Sədrəddin Şirazinin “Xəlqul-əmal” traktatının tərcümə və şərhi The Translation and Interpretation of Sadr Al-dinshirazi’s “khalq Al-a’mal” Treatise Перевод и интерпретация книги садраддинаширази “халгул-амаль”
Xülasə
Sədrəddin Şirazi (1571-1640) Şərq-İslam fəlsəfə tarixində mühüm yer tutur.O, İslam fəlsəfə tarixində ən çox tədqiq edilən 10 ən əhəmiyyətli və intellektualfilosofdan biridir. Şirazi öz fəlsəfi və teosofik baxışlarının orijinallığı ilə tanınanfilosofdur. İsfahan fəlsəfi məktəbinə mənsub olan S.Şirazinin transsendentalfəlsəfəsi daha sonra onun ardıcılları tərəfindən daha da inkişaf etdirilmişdir.S.Şirazi üç fərqli və müxtəlif tipli sahədə əsərlər yazmışdır. Onlar: 1) Quran vəhədislərə yazdığı şərhlər; 2) Özündənöncəki fəlsəfi kitablara yazdığı şərh vəhaşiyələr; 3) Transsendental fəlsəfə məktəbinin banisi kimi yazdığı fəlsəfiəsərlərdən ibarətdir. Üçüncü kateqoriyaya aid ən başlıca əsəri onun çoxcildlik “ƏlHikmətül mütəaliyə fil əsfaril əqliyyətil ərbəə” toplusudur. Bu məcmuə, bir növ,İslam fəlsəfəsi ensiklopediyasıdır. O həm də çoxlu mövzularda traktatlaryazmışdır. İradə azadlığı (cəbr və ixtiyar) barədə tədqiq etdiyi ən başlıca və dərinelmi məzmuna malik əsəri “Xəlqül-ə’mal”, yəni “Əməllərin yaranması” əsəridir.Bu əsər “Cəbr və İxtiyar” barəsindədir. Tərcümə və şərh etdiyimiz əsərdə o,insanın əməllərində məcburi olması və yaxud ixtiyara sahib olması, iradənin azadolması barədə özündənəvvəlki filosof və kəlamçıların (mütəkəllimlərin) fərqlifəlsəfi fikirləri və əsas nəzəriyyələrini toplamış həmçinin arqumentlərlə birgəaraşdırmışdır. Alim bu araşdırmada müxtəsər şəkildə o dörd əsas fəlsəfi fikri irəlisürür. Daha dəqiq desək, fəlsəfə tarixində olan üç nəzəriyyəni arqumentlərlə birgəortaya qoyur, sonra elmdə dərin olanlara aid etdiyi dördüncü nəzəriyyəni dəlilləriilə birlikdə verir. Məhz bu səbəbdən, “Transsendental fəlsəfə” məktəbi bunəzəriyyəni daha üstün hesab edir.
Sadr al-Din Shirazi (1571-1640) occupies an important place in the history ofthe Eastern Islamic philosophy. Among the works of ten the most important andintellectual philosophers in the history of Islamic philosophy his heritage is themostly studied one. Shirazi is a philosopher famous for his unusual philosophicaland theosophical views. Shirazi’s “transcendental philosophy” relates to Isfahanphilosophical school and is greatly developed by its adherents. The works byS.Shirazi can be classified into three different groups. These are: 1. the commentsfor the Quran and hadiths; 2) the comments and references wnich have been writtenbefore him and already discussed in other philosophical books; 3) the works onphilosophy written by him as a founder of the Transcendental school ofphilosophy. The most important work from the third group is “Al-Asfar al arba’a al-’aqliyyah fi hikmat al-muta’aliyah” a book consisted of many volumes and issome kind of encyclopedia of the Islamic philosophy. The treatises written byS.Shirazi are covering many themes. An outstanding and deeply studied workdevoted to freedom of choice is “Hikmat Al-Ayn” work that means “Wisdom of aSource”. This is a work about Algebra and Will. According to our translation andinterpretation, S.Shirazi has accumulated the various philosophical conceptionsand basic theoretical views of the philosophers and thinkers who have lived beforehim, and has studied them accompanying with the arguments of his own. He writesabout the rights and obligations of the human being and about freedom of hischoice as well. Thus, he is unifying the various philosophical ideas combiningthem with his own concepts. In “Khalq al-a’mal” treatise he is marking out the four basic philosophicalconceptions. More specifically, he introduces three theories in the history ofphilosophy together with his arguments and formulating then the fourth theorywith comments which is rooted deeply in the scientific knowledge. That is whythe School of the Transcendental Philosophy considers this theory the highest,being superior to the previous three conceptions.
Садраддин Ширази (1571-1640) занимает важное место в историивосточно-исламской философии. Он является одним из10 наиболее значимых и интеллектуальных философов наиболее изученных в историиисламской философии. Ширази философ, известный своими оригинальными философскими и теософскими взглядами. Трансцендентальнаяфилософия С. Ширази, относящаяся к Исфаханской философской школе,получила дальнейшее развитие у ее последователей. Труды С. Ширазиможно классифицировать по трем разным группам: Это: 1) комментариик Корану и хадисам; 2) комментарии и примечания, написанные к философским книгам, написанным до него; 3) философские труды, написанные им как основателем Трансцендентальной философской школы.Самая важная работа из третьей категории многотомное собрание“Аль-хикматул муталия филь асфарил аглиййатил арбаа”, представляющая собой своего рода энциклопедию исламской философии. С.Ширазитакже написаны трактаты на многие темы. Самым выдающимся иимеющим глубокое научное содержание произведением, посвященнымсвободе выбора (“джабр уа ихтияр” принуждение и свобода выбора),является произведение “Халгуль амаль”, т.е. “Создание деяний”. Эта работа о “Джабр и ихтияр”. Согласно нашему переводу и толкованию,С.Ширази собрал различные философские воззрения и основные теоретические взгляды философов и мыслителей, живщих до него, иисследовал их, сопровождая своими аргументами. Он говорит о правахи обязанностях человека и о свободе его выбора. Таким образом, он воедино собирает разлчиные философские воззрения, соединяя их сосвоими идеями. В этом трактате он вкратце излагает четыре основных философскихконцепций. Точнее, он вводит три теории в истории философии вместесо своими аргументами, а затем выдвигает и аргументирует четвертуютеорию, которая коренится в глубоко в научном знании. По этойпричине Школа Трансцендентальной Философии расценивает этутеорию как высшую, превосходящую предыдущие три концепции.
Açar sözlər
Sədrəddin Şirazi, Əməllərin Yaranması, İslam Fəlsəfəsi, İsfahan Məktəbi, Vəhdət, Substansial Hərəkət, Məcburiyyət, İxtiyar, İradəazadlığı, Determinzm
Sadr Al-din Shirazi, Deeds, Islamic Philosophy, School Ofisfahan, Unity, Substantial Movement, Obligation, Will, Freedom Of Will, Determinism
Садраддин Ширази, Создание Деяний, Исламскаяфилософия, Исфаханская Школа, Единство, Субстанциальное Движение, Принуждение, Свобода Выбора, Свобода Воли, Детерминизм