Dilçilik
Ərəb dilində iştiqaq və sünaiyyə məfhumları
Notions of Ishtiqaq and Sunaiyyah in Arabic
Понятия иштигаг (деривация) и сунаийя(двухбуквенные корни) на арабском языке
Bu məqalədə iştiqaq məfhumu, iştiqaq növləri və bu növləri bildirmək üçünistifadə olunan terminlərin fərqli məzmunları ifadə etmək üçün işlədilməsinindoğru olub-olmadığı müzakirə edilmişdir. İştiqaqı kəbir/əkbər terminininmüxtəlif izahları verilmiş və fərqli bir məzmunu olan yeni termin kimi təqdimedilməsinin doğru olmadığı qeyd edilmişdir. İştiqaqla bağlı ibn Cinninin,Abdussəlam Məhəmməd Harunun və Abdulla Eminin görüşlərinə yerverilmişdir. İbn Cinninin məqsədinin iştiqaqı əkbərdə, ibn Farisin isə iştiqaqısəgirdə ortaq mənanı təsbit etmək olduğu, klassik və müasir yazarların iştiqaqnövlərini neçə hissəyə ayırdığı və bu növlərin fərqli izahları qeyd edilmişdir.Sünaiyyə məfhumu araşdırılmış, bu düşüncəni əl-Xəlil ibn Əhməd, ibn Cinnivə ibn Faris kimi dil alimlərinin araşdırmalarından anlamanın mümkün olduğuifadə edilmişdir. İbn Farisin “Mücəmu-məqayisil-luğa” adlı əsərindən budüşüncəni dəstəkləyən bəzi nümunələr verilmişdir. Müəllif əsərində bəzibölmələrdə ilk iki hərfi dəyişməyib üçüncü hərfin dəyişməsi ilə mənanındəyişmədiyini qeyd etmişdir. Bu nümunələrdən ibn Farisin ərəb dilindəkikəlmə köklərinin üçhərfli deyil, ikihərfli olduğu fikrini irəli sürən bəzi dilalimləri ilə eyni düşüncəni paylaşdığı ortaya çıxır. Məqalənin sonunda isə ilkəvvəl mücərrəd, yoxsa maddi mənanın meydana gəlməsi məsələsi izahedilmişdir. İbn Farisin qeyd etdiklərindən, ilk öncə, mücərrəd mənanın, bumənadan da maddi mənanın meydana gəldiyi fikrində olduğu anlaşılır. Bəzimüasir yazarlar onun bu fikrinə etiraz etmiş və ilk öncə, maddi mənanınmeydana gəldiyini ifadə etmişlər.
The article discusses the notion of ishtiqaq (derivation), its types and usageto express different contents. It introduces various explanations of the termishtiqaq al-akbar and states that its introduction as a new term with differentmeanings is inappropriate. It discusses Jinni, Abdussalam Mahammad Harunand Abdulla Emin’s views on ishtiqaq al-akbar. The article sheds light on howIbn Jinni finds common meaning in ishtiqaq al-akbar and ibn Faris in ishtiqaqal-saghir and how classical and modern writers distinguish and explain ishtiqaqtypes. It also studies the notion of sunaiyyah (bilateralism) and concludes thatit is possible to understand the interpretation of it through the works of thescholars such as Khalil ibn Ahmad, Ibn Jinni and Faris. In his book Mu'jammaqayis al-lughah, Ibn Faris provides some examples that support this idea.According to the author, the meaning do not change if the third letter is changedin a word. This proves that Ibn Faris shared the same thoughts with the scholarswho suggested that the word roots in Arabic consist of two letters. The articlethen discussses the origin of EÖ:and material meanings. According to ibnFaris, material meaning derived from EÖ:meaning which appeared first.Some contemporary writers oppose this idea and consider that materialmeaning originated first.
