John Dewey’in Felsefesinde Deneyim ve Us Kavramları Con Dyuinin fəlsəfəsində “təcrübə” və “ağıl” məfhumları Concept of Experience and Reason in John Dewey’s Philosophy Понятия «опыт» и «разум» в философии Джона Дьюи
Öz
Pragmatizm, felsefenin esas meseleleri olan doğru, iyi ve güzelin mahiyetini “fayda” kavramını merkeze alan bir bakış açısıyla irdeleyen bir düşünce geleneğini temsil eder. Ve bu düşünce geleneği mutlak doğru, mutlak iyi ve mutlak güzel arayışında olmaktan ziyade gündelik hayatımıza yön veren doğru, iyi ve güzelin nasıl ortaya çıktığıyla ve bu bağlamda bu kavramların kendi içlerinde belli bir değişim/dönüşüm geçirip geçirmediğiyle ilgilenir. Her düşünürün doğru, iyi ve güzele yönelik kavramsal açıklamaları mevcut olmakla birlikte bu açıklamaları yaparken hareket ettikleri iki bilgi kaynağı dikkat çeker; deneyim ve us. Makalemizde Amerikan filozof John Dewey’in deneyim ve us kavramlarının tahlili bağlamında emprisizm ve rasyonalizme getirdiği eleştirileri, deneyim ve usun felsefe bağlamında nasıl ele alınması gerektiğine dair görüşlerini konu edineceğiz.
Makalemiz giriş ve üç esas bölümden müteşekkildir. Çalışmamızın ilk bölümünde John Dewey’in deneyim ve ustan ne anladığına değineceğiz. İkinci bölümde ise John Dewey’in bir makalesinden yola çıkarak deneyim ve ustan filozofların ne anladıklarını araştıracağız. Bu bağlamda deneyim ve us kavramlarıyla ilgili geliştirilen ve birbirine rakip olan metafizik teorilerden bahsedeceğiz. Bu bölümün sonunda ise Dewey’in, deneyim ve usun sentezinin yapılma teşebbüsüne yönelik eleştirilerini inceleyeceğiz. Son bölümde John Dewey’in deneyim ve usu felsefi anlamda nasıl değerlendirmemiz gerektiğine dair görüşlerine yer vereceğiz.
Makalemizin değerlendirme ve sonuç kısmında John Dewey’in ileri sürdüğü tezin ne kadar geçerli olduğu sorusunu tartışacağız. Binaenaleyh John Dewey’in görüşlerini besleyen yaklaşımın ne olduğunu vuzuha kavuşturmaya çalışacağız. Bu doğrultuda evrim kuramı üzerinde durarak John Dewey’in işbu kuramdan etkilenip etkilenmediğini irdeleyeceğiz.
Praqmatizm – fəlsəfənin əsas məsələləri olan həqiqətin, yaxşının və gözəlin mahiyyətini “faydalılıq” məfhumunu əsas götürən perspektivlə araşdıran düşüncə ənənəsini təmsil edir. Bu düşüncə ənənəsi mütləq həqiqəti, mütləq yaxşılığı və mütləq gözəlliyi axtarmır, gündəlik həyatımıza rəhbərlik edən həqiqətin, yaxşı və gözəlin necə ortaya çıxdığı və bu məfhumların zaman-zaman müəyyən dəyişikliklərə məruz qalıb-qalmamalarını incələyir. Hər bir mütəfəkkirin həqiqət, yaxşılıq və gözəlliyə dair konseptual izahları mövcuddur. Bu izahlarını edərkən iki bilik mənbəyini əsas götürürlər: təcrübə və ağıl.
Məqaləmizdə “təcrübə” və “ağıl” anlayışlarının təhlili müstəvisində amerikalı filosof Con Dyuinin empirizm və rasionalizmlə bağlı tənqidlərini, təcrübə və ağlın fəlsəfi olaraq necə işlənməli olduğuna dair fikirlərini müzakirə edəcəyik. Məqaləmiz giriş və üç əsas hissədən ibarətdir. Yazının birinci hissəsində Con Dyuinin “təcrübə” və “ağıl” məfhumlarını necə araşdırdığı haqqında bir sıra amilə toxunacağıq.
İkinci hissədə Con Dyuinin bir məqaləsi əsasında “təcrübə” və “ağıl” məfhumlarını filosofların necə təhlil etdiklərini araşdıracağıq. Bu müstəvidə “təcrübə” və “ağıl” məfhumlarını əsas istiqamət olaraq götürən metafizik nəzəriyyələrdən bəhs edəcəyik. Son hissədə isə fəlsəfi anlamda “təcrübə” və “ağlı” necə qiymətləndirmək lazım olduğuna dair Con Dyuinin fikirlərindən söhbət açacağıq.
Məqalənin Nəticə hissəsində Con Dyuinin tezisinin həqiqiliyi yönündə bir sıra mətləbə toxunacağıq.
