Beyzavi təfsirinin Azərbaycandakı əlyazma nüsxələrinin təsviri müqayisəsi Descriptive Comparison of Beyzavi`s Tafsir in Manuscript Copies in Azerbaijan Описательное сравнения рукописных копий тафсира Бейзави в Азербайджане
Xülasə
Əsl adı Əbu Səid Abdullah ibn Məhəmməd əl-Beyzavi əş-Şirazi olan müfəssir bir çox İslam elmlərində əsərlər yazmış, elmi fəaliyyəti alimlərin diqqətini çəkmişdir. Azərbaycan alimi kimi də tanınan Nasirəddin Beyzavinin təfsirə dair yazdığı “Ənvar ət-tənzil və əsrar ət-təvil” əsəri ən çox oxunan kitablardan biri hesab edilir. Dövrünün yazı üslubuna uyğun olaraq qısa və yığcam əsər qələmə alan Beyzavi buna görə tənqid edilsə də, bu nümunə ən çox oxunan təfsir kitabları sırasındadır. Dərs kitabı kimi mədrəsələrdə tədris olunan əsər Osmanlı dövründə “hüzur dərsləri” adı ilə hər il ramazan ayında oxunurdu. Bundan başqa, üzərinə ən çox haşiyə və təliq yazılan təfsir əsəridir.
Bu məqalədə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun inventarında olan ikicildlik “Ənvar ət-tənzil və əsrar ət-təvil” əsərinin əlyazma nüsxələri təsviri yöndən tədqiq edilmişdir. Nəsx, nəstəliq və riqi xətləri ilə yazılmış bu nüsxələr müxtəlif surələri əhatə edir. Əlyazmalar Avropa və ya Şərq istehsalı olan ahərlənmiş və yarıahərlənmiş ağ kağızda, digəri isə mavi kağızda ərəb dilində yazılmışdır. Bundan başqa, bu əlyazmaların əksəriyyəti birinci cildi əhatə edir. Tam iki cild olan əlyazma nüsxələrinin sayı isə üçdür. Ümumi olaraq, altmış bir əlyazma nüsxəsindən ibarət olan bu məqalədə əsərlərin şrift və inventar nömrəsi qeyd edilmiş, bunlar haqqında qısa məlumat verilmiş, bir-biri ilə müqayisə olunmuşdur. Əksəriyyəti nəm çəkmiş bu nüsxələrdən bəziləri eyni şriftlə qeydiyyatda olsa da, fərqli surə, tarix və katibləri əhatə edir. Həmçinin bu nüsxələrdən bəzilərinin inventar nömrəsi, katibi və ili qeyd edilməmişdir. Əvvəli və sonu naqis olan bəzi nüsxələrdə daha geniş məlumat əldə etmək çətinləşir.
Nəticə etibarilə “Ənvar ət-tənzil və əsrar ət-təvil” əsərinin üzərinə ən çox haşiyə və təliq yazılması, eləcə də əlyazma nüsxələrinin çoxluğu onun daha çox oxunan təfsir kitabı olduğunu ortaya qoyur.
The renowned scholar whose actual name was Abu Said Abdullah ibn Mahammad al-Beyzavi ash-Shirazi, commonly known as commentator, made significant contributions to various disciplines within Islamic studies, capturing the attention of fellow scholars. Nasiraddin Beyzavi, also known as an Azerbaijani scholar, authored a book titled Anvar at-Tanzil va Asrar at-Tavil, which focused on tafsir and gained recognition as a widely read publication during its time. Despite facing criticism for his compact and concise writing style, Beyzavi’s tafsir remains one of the most frequently referenced works. Consequently, this book was included as a textbook in religious schools and was annually revisited under the title of “Tranquility Lessons” during the month of Ramadan in the Ottoman period. Furthermore, numerous footnotes and talig type manuscripts have been written about this particular gloss.
This article focuses on the descriptive examination of manuscript copies of the two-volume work titled Anvar at-Tanzil va Asrar at-Tavil, which are preserved in the inventory of the Institute of Manuscripts at the National Academy of Sciences of Azerbaijan, named after Mahammad Fuzuli. These manuscript copies, written in scripts such as “Naskh”, “Nastalig” and “Rigi”, contain various surahs. The manuscripts are recorded on polished or half-polished white paper, except for one copy that was written on blue paper in Arabic. It is worth mentioning that the majority of these manuscripts cover the first volume, while only three copies encompass both volumes. The article provides the font and inventory numbers for the 61 manuscripts and offers a brief comparison and overview of the works. However, it should be noted that many of the copies have been damaged by moisture, and despite sharing the same font, they differ in terms of covered surahs, dates, and scribes. Unfortunately, the inventory number, writer and year for these copies are not recorded, making it challenging to gather comprehensive information, especially considering the damaged beginnings and ends of some copies.
In conclusion, the abundance of footnotes, “talig” type manuscripts, and multiple manuscript copies specifically dedicated to Anvar at-Tanzil va Asrar at-Tavil highlight its status as a widely read book on tafsir.