В этой статье обсуждены понятие иштигаг, виды иштигага и правильность использования терминов, обозначающих эти виды, для выраженияразличных содержаний. Приведены различные объяснения термина иштигагы кабир/акбар и указано, что их представление в качестве новоготермина с другим содержанием неправильно. Приведены мнения ИбнДжинни, Абдуссалама Мухаммеда Харуна и Абдуллы Эмина в связи сиштигагом. Отмечено, что целью Ибн Джинни было обнаружение общего смыслав иштигагы акбале, а Ибн Фариса в иштигагы сагире, также указано насколько частей классические и современные писатели делят видыиштигага и разные объяснения этих видов. Изучено понятие сунаийя, возможность понимания этой идеи в исследованиях таких ученых-лингвистов, как аль-Халил ибн Ахмед, Ибн и и Ибн аль-Фарис. Приведенынесколько примеров из работы Ибн Фариса под названием «Муджамумагайисил-луга», поддерживающих эту идею. В некоторых разделахсвоей работы автор отметил, что при смене третьей буквы без сменыпервых двух букв значение не меняется. Из этих примеров следует, чтоИбн Фарис разделял одну и ту же мысль с некоторыми учеными-лингвистами, которые считают, что корни слов на арабском языке не трехбуквенные, а двухбуквенные. В конце статьи, разъяснен вопрос о том, чтовозникло раньше абстрактное или материальное значение. Из указанныхИбн Фарисом становится понятным, то что сначала возникло абстрактноезначение, а затем из него возникло материальное значение. Некоторыесовременные писатели не соглашались с этим мнением и утверждали, чтосначала возникло материальное значение.
Belasi, Muhammed es-Seyyid Ali. (2003). “Arap Dilinde Naht”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (tərc. Mehmet Ali Şimşek), VII/2, Sivas, (s. 407-416).
Civelek, Yakup. (2003). “Arap Dilinde Naht ve Kelime Türetmede “Naht” Yönteminin Kullanımı”, Nüsha, yıl: III, sy: 10, (s. 97-118).
əl-Cövhəri, Əbu Nasr İsmail ibn Həmmad. (1990). “əs-Sihah tacul-luğa və sihahul-ərəbiyyə”, (Nəşr edən: Əhməd Abdulğafur Addar), Beyrut: Darul-ilm lil-məlayin.
əl-Əzhəri, Əbu Mənsur Məhəmməd ibn Əhməd. (1384/1964). “Təhzibul-luğa”, (Nəşr edən: Heyət), Nəşr edilən yer yoxdur. əd-Darul-Mısriyyə lit-təlif və vət-tərcəmə.
əl-Fərahidi, əl-Xəlil ibn Əhməd. (1988). “Kitabul-Ayn”, (Nəşr edən: Mehdi əl-Məxzumi, İbrahim əs-Samərrai), Beyrut: Müəssəsətul-aləm lil-mətbuat.
Elmalı, Hüseyin. (2005). “Mu‘cemü mekâyîsi’l-luga”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, XXX, (s. 346-347).
əl-Məğribi, Abdulqadir ibn Mustafa. (1908). əl-İştiqaq vət-tərib, Misir: Mətbəətul-hilal.
əl-Mubarək, Məhəmməd. (Nəşr ili yoxdur). “Fiqhul-luğa və xəsaisul-ərəbiyyə”, Nəşr edilən yer yoxdur. Darul-fikr.
əl-Yasiri, Abdulkazım – Heydər Cəbbar İdan. (2008). “İnayətu Əhməd ibn Faris fi Mucəmi Məqayisil-luğa bid-dəlalətil-mihvəriyyə”, Məcəllətu adabil-Kufə I/2, İraq, (s.11-46).
Emin, Abdulla. (1376/1956). “əl-İştiqaq”, Qahirə: Ləcnətut-təlif vət-tərcəmə vən-nəşr.
Enis, İbrahim. (1984). “Dəlalətul-əlfaz”, Nəşr edilən yer yoxdur. Məktəbətul-ənclul-Mısriyyə.
əs-Süyuti, Abdurrahman Cəlaluddin. (1406/1986). “əl-Muzhir fi ulumil-luğati və ənvaiha”, Beyrut: Mənşuratul-məktəbətil-əsriyyə.
