e-ISSN: 3006-2772
p-ISSN: 2618-0030
Başlanğıc: 2018
Nəşr aralığı: İldə 2 nömrə
Naşir: Azərbaycan İlahiyyat İnstitutu

Beyzavi təfsirinin Azərbaycandakı əlyazma nüsxələrinin təsviri müqayisəsi Descriptive Comparison of Baydawi`s Tafsir in Manuscript Copies in Azerbaijan Описательное сравнения рукописных копий тафсира Бейзави в Азербайджане

Ənvər Mustafayev Azərbaycan İlahiyyat İnstitutu Dillər və ictimai fənlər kafedrasının baş müəllimi 0000-0001-8196-1337

DOI

10.30546/3006-2772.11.2023.2

Necə istinad edilir

Zotero Mendeley EN EndNote

Xülasə

         Əsl adı Əbu Səid Abdullah ibn Məhəmməd əl-Beyzavi əş-Şirazi olan müfəssir  bir çox İslam elmlərində əsərlər yazmış, elmi fəaliyyəti alimlərin diqqətini çəkmişdir. Azərbaycan alimi kimi də tanınan Nasirəddin Beyzavinin  təfsirə dair yazdığı “Ənvar ət-tənzil və əsrar ət-təvil” əsəri ən çox oxunan kitablardan biri hesab edilir. Dövrünün yazı üslubuna uyğun olaraq qısa və yığcam əsər qələmə alan Beyzavi buna görə tənqid edilsə də, bu nümunə ən çox oxunan təfsir kitabları sırasındadır. Dərs kitabı kimi mədrəsələrdə tədris olunan əsər Osmanlı dövründə “hüzur dərsləri” adı ilə hər il ramazan ayında oxunurdu. Bundan başqa, üzərinə ən çox haşiyə və təliq yazılan təfsir əsəridir.


           Bu məqalədə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun inventarında olan ikicildlik “Ənvar ət-tənzil və əsrar ət-təvil” əsərinin əlyazma nüsxələri təsviri yöndən tədqiq edilmişdir. Nəsx, nəstəliq və riqi xətləri ilə yazılmış bu nüsxələr müxtəlif surələri əhatə edir. Əlyazmalar Avropa və ya Şərq istehsalı olan ahərlənmiş və yarıahərlənmiş ağ kağızda, digəri isə mavi kağızda ərəb dilində yazılmışdır. Bundan başqa, bu əlyazmaların əksəriyyəti birinci cildi əhatə edir. Tam  iki cild olan əlyazma nüsxələrinin sayı isə üçdür. Ümumi olaraq, altmış bir əlyazma nüsxəsindən ibarət olan bu məqalədə əsərlərin şrift və inventar nömrəsi qeyd edilmiş, bunlar haqqında qısa məlumat verilmiş,  bir-biri ilə müqayisə olunmuşdur. Əksəriyyəti nəm çəkmiş bu nüsxələrdən bəziləri eyni şriftlə qeydiyyatda olsa da, fərqli surə, tarix və katibləri əhatə edir. Həmçinin bu nüsxələrdən bəzilərinin inventar nömrəsi, katibi və ili qeyd edilməmişdir. Əvvəli və sonu naqis olan bəzi nüsxələrdə daha geniş məlumat əldə etmək çətinləşir.


           Nəticə etibarilə “Ənvar ət-tənzil və əsrar ət-təvil” əsərinin üzərinə ən çox haşiyə və təliq yazılması, eləcə də əlyazma nüsxələrinin çoxluğu onun daha çox oxunan təfsir kitabı olduğunu ortaya qoyur.

          The commentator, whose real name was Abu Said Abd Allah b. Mohammad al-Baydawi al-Shirazi authored numerous works in Islamic studies and garnered attention for his scholarly activities. “Anwar al-Tanzil wa Asrar al-Ta'wil” written on tafsir by Naser al-Din Baydawi, who is also known as an Azerbaijani scholar, gained recognition as one of the most-read books. Despite facing criticism for his work that was compact and concise in accordance with the literary style of its time, Baydawi’s tafsir remains one of the most perused tafsir books. Consequently, this book, commonly taught in madrasas as a textbook, was read annually under the title of “Tranquility Lessons” during Ramadan in the Ottoman era. In addition, it is the work of interpretation that has the most commentaries and annotations written on it.


     This article focuses on the descriptive study of manuscript copies of the two-volume work titled “Anwar al-Tanzil wa Asrar al-Ta'wil”, which are stored in the archive of the Institute of Manuscripts at the Azerbaijan National Academy of Sciences, named after Muhammad Fuzuli. These manuscript copies, written in scripts such as “Naskh”, “Nastalig” and “Rigi”, contain various surahs.


