Məqalədə XX əsrdə Axund Yusif Ziya Talıbzadənin islamçılıq və türk- İslam birliyinə dair görüşləri mühüm yer tutur. Yusif Ziyanın islamçılığa və türk-İslam birliyinə bağlılığının əsasında, ilk növbədə, irançıların farslaşdır- ma, çarizmin isə ruslaşdırma siyasəti olmuşdur. Yəni Azərbaycan xalqının bir qisminin “şiəlik məzhəbi” adı altında farslaşdırılması, digər qisminin isə sosi- al-demokratizmin təsiri altında ruslaşdırılması Y.Z.Talıbzadənin islanmçılıq və türk-İslam birliyi görüşlərinin formalaşmasında mühüm rol oynamışdır. Xüsusilə, ilk dövrlərdə Çar Rusiyasına qarşı mübarizədə islamçılıq cərəyanı daha nüfuzlu idi ki, Talıbzadənin də bununla bağlı təfsirləri və görüşləri ol- muşdur. Bu baxımdan ilk dövrlərdə milli məsələyə də dini baxımdan yanaşan Yusif Ziya hesab etmişdir ki, İslam dini millətlərin təşəkkülü və inkişafının əsasında dayanır.
Məqalədə Y.Z.Talıbzadənin İslam aləminin mənəvi-ideoloji durumu ilə bağlı Qərb millətlərinin düşüncələri ilə bağlı tənqidinə də yer verilir. Yusif Ziya Qərb millətləri mütəfəkkirlərinin İslam dininə münasibətdə yanlış mövqe tutmasını əsaslandırmağa çalışmışdır.
Məqalədə Yusif Ziyanın türk-İslam birliyi, qismən də türkçülük-turançı- lıqla bağlı görüşləri də təhlil olunub. Yazıda göstərilir ki, Y.Z.Talıbzadə türk- İslam dünyasının inkişafını türk-İslam birliyinin təməli saydığı Osmanlı impe- riyasında görmüşdür. Özəlliklə, 1910-1918-ci illərdə Osmanlı ordusunun tərkibində öncə Balkan, daha sonra I Dünya müharibəsində iştirak etməsi onun türk-İslam birliyi inancını daha da gücləndirmişdir. Ümumiyyətlə, məqalədə Yusif Ziyanın türk-İslam birliyi ideyasına daha çox bağlı olub, müstəqil türk dövlətlərinin yaranmasına bir qədər tərəddüdlə yanaşmasının səbəbləri göstə- rilir. Xüsusilə də onun türk-İslam birliyi ideyasına bağlılığında, başqa sözlə, vahid türk-İslam dövləti arzulmasında Ənvər paşanın təsirinin olması da hərtərəfli şərh olunur. Ümumiyyətlə, Yusif Ziya bütün müsəlman-türk, o cüm- lədən Azərbaycan xalqlarının gələcəyini İslam dini əsaslı türk-İslam birliyin- də görmüşdür. Bu baxımdan o, sonralar “panislamist” və “pantürkist” bir ziyalı, ictimai-siyasi xadim kimi tanınmışdır.

The article shows that Akhund Yusif Zia Talibzade’s views on Islamism and Turkish-Islamic unity were significant in the twentieth century. Yusuf Ziya’s devotion to Islamism and the Turkish-Islamic unity was based on the problems of the Persianization of the Azerbaijanis and Russification policy of the Tsarist Russia. That is, the Persianization of the Azerbaijani people under the name of the Shiite sect, and the Russification of the other part under the influence of social democracy, both played important roles in shaping Y.Z. Talibzade’s views on Islamism and Turkish-Islamic unity. Islamism was especially influential in the early days of the struggle against tsarist Russia, and Talibzade had interpretations and opinions about it. Yusif Ziya, who approached the national issue from a religious standpoint in the beginning, believed that the Islamic religion is the foundation of nations.
The article also includes Y.Z. Talibzade’s criticism of perspectives of Western nations on the cultural and ideological situation in Islamic world. Yusif Ziya attempted to explain Western thinkers’ erroneous position on the Islamic religion.
Yusif Ziya’s views on Turkish-Islamic unity, as well as Turkism- Turanism, were discussed in the article. The Ottoman Empire was the foundation for the development of the Turkish-Islamic world and Turkish- Islamic unity, as demonstrated here. His service in the Ottoman army, in particular, strengthened his belief in Turkish-Islamic unity during the years 1910-1918, when the Ottoman army first occupied the Balkans and then the First World War. In general, the article explains why Yusif Ziya was more committed to the idea of Turkish-Islamic unity and was hesitant to establish independent Turkish states. The influence of Anwar Pasha, in particular, on his commitment to the idea of Turkish-Islamic unity, or his desire for a unified Turkish-Islamic state, has been thoroughly explained. In general, Yusif Ziya saw a Turkish-Islamic union based on the Islamic religion as the future of all Muslim-Turkish peoples, including the people of Azerbaijan. He was later recognized as a pan-Islamist and pan-Turkist intellectual, social, and political figure from this perspective.

В статье важное место отведено взглядам Ахунда Юсифа Зия Талыбзаде об исламизме и тюркско-исламском единстве в ХХ веке. Основу приверженности Юсуфа Зия исламизму и тюркско-исламскому единству составляет в первую очередь политика персидизации иранцев, русифи- кации царизма. То есть, персидизация части азербайджанского народа под именем шиитской секты и русификация другой части под влиянием соци- ал-демократии сыграли важную роль в формировании взглядов Ю.З.Талыб- заде об исламизме и тюркско-исламском единстве. Особенно, в первые периоды течение исламизма было более влиятельным в борьбе с царской Россией, и у Талыбзаде также были взгляды и комментарии в связи с этим. С этой точки зрения Юсиф Зия, который в ранние времена подошел к национальному вопросу с религиозной точки зрения, считал, что исламская религия стоит в основании формирования и развития нации.
В статье также содержится критика Ю.З.Талыбзаде взглядов запад- ных народов на духовно-идеологическое положение исламского мира. Юсиф Зия пытался обосновать ошибочную позицию мыслителей западных народов по отношению к исламской религии.
В статье также проанализированы взгляды Юсифа Зия на тюркско-исламское единство и отчасти тюркизм-туранизм. Здесь показано, что Ю.З.Талыбзаде видел развитие тюркско-исламского мира в Османской империи, которую он считал фундаментов тюркско-исламского единства. В частности, его участие в Балканской, а затем Первой миро- вой войне в составе османской армии, еще больше укрепило его веру в тюркско-исламское единство. В целом в статье показаны причины, по которым Юсиф Зия был более привязан к идее тюркско-исламского единства и нерешительно относился к созданию независимых тюркских государств. В частности, всесторонне объяснено влияние Анвар-паши в его приверженности идее тюркско-исламского единства, иными слова- ми, в его стремлении к единому тюркско-исламского государству. В целом Юсиф Зия видел будущее всех мусульманско-тюркских народов, в том числе и народа Азербайджана, в тюркско-исламском единстве, основанном на исламской религии. С этой точки зрения он впоследствии был признан «панисламистским» и «пантюркистским» интеллектуаль- ным, общественно-политическим деятелем.