Источники труда «Анвар ат-танзил и асрар ат-тавил» Насиреддина Бейзави Nasirəddin Beyzavinin “Ənvar ət-tənzil və əsrar ət-təvil” əsəri­nin mənbələri Sources used in Nasir al-Din Baydawi’s “Anwar al-Tanzil wa asrar al-Ta’wil”

Bu məqalədə Nasirəddin Beyzavinin məşhur təfsir əsəri kimi tanınan “Ənvar ət-tənzil və əsrar ət-təvil” nümunəsinin mənbələrinə yer ve­rilib.

Beyzavi XIII (h.VII) əsrin məşhur alimlərindəndir. Dərin elmi biliyə ma­lik olan əsərində nəhv, sərf və bəlağət kimi ərəb dilinin incəliklərinə, müxtəlif qiraət oxunuşlarına toxunmuş, eləcə də özündənəvvəlki təfsir alimlərinin əsərlərindən iqtibaslar gətirmişdir. Həmçinin ayələri izah edərkən şeirlərdən istifadə etmişdir. Bundan başqa o, əsərində kəlam, fiqh və hədis kimi islami elmlərə də geniş yer vermişdir. Əsas etibarilə bu məqalədə Beyzavinin təfsir əsərinin təfsir, hədis, fiqh və kəlam mənbələrinə toxunulub.

Nümunənin əsas mənbələri Zəməxşərinin “əl-Kəşşaf”, Fəxrəddin ər- Razinin “Məfatih əl-ğayıb”, Rağib əl-İsfahaninin “əl-Müfradat” əsərləri he­sab edilir. Bu əsər, hətta Zəməxşərinin “əl-Kəşşaf” əsərinin eynisi oldu­ğuna görə tənqid edilir. Buna baxmayaraq, Beyzavi kəlami və fiqhi möv­zularda Zəməxşəriyə etiraz etmişdir. Beyzavi ayələri təfsir edərkən əşəri əqidəsinə, Zəməxşəri isə mötəzilə əqidəsinin əsaslarına görə izah et­mişdir. Beyzavi etiraz edərkən Zəməxşərinin adını çəkməmiş, bunun əvəzinə “Deyildi”, yaxud “Mötəzilə dedi” və digər kəlmə və cümlələrə yer vermişdir. Əsərin hədis qaynaqlarına gəldikdə isə demək olar ki, Beyzavi Zəməxşərinin əsərindəki hədislərin eynisini istifadə etmişdir. Məhz bu baxımdan da o, tənqid edilmişdir.

Nəticə etibarilə qeyd edək ki, Beyzavi dövrünün tələblərinə uyğun olaraq, qısa, yığcam və ecazkar bir əsər ərsəyə gətirmişdir. Əsər cümlə quruluşunun, mövzularının çətinliyinə görə, üzərinə ən çox haşiyə yazı­lan təfsirlərdən hesab edilir. Buna baxmayaraq, əsər öz əsrinin, Osmanlı dövrünün ən oxunaqlı təfsir kitabı olmuş, hətta bugünədək mədrəsələrdə dərs vəsaiti kimi oxudulmuşdur.

This article provides sources of Nasir al-Din Baydawi's famous work of tafsir “Anwar al-Tanzil wa asrar al-Ta’wil”.

Baydawi is one of the renowned scholars of the 13th century (7th century AH). He drew attention to some of the more intricate aspects of the Arabic language, such as nahw (Arabic grammar), sarf (morphology), and eloquence, as well as various types of recitations (qira’at), and also cited quotes from the works of previous tafseer scholars. In his tafseer he also used examples from poetry. In addition, he gave special attention to Islamic sciences such as kalam, fiqh, and hadith. This article primarily studies the sources of tafseer, hadith, fiqh, and kalam of Baydawi's tafseer work.

The sources for the work come primarily from Zamakhshari’s “al- Kashshaf”, Fakhreddin al-Razi's “Mafatih al-Ghayib” and Raghib al-Isfahani’s “al- Mufradat”. The work has even come under criticism for its stri­king similarity to Zamakhshari’s al-Kashshaf. However, Baydawi disag­rees with Zamakhshari on kalam and fiqh issues. Baydawi explained the verses according to Ashari’s creed, whereas Zamakhshari explained them according to Mutazila principles. When expressing his objections, Baydawi did not mention Zamakhshari’s name directly; instead, he used phrases such as “It was said” or “Mutazila said”, and other words and phrases. In terms of hadith sources of the work, it can be said that Baydawi used the same hadiths as Zamakhshari. He faced criticism for that very reason.

To put it simply, he created a short, concise, and outstanding piece that was relevant to Baydawi’s era. Due to its complex sentence structure and topics, the work is considered to be one of the tafseer works with the most comments written on it. Despite this, the work was the most readable tafseer book of its century, the Ottoman period, and it is still used in madrasas today as a teaching aid.