Məqalədə göstərilir ki, Azərbaycan türk fəlsəfə tarixinin yazılması və bir elm kimi formalaşması prosesi mürəkkəb bir yol keçmişdir. Uzun müddət hesab edilmişdir ki, Azərbaycanda milli fəlsəfə tarixçiliyi akademik Heydər Hüseynovun 1949-cu ildə nəşr olunan “Azərbaycanda XIX əsr ictimai və fəlsəfi fikir tarixindən” əsəri ilə başlanmışdır. Müəllifə görə, milli fəlsəfə tarixçiliyi Hüseynova qədər sırf elmi-fəlsəfi akademik üslubda olmasa da, Azərbaycan türk mütəfəkkiri Firidun bəy Köçərlinin 1900-cü illərdə qələmə aldığı “Azərbaycan türklərinin ədəbiyyatı” fundamental əsəri ilə bağlıdır. Köçərli həmin əsərdə yalnız ədəbiyyat məsələlərini deyil, eyni zamanda, ictimai-fəlsəfi problemləri də işıqlandırmışdır. Başqa sözlə, Köçərli özünün də qeyd etdiyi kimi, bu əsərində “şairi-qabil”lərlə yanaşı, “ədibi-fazil” adlandırdığı mütəfəkkirlərin mədəni-fəlsəfi irsini tədqiq və təhlil etmişdir. Eyni zamanda, məqalədə H.Hüseynova qədərki dövrdə Azərbaycan xalqının fəlsəfi və ictimai fikrinə bu və ya digər formada öz əsərlərində yer verən A.A.Bakıxanov, A.Sur, Y.V.Çəmənzəminli, M.Tərbiyət, S.Mümtaz, M.Ə.Rəsulzadə və başqalarının da “fəlsəfə tarixçi”liyinə qısa şəkildə də olsa toxunulmuşdur. Bundan sonra müəllif əsas diqqəti H.Hüseynovun fəlsəfə tarixçilyinə cəmləmiş, onun əsərinin Azərbaycan xalqının fəlsəfə tarixçiliyində yerini və rolunu göstərməyə çalışmışdır. Müəllifə görə, Hüseynovun akademik üslubdakı Azərbaycan xalqının fəlsəfi və ictimai fikrinin öyrənilməsinə yönəlmiş fəlsəfə tarixçiliyini isə M.Qasımov, Z.Quluzadə, F.Köçərli, M.Ağamirov, Z.Məmmədov və başqaları davam etdirmişlər. Bu baxımdan, məqalədə Z.Göyüşov, Z.Quluzadə, Z.Məmmədov və başqalarının Azərbaycan xalqının ictimai və fəlsəfi fikri ilə bağlı ayrı-ayrı dövrlər, yaxud ümumi bir dövrlə bağlı yazılmış əsərləri üzərində xüsusilə dayanılmış və təhlil edilmişdir. Müəllifə görə, Sovetlər Birliyi dövründə müəlliflər kollektivi ilə nəşr olunan “Azərbaycan fəlsəfəsinin tarixinə dair oçerklər”i isə ilk sistemli, genişhəcmli Azərbaycan türk fəlsəfə tarxi kitabı hesab etmək olar. Məqalədə göstərilir ki, Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra çoxcildlik “Azərbaycan fəlsəfə tarixi”nin ilk iki cildinin ərsəyə gəlməsi Azərbaycan elmində, xüsusilə də milli fəlsəfə tarixçiliyində mühüm hadisə olmuşdur. Məqalədə o da göstərilir ki, qədim dövrlərdən XVIII əsr də daxil olmaqla, Azərbaycan türk fəlsəfə tarixçilyini özündə əks etdirən ilk iki cilddən sonrakı XIX-XX əsrlərlə bağlı cildlərin hələlik işıq üzü görməməsi fonunda Faiq Ələkbərlinin “Azərbaycan türk fəlsəfi və ictimai fikir tarixi” üçcildliyinin nəşr olunması bu boşluğu doldurmaq anlamında əhəmiyyətli olmuşdur.

