezikimi irəli sürülmüşdür. Bu anlamda, məqalədə əsas məsələ kimi, Azərbaycançılıq və türkçülüyün bütövlüyü, eyniliyi ön plana çəkilir. Eyni zamanda, məqalədə göstərilir ki, türkçülük və Azərbaycançılıq son dövrlərdə milli fəlsəfəmizinəsas ideya mənbəyinə çevrilmişdir. Belə ki, XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərindən etibarən milli fəlsəfəmizin əsas nüvəsini türkçülük və Azərbaycançılıq,müəyyən qədər də islamçılıq təşkil etmişdir. Hazırda da bu ideyalar milli fəlsəfənin əsas nüvəsi olaraq qalmaqdadır.Eyni zamanda məqalədə göstərilir ki, “Azərbaycan türkçülüyü”nün, “Azərbaycan yurdu”nun təbii nəticəsi olan Azərbaycan Cümhuriyyətinin necəmeydana çıxması, eyni zamanda, yeni türk dövlətinə məhz “Azərbaycan”adının verilməsinin səbəbləri və bu məsələdə milli ideoloq M.Ə.Rəsulzadəninoynadığı rolun da elmi əsaslarla izah olunmasına ciddi ehtiyac vardır. Bizlərdövlətimizin adının yalnız hərfi mənasını deyil, onun mənəvi-fəlsəfi, siyasitarixi əhəmiyyətini də dərk etməliyik. Bir sözlə, yeni dövlətə “Azərbaycan”adının verilməsini, onun türkçülük, islamçılıq və müasirlik məfkurəsilə bağlılıqlarını doğru şəkildə cəmiyyətimizə izah etməklə yanaşı, sonrakı siyasi-tarixi,mənəvi-fəlsəfi həyatımızda oynadığı rolu da tarixi-fəlsəfi anlamda elmiəsaslarla dəyərləndirməliyik.
Məqalədə Azərbaycançılıq ideyasının türkçülüyün eyniyyəti kimi cümhuriyyətəqədərki və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyət dövründəki qaynaqları araşdırılmış, eyni zamanda, onun bu ikili təbiətindən irəli gələn vəhdətivurğulanmışdır. Müəllif göstərir ki, tarixi yaddaşın dərinliklərindən süzülüb gələnAzərbaycançılıq ideyasının ilk rüşeymləri XIX əsrin Azərbaycan mütəfəkkirləriA.A.Bakıxanov, M.F.Axundzadə, H.Zərdabinin əsərlərində büruzə verilmiş,XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində Ə.Ağaoğlu, Ə.Hüseynzadə, Ə.Topçubaşov, M.Ə.Rəsulzadə, C.Məmmədquluzadə, N.Yusifbəyli və başqaları tərəfindən, əsasən, türkçülük, müəyyən qədər də islamçılıq və müasirliyin sintezikimi irəli sürülmüşdür. Bu anlamda, məqalədə əsas məsələ kimi, Azərbaycançılıq və türkçülüyün bütövlüyü, eyniliyi ön plana çəkilir. Eyni zamanda, məqalədə göstərilir ki, türkçülük və Azərbaycançılıq son dövrlərdə milli fəlsəfəmizinəsas ideya mənbəyinə çevrilmişdir. Belə ki, XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərindən etibarən milli fəlsəfəmizin əsas nüvəsini türkçülük və Azərbaycançılıq,müəyyən qədər də islamçılıq təşkil etmişdir. Hazırda da bu ideyalar milli fəlsəfənin əsas nüvəsi olaraq qalmaqdadır.Eyni zamanda məqalədə göstərilir ki, “Azərbaycan türkçülüyü”nün, “Azərbaycan yurdu”nun təbii nəticəsi olan Azərbaycan Cümhuriyyətinin necəmeydana çıxması, eyni zamanda, yeni türk dövlətinə məhz “Azərbaycan”adının verilməsinin səbəbləri və bu məsələdə milli ideoloq M.Ə.Rəsulzadəninoynadığı rolun da elmi əsaslarla izah olunmasına ciddi ehtiyac vardır. Bizlərdövlətimizin adının yalnız hərfi mənasını deyil, onun mənəvi-fəlsəfi, siyasitarixi əhəmiyyətini də dərk etməliyik. Bir sözlə, yeni dövlətə “Azərbaycan”adının verilməsini, onun türkçülük, islamçılıq və müasirlik məfkurəsilə bağlılıqlarını doğru şəkildə cəmiyyətimizə izah etməklə yanaşı, sonrakı siyasi-tarixi,mənəvi-fəlsəfi həyatımızda oynadığı rolu da tarixi-fəlsəfi anlamda elmiəsaslarla dəyərləndirməliyik.