Pragmatism represents a tradition of thought that examines the essence of truth, goodness, and beauty, which are the main issues of philosophy, from a perspective based on the concept of "utility". This tradition of thought does not seek absolute truth, absolute goodness, and absolute beauty, but examines how the truth, goodness, and beauty that guide our daily lives emerge and whether these concepts undergo certain changes from time to time. Every thinker has conceptual explanations for truth, goodness, and beauty. In making these explanations, they base their knowledge on two sources: experience and reason.
In our article, we will discuss John Dewey’s criticisms of empiricism and rationalism in the context of the analysis of the concepts of experience and reason. Our article consists of an introduction and three main parts. In the first part, we will touch on a number of factors that John Dewey examined the concepts of "experience" and "reason".
In the second part, we will examine how philosophers have analyzed the concepts of “experience” and “reason” based on an article by John Dewey. In this regard, we will discuss metaphysical theories that take the concepts of “experience” and “reason” as their main direction. In the last part, we will discuss John Dewey’s ideas on evaluating “experience” and “reason” in a philosophical sense.
In the conclusion of the article, we will touch on a number of issues regarding the validity of John Dewey’s thesis.
Прагматизм представляет традицию мышления, изучающую сущность истины, добродетели и прекрасного, являющихся основными вопросами философии, с перспективой, основанной на понятии «полезности». Эта традиция мышления не находится в поиске абсолютной истины, абсолютной добродетели и абсолютного прекрасного, а анализирует то, как появилась истина, добродетель и прекрасное, руководствующие нашей жизнью, и их периодическую подверженность определенным изменениям. У каждого мыслителя имеется концептуальное объяснение истины, добродетели и прекрасного. Объясняя их, они берут за основу два источника знаний: опыт и разум. В статье на фоне анализа понятий
«опыт» и «разум» обсуждена критика американским философом Джоном Дьюи, связанная с эмпиризмом и рационализмом, его мысли об использовании опыта и разума в философском контексте. Статья состоит из введения и трех основных частей. В первом разделе мы коснулись ряда факторов, касающихся изучения Джоном Дьюи понятий «опыт» и «разум».
Во втором разделе на примере статьи Джона Дьюи мы исследовали анализ философами понятий «опыт» и «разум». В этом контексте мы рассказали о метафизических теориях, берущих за основу понятия «опыт» и «разум». В последней части мы рассказали о мыслях Джона Дьюи, касающихся оценки понятий «опыт» и «разум» в философском контексте.
В разделе «Выводы» статьи упомянут ряд вопросов, касающихся реальности тезиса Джона Дьюи.
Anahtar Kelimeler:
Referanslar
- Arslan Ahmet. (2006). İlkçağ Felsefe Tarihi: Sofistlerden Platon’a. İstanbul: İst Bilgi Üni. Yayınları.
- Arslan Ahmet. (2007). İlkçağ Felsefe Tarihi: Aristoteles. İstanbul: İst. Bilgi Üni. Yayınları.
- Çelik R. ve Küçükyıldırım, S. (2022). Dewey’in Düşüncelerinin Darwinci Temelleri, Felsefe Dünyası Dergisi, sayı: 75, (ss. 57-73).
- Dewey John. (2008). Deneyim ve Usun Değişen Kavramları, Pragma-tizm: Pratik Bir Felsefe, çev. ve haz. Sara Çelik. İstanbul: Doruk Yayınları.
- Dewey John. (1929). Experience and Nature. London: George Allen & Unwin, Ltd.
- Dewey John. (1988). Özgürlük ve Kültür. çev. Vedat Günyol. İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Dewey John. (1920). Reconstruction İn Philosophy. New York: Henry Holt And Company.
- Kılıç Cengiz. (2014). John Locke: Bilginin Kaynağı ve İdeler Sorunu, Ekev Akademi Dergisi, sayı: 18/58, (ss. 455-468).
- Kuhn Thomas. (1995). Bilimsel Devrimlerin Yapısı. çev. Nilüfer Kuyaş, İstanbul: Alan Yayınları.
- Kutluer İlhan. (1993). Cevher, Diyanet İslam Ansiklopedisi, cilt: 7, (ss. 450-455), Ankara: TDV Yayınları.
- Popper Karl. (1998). Bilimsel Araştırmanın Mantığı. çev. İlknur Aka-İbrahim Turan. İstanbul: YKY Yayınları.
- Sözer M. A. ve Sel, B. (2015). John Dewey’in Görüşlerinin Ontolojik ve Epistemolojik Temelde İrdelenmesi, Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (Kefad), sayı: 16/3, (ss. 313-327).
- Topdemir Hüseyin Gazi. (1999). Francis Bacon’un Bilim Anlayışı, Felsefe Dünyası, sayı: 2/30, (ss. 51-68).
- Yılmaz Zafer. (2009). John Dewey’in Liberalizmi: Birey/Cilik-Toplum ve Özgürlük, Kaygı, sayı: 12, (ss. 79-92).
Lisans
Telif Hakkı (c) 2024 Xəyyam Cəlilzadə
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.