The article shows that the process of writing the history of AzerbaijanTurkish philosophy and its formation as a science has gone through a complicated process. It has long been assumed that the history of national philosophy in Azerbaijan began with the work of academician Heydar Huseynov, From the history of social and philosophical thought in Azerbaijan in the nineteenth century, published in 1949. However, according to the author, the historiography of national philosophy is not as purely scientific and philosophical as the academic style of Huseynov, but is connected with the fundamental work Literature of Azerbaijani Turks written by AzerbaijaniTurkish thinker Firudin bey Kocharli in the 1900s. Kocharli covered not only literary issues, but also socio-philosophical problems in that work. In other words, as Kocharli himself noted, in this work, in addition to the "poet-gabil", he also studied and analyzed the cultural and philosophical heritage of the thinkers he called "literary-fazil". At the same time, A.A.Bakikhanov, A.Sur, Y.V.Chamenzaminli, M.Tarbiyet, S.Mumtaz, M.A.Rasulzadeh and others, who in one way or another took part in the philosophical and public opinion of the Azerbaijani people in their works before H.Huseynov, in the article. The "philosophical historian" is also touched upon, albeit briefly. After that, the author focused on H.Huseynov’s philosophical historiography, tried to show the place and role of his work in the philosophical historiography of the Azerbaijani people. According to the author, Huseynov’s philosophical historiography aimed at studying the philosophical and public opinion of the Azerbaijani people in the academic style was continued by M.Gasimov, Z.Guluzade, F.G.Kocharli, M. Agamirov, Z. Mammadov and others. In this regard, the article focuses on the works of Z.Goyushov, Z.Guluzade, Z.Mammadov and others on the social and philosophical thought of the Azerbaijani people in different periods or in general. According to the author, "Essays on the history of Azerbaijani philosophy" published by a team of authors during the Soviet Union can be considered the first systematic, large-scale book on the history of Azerbaijani Turkish philosophy. The article shows that after the restoration of Azerbaijan’s independence, the publication of the first two volumes of the multi-volume History of Azerbaijani Philosophy was an important event in Azerbaijani science, especially in the history of national philosophy. The article also notes that against the background of the fact that the volumes on the 19th and 20th centuries after the first two volumes reflecting the history of Azerbaijani Turkish philosophy, including the 18th century, have not yet been published, the publication of Faig Alakbarli’s three-volume History of Azerbaijani Turkish Philosophical and Public Thought was important in filling this gap.

В статье говорится о том, что процесс становления истории азербайджано-тюркской философии и ее формирования как науки прошел сложный путь. Издавна считается, что история национальной философии в Азербайджане началась с работы «Из истории социальной и философской мысли в Азербайджане XIX века» академика Гейдара Гусейнова, опубликованной в 1949 году. Однако, по мнению автора, история национальной философии до Гусейнова связана с фундаментальным трудом «Литература азербайджанских тюрков» азербайджано-тюркского мыслителя Фирудинбека Кочарли, написанным им в 1990-е годы не в научно-философском академическом стиле. Потому что в этом произведении Кочарли затронул не только литературные, но и общественно-философские проблемы. Иными словами, как отмечал сам Кочарли, в этом произведении, помимо «поэта-габиля», он изучал и анализировал культурно-философское наследие мыслителей, которых он называл «литературно-фазиль». В то же время упомянута история философии А.А.Бакиханова, А.Сура, Ю.В.Чеменземинли, М.Тарбията, С.Мумтаза, М.А.Расулзаде и других, в той или иной форме затронувших в своих трудах общественно-философскую мысль азербайджанского народа до Г.Гусейнова. Далее автор сосредоточился на философской истории Г.Гусейнова, попытался показать место и роль его творчества в историографии философии азербайджанского народа. По мнению автора, философскую историю Гусейнова, направленную на изучение общественно-философской мысли азербайджанского народа в академическом стиле, продолжили М. Гасымов, З. Гулузаде, Ф.Кочарли, М. Агамиров, З. Мамедов и другие. В связи с этим в статье анализируются работы З.Гоюшова, З.Гулузаде, З.Мамедова и других о общественнофилософской мысли азербайджанского народа в разные периоды или в целом. По мнению автора, «Очерки истории азербайджанской философии», изданные коллективом авторов во времена Советского Союза, можно считать первой систематической и масштабной книгой по истории азербайджано-тюркской философии. В статье отмечено, что после восстановления независимости Азербайджана издание первых двух томов многотомной «Истории азербайджанской философии» стало важным событием в науке Азербайджана, особенно в истории национальной философии. В статье также указано, что на фоне того, что после первых двух томов, отражающих историю азербайджано-тюркской философии, в том числе XVIII века, тома XIX-XX веков до сих пор не изданы, книга трехтомника Фаига Алекперли «История азербайджано-тюркской общественно-философской мысли» сыграла важную роль в восполнении этого пробела.