ət-Təhanəvi, Məhəmməd Əli. (1996). 2Mövsuatu Kəşşafi istilahatil-fünun vəl-ulum”, (Nəşr edən: Əli Dəhruc, tərc. Abdulla əl-Xalidi - Corc Zeynati), Beyrut: Məktəbətu Lübnan.
Harun, Abdussəlam Məhəmməd. (1399/1979). Müqəddimətun-naşir (Mucəmu Məqayisil-luğa adlı əsərin müqəddiməsi – Əbul-Hüseyn Əhməd ibn Faris), Nəşr edilən yer yoxdur. Darul-fikr, I, 3-48.
Harun, Abdussəlam Məhəmməd. (1958). “Təqdim (əl-İştiqaq adlı əsərin müqəddiməsi – Əbu Bəkr Məhəmməd ibn əl-Həsən ibn Düreyd)”, Qahirə: Məktəbətul-hancı, (26-40).
Həsən Xan, Məhəmməd Sadiq. (1433/2012). “əl-Alamul-xəffaq min ilmil-iştiqaq”, Beyrut: Müəssəsətul-kutubis-səqafiyyə.
İbn Cinni, Əbul-Fəth Osman ibn Cinni. (Nəşr ili yoxdur). “əl-Xəsais, (Nəşr edən: Məhəmməd Əli ən-Nəccar)”, Nəşr edilən yer yoxdur. Darul-kutubil-Mısriyyə.
İbn Faris, Əbul-Hüseyn Əhməd ibn Faris. (1399/1979). “Mucəmu Məqayisil-luğa”, (Nəşr edən: Abdussəlam Məhəmməd Harun), Nəşr edilən yer yoxdur. Darul-fikr.
İbn Faris, Əbul-Hüseyn Əhməd ibn Faris. (1414/1993). “əs-Sahibi fi fiqhil-luğatil-ərəbiyyə və məsailihə və sunənil-ərəb fi kəlamihə (Nəşr edən: Ömər Fəruq ət-Tabba)”, Beyrut: Məktəbətul-maarif.
Kılıç, Hulusi. (2001). “İştikak”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, XXIII, (s. 439-440).
Küçükkalay, Hüseyin. (1969). “Kur’ân Dili Arapça”, Konya: Manevi Değerleri Koruma ve İlim Yayma Cemiyeti neşriyatı.
Rıdvan, Məhəmməd Mustafa. (1991). “əl-İmam Əbul-Hüseyn ibn Faris ər-Razi və əsaruhu fil-luğa və fin-nəhv”, Misir: Daru nahda.
Sarı, Mehmet Ali. (1999). “İbdâl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, XIX, (s. 263-265).
Tuleymat, Qazi Muxtar. (1999). “Əhməd ibn Faris əl-Luğavi: dirasə fi əraihil-luğaviyyə vən-nəhviyyə”, Dəməşq: Daru tallas.
Yaqub, Emil. (1985). əl-Məacimul-luğaviyyətul-ərəbiyyə bədaətuha və tətavvuruha, Beyrut: Darul-ilm lil-məlayin.
Yüksel, Ahmet - Soner Gündüzöz. (2005). Arap Filolojisindeki İştikâk-ı Ekber-Sünâiyye Kuramları ve Müsellesât Olgusuna Courtenay’ın Fonem Kuramı Çerçevesinde Yeni Bir Yaklaşım Denemesi, Ekev Akademi Dergisi, yıl: 9, sy: 22, 211-224.
Ümumilikdə 26 istinad var.
Daha Çox İstinadı Göstər
Kahayev, Əmir. “Ərəb Dilində iştiqaq Və sünaiyyə məfhumları”. Din Araşdırmaları Jurnalı 2/2 (June 30, 2019), 433-445. https://journal.ait.edu.az/daj/article/view/51
Endirin
Məqalə Məlumatları
- Məqalə Növü Dilçilik
- Təqdim Edildi aprel 1, 2019
- Yayımlanıb iyun 30, 2019
- Nömrə № 1(2) İyun 2019
- Bölmə Dilçilik