e-ISSN: 3006-2772
p-ISSN: 2618-0030
Başlanğıc: 2018
Nəşr aralığı: İldə 2 nömrə
Naşir: Azərbaycan İlahiyyat İnstitutu

Fəlsəfə

Haşım bəy Vəzirovun dünyagörüşündə islamçılıq və İslam-türk birliyi məsələləri Islamism and Islamic-Turkish Unity in the worldview of Hashim Bey Vazirov​ Вопросы исламизма и исламо-турецкого единства в мировоззрении Хашим-Бея Вазирова

f.f.d., dos. Faiq Ələkbərli AMEA Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutu 0000-0002-8865-568X

DOI

10.30546/3006-2772.11.2023.3

Necə istinad edilir?

Ələkbərli, Faiq , Ələkbərli, F , , Din Araşdırmaları Jurnalı, Haşım bəy Vəzirovun dünyagörüşündə islamçılıq və İslam-türk birliyi məsələləri, 6, 2, 2023, 79-102, https://doi.org/10.30546/3006-2772.11.2023.3, 2023

Zotero Mendeley EN EndNote

Xülasə

Məqalədə Azərbaycan mütəfəkkiri Haşım bəy Vəzirovun dünya­görüşündə önəmli yer tutan islamçılıq, İslam birliyi, İslam-türk birliyi, Avropa-mərkəzçilik, yeniləşmə və digər məsələlər araşdırılmışdır. Vəzirovun dünyagörüşündə İslamın yeni mahiyyəti, İslam birliyinin vacibliyi və çağdaş dövrün şərtləri ilə ayaqlaşma böyük önəm daşıyır. Mütəfəkkir Azərbaycan xalqının milli oyanışı üçün maarifçiliyi mühüm istiqamət kimi götürmüş, cəmiyyətdə dini islahatların aparılmasının tərəfdarı kimi çıxış etmişdir. H.B.Vəzirov son yüzilliklərdə tənəzzül içində olan müsəlman dünyasını  tənqid edərkən heç bir zaman radikallığa varmamış, bu məsələlərdə diqqətli olmağa çalışmışdır.
Vəzirovun əsas tənqid hədəfi İslam deyil, həmin dinin adından çıxış edən riyakar ruhanilər olmuşlar. Mütəfəkkir əsas diqqəti müsəlmanların çağdaş dövrün tələblərinə uyğunlaşmaları üçün islahatların aparılmasına və birləşməsinə yönəltmişdir. Onun İslam dini ilə bağlı düşüncələri  göstərir ki, ictimai xadim kimi müsəlman dünyasının oyanışı və zülmətdən işığa çıxması məsələsində inamlı, ümidli olmuşdur. Bu baxımdan, Vəzirovun islamiyyət, islamlıqla bağlı irəli sürdüyü fikirlər bugünümüz üçün son dərəcə aktualdır.
Məqalədə qeyd olunur ki, Vəzirov islamlıqla türklüyün, xüsusilə də islamlığın Qərb dünyasında bir çoxları tərəfindən tənqid hədəfi seçilməsini də zamanında görmüş və buna uyğun izahlar verməyə çalışmış­dır. Hər halda, təxminən, 100 il bundan öncə Qərb dünyasının islamlığa və türklüyə qarşı tutduğu mövqe bu gün də əsasən, dəyişilməz olaraq qalmaqdadır. Əslində, İslam ölkələrinə, o cümlədən türk coğrafiya­sına mədəniyyət, demokratiya, azadlıq aparan Qərb dünyasının əsl sifəti tamamilə başqa olmuşdur. Bunu vaxtilə çox doğru görüb-qiymətləndirən, Qərbin əsl sifətini ifşa etməyə çalışan Vəzirovun apardığı mücadilə olduqca diqqətəlayiqdir.
The article highlights the significant role of Hashim Bey Vazirov in shaping his worldview around several important concepts such as Islamism, Islamic unity, Islamic-Turkish unity, Eurocentrism, and modernization. H.B.Vazirov emphasized the need for Islam to adapt to the changing times and emphasized the importance of Islamic unity. He viewed enlightenment as a crucial tool for the awakening of the Azerbaijani people and advocated for religious reforms in society. Despite his criticism of the decline faced by the Muslim world in recent centuries, H.B.Vazirov avoided radicalism and approached these matters with caution. His critique primarily focused on hypocritical clerics rather than the Islamic religion itself. Vazirov’s main goal was to reform and unite Muslims to align with the demands of the modern era. His thoughts on Islam and the Islamic religion demonstrate his confidence and optimism in the awakening of the Islamic world and its transition from darkness to light. Viewed from this perspective, Vazirov’s perspectives on Islamism remain highly relevant even in contemporary times.
The article acknowledges H.B.Vazirov’s observation that Islam and Turkishness, particularly Islam, were subjected to criticism by many in the Western world during his time, and he made efforts to provide appropriate explanations. Surprisingly, the stance of the Western world towards Islam and Turkishness, which persisted about a century ago, remains largely unchanged even today. The supposed true essence of the Western world, which once brought culture, democracy, and freedom to Islamic nations, including Turkish territories, has seemingly transformed entirely. H.B.Vazirov’s remarkable dedication to unveiling the actual face of the West, which he recognized as a truth, is commendable.​
В статье были исследованы вопросы об исламизме, исламском единстве, исламско-турецком единстве, европоцентризме, модернизации и т.д. занимающие важное место в мировоззрении турецкого мыслителя Азербайджана Хашим-бея Вазирова. В мировоззрении Вазирова большое значение занимает новая суть ислама, важность исламского единства, соответствие условиям современной эпохи. Вазиров рассматривал просвещение как важное направление национального пробуждения азербайджанского народа и выступал сторонником религиозных реформ в обществе. Х. Вазиров, критикуя мусульманский мир, находившийся в упадке на протяжении последних столетий, никогда не радикализировался и старался быть осторожным в этих вопросах.
Главным объектом критики Вазирова была не исламская религия, а лицемерные священнослужители, выступавшие от имени этой религии. Вазиров сосредоточился на реформировании и объединении мусульман, чтобы они могли адаптироваться к требованиям современной эпохи. Его мысли об исламской религии показывают, что как общественный деятель он был уверен и надеялся на пробуждение мусульманского мира и его выход на свет из тьмы. С этой точки зрения взгляды Вазирова на исламизм того времени чрезвычайно актуальны на сегодняшний день.
В статье упоминается, что Вазиров видел, что ислам и турецкость, а особенно ислам, были выбраны объектом критики со стороны многих людей в западном мире, и пытался дать соответствующие объяснения. В любом случае, позиция западного мира по отношению к исламу и турецкости около 100 лет назад сегодня практически не изменилась. На самом деле, истинное лицо западного мира, принесшего культуру, демократию и свободу исламским странам, включая турецкую географию, было совершенно иным. Борьба Вазирова, который в то время считал это очень верным и пытался обнажить истинное лицо Запада, весьма примечательна.