       The manuscripts were written in Arabic on polished or half-polished white and blue papers, which are primarily European or Eastern in origin. Moreover, the majority of these manuscripts cover the first volume, while there are exactly three manuscript copies in total, although the work spans two volumes. In general, this article covers sixty-one manuscript copies, providing details such as script style and inventory numbers, along with brief information and comparisons between them. Although some of these copies, most of which were warped, share the same script style in their registration, they differ in surahs, dates, and scribes. Furthermore, some of these manuscripts lack inventory numbers, scribe names, and years. It becomes challenging to obtain comprehensive information, especially from manuscripts with incomplete beginnings or endings.


        In conclusion, the extensive annotations and commentaries written on “Anwar al-Tanzil wa Asrar al-Ta'wil”, along with the numerous manuscript copies, demonstrate that it is one of the most read tafsir books.

Толкователь, настоящее имя которого Абу Саид Абдулла ибн Мухаммад аль-Бейзави аш-Ширази, написал множество работ по исламским наукам, которые привлекли внимание ученых. «Анвар ат-танзил ва асрар ат-тавил», написанная Насиреддином Бейза­ви, известным также как азербайджанский учёный, считается од­ной из самых читаемых книг. Написавший короткую и лаконичную работу в соответствии со стилем письма своего времени Бейзави был подвержен критике, несмотря на то что она вошла в число самых читаемых книг по толкованию. Так, произведение, препо­даваемое в медресе как учебник в Османскую эпоху читалось каждый год в месяц Рамадан под названием «Уроки спокойствия». Кроме того, именно на это тол­кования, было написано самое большое количество ремарок и талигов.


           В этой статье наглядно исследованы рукописные копии двухтомника «Анвар ат-танзил ва асрар ат-тавил», находящиеся в инвентаре Института Рукописей имени Мухаммеда Физули Наци­ональной Академии Наук Азербайджана. Эти копии, написанные письмом насх, насталиг и риги, охватывают различные суры. Ру­кописи написаны на мягкой и полумягкой белой бумаге европей­ского или восточного производства и на синей бумаге на арабском языке. Кроме того, большинство этих рукописей охватывают пер­вый том. А количество рукописных копий в двух полных томах – три. В общей сложности в этой статье, состоящей из 61-го руко­писного экземпляра, были отмечены шрифт и инвентарный номер произведений, кратко описаны работы и проведены сравнения между ними. Некоторые из этих копий, большинство из которых отсырели, несмотря на то, что написаны одним и тем же шрифтом охватывают разные суры, даты и писцов. Кроме того, на некото­рых из этих копий не указаны инвентарные номера, писцы и года. Становится все труднее получить более подробную информацию из некоторых экземпля­ров, у которых начало и конец отсутствует.  


             Следовательно, «Анвар ат-танзил ва асрар ат-тавил» имеет наибольшее количество ремарок и талигов, а также большое ко­личество рукописных копий, что делает его наиболее читаемой книгой толкований.

Açar sözlər

Beyzavi, Quran , Təfsir, təsvir, “Ənvar ət-tənzil və əsrar ət-təvil”
Tafsir, Baydawi, Anwar al-Tanzil wa Asrar al-Ta'wil, Quran, Description
тафсир, Бейзави, «Анвар ат-танзил ва асрар ат-тавил», Коран, описание

Referanslar

  • Abdulvehhab, Öztürk. (2017). “Beydavi Tefsiri”, Kahraman yayınları. I cild. İstanbul.
  • Ahmet Özal. (2005 / 1425). Hund Çelebi, Əl – Beydavi Abdullah b. Ömər “Məvsuatu Alamil – Uləmai və -l-Udəbəil Arabi və -l – Müslimin”. Beyrut.
  • Ay, Mahmut. (2014). “Osmanlıda Tefsir faaliyetleri”, Tefsir El Kitabı,ed. Mehmet Akif Koç, Ankara: Grafiker Yayınları.
  • Bilmen Ömer Nasuhi. (1973). (1973 - 74). “Böyük Tefsir Tarihi”, I -II, İstanbul: Bilmen Yayınları.
  • Cüneydi, Şirazı. (1344) “Şəddül – izar fi haddil - əvzar an zuvvarul – məzar”,nşr. Mirzə Muhamməd Qəzvini – Abbas İqbal aştiyani, Tehran. İntişaratı – Novid.
  • Demir, Ziya. (2006). “XIII – XVI.y.y Arası Osmanlı Müfessirleri”, İstanbul: Ensar Yayınları.
  • əl – Qadi Nasirəddin Əbi Səid Abdullah b. Ömər b. Məhəmməd əş – Şirazi əl – Beydavi. (1971). “Ənvar ət – Tənzil və Əsrar ət – Təvil” I cild. Beyrut – Lubnan: Darul Kitəbil İlmiyyə.
  • faqih, əl – muərrix, əl - ədib”, sahibut – təsaniful – məşhərə, Dimaşq: Darul – Qaləm.
  • Gür Süleyman. (2014). “Kazi Beyzavi tefsirinde Belağat İlmi ve Uygulanışı” (doktora tezi), Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
  • Xafacı Şihabəddin Əhməd b. Muhamməd. (1997). “Haşyətu -ş – Şihab alə Təfsiru – l – Beydavi / İnəyətu – l – Qadi və Kifəyətu – r – Razi” I-X, Daru -l – Kutubu – l – İlmiyyə, Beyrut.
  • İmaduddin İbn Kəsir, Əbul Fida İsmail b. Nuriddin Əli b. Cəmaləddin. (1997 / 1418). “əl – Bidayə və - n – Nihayə”, I – XXI thq. Abdullah b. Abdullah Muhsin ət – Türki, Daru Hicr, Riyad.
  • İpşirli, Mehmet. (1998). “Huzur Dersleri”, Diyanet İşleri Ansiklopedisi, XVIII, (441 - 444).
  • Katib, Çelebi. “Keşfuz – z – Zunun”, nşr. M. Şerefeddin Yaltkaya - Rifat Bilge, Beyrut: Daru ilahiyat – turasil – Arabi.ts.
  • Katib, Çələbi. (2010). “ Sulləmul – vusul ilə tabaqatul – fuhul”, nşr. Mahmud Abdulqadir əl – Arnaut – salih Sadavi salih, I – V, İstanbul. İRCİCA.
  • Qaradaği Əli Muhyiddin. (1980 – 1982 / 1400 / 1402). “əl – Müqəddimə”, Qazi Beyzavi, əl – ğayətul qusva fi dirayətil fətva, nşr. Əli Muhyiddin əl – Qaradaği, Qahirə: Darun – nasr.
  • Qazi Şuhbə Əbu Bəkir b. Əhməd Takiyyuddin. (1407). “Tabakatuş – Şafiyyə”. Thq. Hafiz abdul alim Xan, Aləmul – Kutub, Beyrut.
  • Maden, Şükrü. (2015). “Tefsirde Haşiye Geleneği ve Şeyhzadenin envarut – Tenzil Haşiyesi”, İstanbul. İsam Yayınları.
  • Məhəmməd Züheyli əl – Qazi əl – Beyzavi. (1999). “əl -Müfəssir əl – usuli, əl – mütəkəllim, əl –
  • Mustafayev, Ənvər. ( iyun 2023) . “Beyzavinin “Ənvar ət – Tənzil və Əsrar ət – Təvil” Əsərinin Mənbələri”. Azərbaycan İlahiyyat İnstitutu, Din Araşdırmaları Jurnalı №1 (10), (səh. 65 – 84.)
  • Mustafayev, Ənvər. (iyun 2019). “Qazi Beyzavi və Onun İslam Təfsir Ənənəsinin İnkişafında Rolu”, Azərbaycan İlahiyyat İnstitutu, Din Araşdırmaları Jurnalı №1 (2), (səh. 123 – 138.)
  • Mustakim, Arıcı. (2017). “İslam ilim ve Düşünce Geleneğinde Kadı Beyzavi”, İsam yayınları.
  • Safədi Səlahəddin Hilal b. Aybeg. (2000, h.1420). “əl -Vəfi bil – Vəfəyat”, nşr. Əhməd əl – Arnaut – Türki Mustafa, I – XXIX, Beyrut: Daru ihtiya – turas.
  • Suyuti Cəlaləddin Abdurrahman b . Əbi – bəkir. (1974/1394). “əl – İtqan fi Ulumul – Quran”, I -IV,thq, Muhamməd əbul – Fazl İbrahim, Heyətul – Mısrıyyətul – Ammətu lil Kutub.
  • Süleymanova, Nailə. (2015). “İlahiyyata Dair Əlyazmalar Kataloqu”. I cild. Bakı: “Elm və Təhsil”.
  • Süleymanova, Nailə. (2017). “İlahiyyata Dair Əlyazmalar Kataloqu”. II cild. Bakı.
  • Tacəddin əs -Subki (1993/1413). “Tabaqatu – ş – Şafiyyətu – l – Kubra”, nşr.Mahmud Muhamməd ət – Tanahi – Abdulfəttah əl – Hulv. Qahirə.
  • Yafi. (1997/1417). “Miratul – cənan və İbrətul – Yaqzan”, nşr.Xəlil əl – Mənsur, I -V, Beyrut: Darul – Kutubul İlmiyyə.

Lisenziya

Müəllif hüququ (c) 2024 Ənvər Mustafayev
Creative Commons License

Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisenziyalanıb.

Eyni müəllif(lar)ın jurnaldakı ən çox oxunan məqalələri