The article investigates the sources of the idea of Azerbaijanism, which issimilar to Pan-Turkism, in the period of Azerbaijan Democratic Republic andbefore it and discusses the unity arising from its dual nature. The author showsthat the embryos of Azerbaijanism sourcing from historical memory are first revealed in the works of the 19th century thinkers A.A.Bakikhanov,M.F.Akhundzadeh, H. Zardabi, and further developed by A.Agaoglu,A.Huseynzade, A.Topchubashov, M.A.Rasulzadeh, J.Mammadquluzade,N.Yusifbeyli and others in the early 19th and 20th century as a synthesis of PanTurkism, Islamism and Modernity. In this sense, the article focuses on the ideasof integrity and identity of Azerbaijaniism and Pan-Turkism. At the same time,the article shows that Pan-Turkism and Azerbaijanism have recently becomethe main source of our national philosophy. Since the beginning of the 19th andearly 20th centuries, the main cores of our national philosophy were PanTurkism, Azerbaijanism, and Islamism. Today, these remain as the core ideasof national philosophy.The article shows that there is a serious need for grounding the setting thatconditioned the emergence of Azerbaijan Democratic Republic as well as thereasons for the selection of the name “Azerbaijan” for the newly establishedTurkic state and the the role of national ideologist M.A.Rasulzade concerningthese issues. One should know the moral-philosophical, political and historicalsignificance of the name of the state along with the literal meaning. In short,along with choosing the name of “Azerbaijan” for the new state and itsconnection with Pan-Turkism, Islamism and Modernity ideas should beinterpreted properly and the role it plays in our future political, historical, moraland philosophical life should be evaluated in the context of relevant historicaland philosophical setting.
В статье исследуются источники идеи азербайджанства, по аналогиис понятием “тюркизм”, в период до и во время Азербайджанской Демократической Республики и подчеркивается единство, исходящее из егодвойственной природы. Автор показывает, что первые ростки идеиазербайджанства, пробивающие себе дорогу сквозь глубины исторической памяти, нашли отражение в работах А.А.Бакиханова, М.Ф.Ахун дова, Г.Зардаби, а в конце XIX-начале XX века были выдвинуты как синтез тюркизма с исламизмом и современностью в трудах А.Агаоглу,А.Гусейнзаде, А.Топчибашова, М.А.Расулзаде, Дж.Мамедкулизаде,Н.Юсифбейли и других. Единство азербайджанства и тюркизма ставитсяв статье на передний план как основной вопрос. В то же время показано,что в последнее время тюркизм и азербайджанство стали основнымиисточниками национальной философии. Начиная с конца XIX-начала XXвека, основным ядром национальной философии стали тюркизм, азербайджанство и в некоторой степени исламизм. В настоящее время этиидеи остаются основой национальной философии.Вместе с тем статья указывает, что существует насущная необходимость разъяснения возникновения Азербайджанской ДемократическойРеспублики как естественного результата развития “азербайджанскоготюркизма”, а также причин, по которым новому турецкому государствубыло дано имя “Азербайджан”, и роли, которую сыграл в этом идеологнации М.А.Расулзаде. Автор статьи отмечает, что важно понимать нетолько буквенное значение названия государства, но и его моральнофилософский, политически и исторически аспекты. Наряду с объяснением того, как появилось название “Азербайджан” и как оно связано сидеологией тюркизма. исламизма и современности, необходимо такжеосмыслить то значение, которое имеет это понятие для нашего дальнейшего существования с политической, исторической, моральной и научной, ы том числе философской, точки зрения.