Açar Sözlər

Fəlsəfə, islamçılıq , türk-İslam birliyi, qərbçilik, Avropa-mərkəzçilik, türkçülük, milli maarifçilik
Philosophy, Islamism, Turkish-Islamic unity, Westernism, Eurocentrism, Turkism, national enlightenment
Философия, Исламизм, турецко-исламское единство, вестернизм, европоцентризм , тюркизм, национальное просвещение

Referanslar

  • Ələkbərli, Faiq. (2020). Azərbaycan Türk fəlsəfi və ictimai fikir tarixi (XIX-XX əsrlər). II cild. Bakı: Elm və təhsil.
  • Güngör, Erol. (2003). Sosyal meseleler ve aydınlar. İstanbul. Ötüken.
  • Meriç, Cemil. (2013). Kültürden irfana. İstanbul: İletişim.
  • Məmmədquluzadə, Cəlil. (2004) . Əsərləri. IV cilddə, II cild. Bakı, “Öndər”.
  • Mirəhmədov, Əziz. (2011). Mətbuat // Azərbaycan mətbuat tarixi antologiyası. İki cilddə, 2-ci cild. Bakı, “Elm və təhsil”.
  • Rəsulzadə, M.Ə. (2014). Əsərləri. III cild (1915-1916). Bakı: “Təhsil”.
  • Vəzirov, Haşım. (2001). Keyfim gələndə (Haşım bəy Vəzirovun jurnalistlik fəaliyyəti). Bakı: “Şuşa” nəşriyyatı.
  • Vəzirov, Haşım bəy. (2010/1). Məsləkimiz. // Azərbaycan mətbuat tarixi antologiyası. İki cilddə, 1-ci cild. Bakı: “Elm və təhsil”.
  • Vəzirov, Haşım. (2010/2). Keyfim gələndə // Azərbaycan mətbuat tarixi antologiyası. İki cilddə, 1-ci cild. Bakı: “Elm və təhsil”.
  • Vəzirov, Haşım. (2010/3). Həsən bəy Məlikov //Azərbaycan mətbuat tarixi antologiyası. İki cilddə, 1-ci cild. Bakı, “Elm və təhsil”
  • Vəzirov, Haşım. (2010/4). Erməni mətbuatı //Azərbaycan mətbuat tarixi antologiyası. İki cilddə, 1-ci cild. Bakı: “Elm və təhsil”.
  • Sarıahmetoğlu, Nesrin. (2021). Milletleşme Sürecinde Azerbaycan Basının Oluşum ve Gelişimi //Azerbaycan Düşünce Tarihi. 1 cild. 2 cilddə. Ankara: YTB yayınları.
  • Said, Edvard. (1982). Oryantalizm: Sömürgeciliyin kaşf kolu. İstanbul: Pınar yayınları.
  • Şahtaxtlı, Məhəmmədağa. (2006). Seçilmiş əsərləri. Bakı: “Çaşıoğlu”.
  • Zeynalzadə, Ağarəfi. (2001). Keyfim gələndə (Haşım bəy Vəzirovun jurnalistlik fəaliyyəti). Bakı: “Şuşa” nəşriyyatı.
  • Zərdabi, Həsən bəy. (2007). “Dil birliyi” // Azərbaycan publisistikası antologiyası. Bakı: “Şərq-Qərb”.

Lisenziya

Müəllif hüququ (c) 2024 f.f.d., dos. Faiq Ələkbərli
Creative Commons License

Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisenziyalanıb.