Seyid Cəfər Pişəvərinin ictimai-siyasi və sosial-fəlsəfi görüşləri Socio-political and Socio-philosophical Views of Seyid Jafar Peshavari Общественно-политические и социальнофилософские взгляды сеида джафара пишевари
Xülasə
Məqalədə göstərilir ki, XX əsrdə Şeyx Məhəmməd Xiyabanidən sonra sosial-demokratik ideyalarla milli-mənəvi ideyaların uzlaşmasının tərəfdarı hesab edilən, bunu daha çox irəliyə aparan Seyid Cəfər Pişəvəri olmuşdur. Pişəvərinin özünün də ifadə etdiyi kimi, əgər Xiyabani milli mübarizəni təkbaşına və müəyyən çatışmazlıqlarla aparırdısa, o, Milli Hərəkatı sistemli şəkildə həyata keçirməyə çalışmış, ömrünün son illərində sosial-demokratiyadan daha çox milli-demokratik mövqe tutmuşdur. Bu zəfər qələbəsi baxımından Pişəvərinin ictimai-siyasi görüşlərinin əsasında Milli Hərəkat və onun xətti dayanmışdır. Məqalədə qeyd olunur ki, Pişəvərinin başçılığı ilə “21 Azər Hərəkatı” Güney Azərbaycan xalqının tran Pəhləvilər rejiminə qarşı haqlı surətdə yaranmış nifrətinin nəticəsi olaraq, milli istiqlala qovuşmaq üçün son bir addım atmağa qədər yaxınlaşmışdır. Başqa sözlə, İran Pəhləvilərinin qeyri-qanuni hakimiyyətinə qarşı, Pişəvəri başda olmaqla, aparılan “21 Azər Hərəkatı”, sözün həqiqi mənasında, Azərbaycan Milli Azadlıq Hərəkatı olmuşdur. Məqalədə Pişəvərinin sosial-fəlsəfi görüşləri geniş şəkildə tədqiq edilmişdir. Seyid Cəfərin sosial fəlsəfəyə aid görüşlərində hakimiyyət, muxtariyyət, sinfi mübarizə, federalizm, millət, dil və digər məsələlər mühüm yer tutmuşdur. İranın federativ və ya muxtar əyalətlərdən təşkil edilməsi məsələsini də ilk dəfə sistemli şəkildə Pişəvərinin rəhbəri olduğu Azərbaycan Demokrat Firqəsi irəlü sürmüşdür. Pişəvəri sosial-fəlsəfi görüşlərində din məsələsinə ehtiyatla yanaşmış, hər vaxt Milli Hökumətlə ruhanilər arasındakı tarazlığı qoruyub-saxlamağa çalışmışdır. Eyni zamanda, onun yaradıcılığında sosial fəlsəfə ilə bağlı olan dil və milliyyət məsələsi də xüsusi yer tutmuşdur. Müəllif hesab edir ki, Pişəvərinin milliyyət məsələsində farsla heç bir əlaqəsi olmayan “Azərbaycan milləti’’, “azərbaycanlı”, “Azərbaycan dili” anlayışlarını müdafiə etməklə yanaşı, yanlış olaraq ümumi hesab etdiyi “iranlı” kimliyini, “İran dövlət”çiliyini də qəbul etməsi Azərbaycan türk təfəkküründə ortaya çıxmış naqisliklərlə bağlıdır.
The article demonstrates that, following Sheikh Mohammad Khiyabani, Seyid Jafar Peshawari advocated for reconciling social-democratic and national-spiritual ideals in the twentieth century, and he went even further. According to Peshawari, despite the fact that Khiyabani led the national struggle alone and with flaws, he strove to organize the movement in a more systematic manner, and in the final years of his life, he took a more nationaldemocratic stance than social-democracy. From the standpoint of this victory, the national movement and its line were the foundation of Peshawari's sociopolitical views. According to the article, the 21 Azer Movement, led by Peshawari, was on the verge of achieving national independence because the South Azerbaijani people’s justified hatred of the Iranian Pahlavi regime. In other words, the Peshawar-led "21 Azer Movement" against the illegal authority of the Iranian Pahlavis was, in the true sense of the term, the National Liberation Movement. The article delves into Peshawari's socio-philosophical perspectives. Peshawari's social philosophical viewpoints were dominated by power, autonomy, class conflict, federalism, nationalism, language, and other concerns. For the first time, the Democratic Party of Azerbaijan, led by Peshawar, consistently advocated for the formation of Iran from federal or independent provinces. Peshawari was cautious about religion in his sociophilosophical viewpoints, always attempting to strike a balance between the national government and the clergy. At the same time, the issue of language and nationality in relation to social philosophy occupies a special place in his work. In addition to defending Peshawari's notions of "Azerbaijani nation," "Azerbaijani," and "Azerbaijani language," which have nothing to do with Persian in terms of nationality, the author believes that he also accepted the "Iranian" identity and "Iranian state" incorrectly.
В статье говорится о том, что в 20-м веке после Шейха Мухаммада Хиябани сторонником слияния социал-демократических идей с национально-духовными, человеком, еще больше развившим эту концепцию, был Сеид Джафар Пишевари. Как говорил сам Пишевари, если Хиябани вел национальную борьбу в одиночку и с определенными недостатками, то он старался вести национальное движение более системно, а в последние годы жизни исходил больше из национал-демократических позиций, нежели из социал-демократических. С точки зрения борьбы, в основе общественно-политических взглядов Пишевари стояли национальное движение и его линия. В статье отмечается, что «Движение 21 Азера» под руководством Пишевари, будучи результатом формировавшейся небезосновательной ненависти народа Южного Азербайджана к режиму Пехлеви в Иране, было в шаге от победного его завершения, т.е. достижению народом своей независимости. Другими словами, «Движение 21 Азара» под руководством Пишевари, в истинном смысле слова, было национально-освободительным движением Южного Азербайджана против незаконного режима Пехлеви в Иране. В статье были обстоятельно рассмотрены и социально-философские взгляды Пишевари. В социально-философских взглядах Пишевари важное место занимали такие вопросы, как власть, автономия, классовая борьба, федерализм, нация, язык и другие важные вопросы. Вопрос об образовании в Иране федеративных или автономных провинций также впервые был поднят в системной форме именно Азербайджанской Демократической Партией, руководимой Пишевари. В своих социальнофилософских взглядах Пишевари к вопросам религии относился настороженно, старался сохранить равновесие между духовенством и Народным правительством. В то же время, в его общественной деятельности важное место занимали такие социально-философские вопросы как проблемы национальности и языка. Как считает автор статьи, наряду с защитой Сеидом Джафаром Пишевари понятий «азербайджанская нация», «азербайджанец» и «азербайджанский язык», не имеющих отношения к персам в вопросе национальности, в то же время он принимал «иранскую» идентичность и «государственность Ирана», которые ошибочно считал общими, что связано с недостатками, выявленными в азербайджано-тюркской мысли.
Açar Sözlər
Güney Azərbaycan, S.C.Pişəvəri, “21 Azər Hərəkatı”, Azərbaycan Milli Hökuməti, Sosial Fəlsəfə, Sosial-Demokratiya, Milli Demokratiya, İran Pəhləvilər Rejimi
South Azerbaijan, S.cpeshawari, 21 Azer Movement, National Government Of Azerbaijan, Social Philosophy, Social-democracy, National Democracy, Iranian Pahlavi Regime
Южный Азербайджан, С.джпишевари, «движение 21 Азара», Азербайджанское Народное Правительство, Социальная Философия, Социал-демократия, Национал-демократия, Режим Пехлеви Ирана