Толкователь, настоящее имя которого Абу Саид Абдулла ибн Мухаммад аль-Бейзави аш-Ширази, написал множество работ по исламским наукам, которые привлекли внимание ученых. «Анвар ат-танзил ва асрар ат-тавил», написанная Насиреддином Бейзави, известным также как азербайджанский учёный, считается одной из самых читаемых книг. Написавший короткую и лаконичную работу в соответствии со стилем письма своего времени Бейзави был подвержен критике, несмотря на то что она вошла в число самых читаемых книг по толкованию. Так, произведение, преподаваемое в медресе как учебник в Османскую эпоху читалось каждый год в месяц Рамадан под названием «Уроки спокойствия». Кроме того, именно на это толкования, было написано самое большое количество ремарок и талигов.
В этой статье наглядно исследованы рукописные копии двухтомника «Анвар ат-танзил ва асрар ат-тавил», находящиеся в инвентаре Института Рукописей имени Мухаммеда Физули Национальной Академии Наук Азербайджана. Эти копии, написанные письмом насх, насталиг и риги, охватывают различные суры. Рукописи написаны на мягкой и полумягкой белой бумаге европейского или восточного производства и на синей бумаге на арабском языке. Кроме того, большинство этих рукописей охватывают первый том. А количество рукописных копий в двух полных томах – три. В общей сложности в этой статье, состоящей из 61-го рукописного экземпляра, были отмечены шрифт и инвентарный номер произведений, кратко описаны работы и проведены сравнения между ними. Некоторые из этих копий, большинство из которых отсырели, несмотря на то, что написаны одним и тем же шрифтом охватывают разные суры, даты и писцов. Кроме того, на некоторых из этих копий не указаны инвентарные номера, писцы и года. Становится все труднее получить более подробную информацию из некоторых экземпляров, у которых начало и конец отсутствует.
Следовательно, «Анвар ат-танзил ва асрар ат-тавил» имеет наибольшее количество ремарок и талигов, а также большое количество рукописных копий, что делает его наиболее читаемой книгой толкований.
Açar Sözlər
Referanslar
- Abdulvehhab, Öztürk. (2017). “Beydavi Tefsiri”, Kahraman yayınları. I cild. İstanbul.
- Ahmet Özal. (2005 / 1425). Hund Çelebi, Əl – Beydavi Abdullah b. Ömər “Məvsuatu Alamil – Uləmai və -l-Udəbəil Arabi və -l – Müslimin”. Beyrut.
- Ay, Mahmut. (2014). “Osmanlıda Tefsir faaliyetleri”, Tefsir El Kitabı,ed. Mehmet Akif Koç, Ankara: Grafiker Yayınları.
- Bilmen Ömer Nasuhi. (1973). (1973 - 74). “Böyük Tefsir Tarihi”, I -II, İstanbul: Bilmen Yayınları.
- Cüneydi, Şirazı. (1344) “Şəddül – izar fi haddil - əvzar an zuvvarul – məzar”,nşr. Mirzə Muhamməd Qəzvini – Abbas İqbal aştiyani, Tehran. İntişaratı – Novid.
- Demir, Ziya. (2006). “XIII – XVI.y.y Arası Osmanlı Müfessirleri”, İstanbul: Ensar Yayınları.
- əl – Qadi Nasirəddin Əbi Səid Abdullah b. Ömər b. Məhəmməd əş – Şirazi əl – Beydavi. (1971). “Ənvar ət – Tənzil və Əsrar ət – Təvil” I cild. Beyrut – Lubnan: Darul Kitəbil İlmiyyə.
- faqih, əl – muərrix, əl - ədib”, sahibut – təsaniful – məşhərə, Dimaşq: Darul – Qaləm.
- Gür Süleyman. (2014). “Kazi Beyzavi tefsirinde Belağat İlmi ve Uygulanışı” (doktora tezi), Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
- Xafacı Şihabəddin Əhməd b. Muhamməd. (1997). “Haşyətu -ş – Şihab alə Təfsiru – l – Beydavi / İnəyətu – l – Qadi və Kifəyətu – r – Razi” I-X, Daru -l – Kutubu – l – İlmiyyə, Beyrut.
- İmaduddin İbn Kəsir, Əbul Fida İsmail b. Nuriddin Əli b. Cəmaləddin. (1997 / 1418). “əl – Bidayə və - n – Nihayə”, I – XXI thq. Abdullah b. Abdullah Muhsin ət – Türki, Daru Hicr, Riyad.
- İpşirli, Mehmet. (1998). “Huzur Dersleri”, Diyanet İşleri Ansiklopedisi, XVIII, (441 - 444).
- Katib, Çelebi. “Keşfuz – z – Zunun”, nşr. M. Şerefeddin Yaltkaya - Rifat Bilge, Beyrut: Daru ilahiyat – turasil – Arabi.ts.
- Katib, Çələbi. (2010). “ Sulləmul – vusul ilə tabaqatul – fuhul”, nşr. Mahmud Abdulqadir əl – Arnaut – salih Sadavi salih, I – V, İstanbul. İRCİCA.
- Qaradaği Əli Muhyiddin. (1980 – 1982 / 1400 / 1402). “əl – Müqəddimə”, Qazi Beyzavi, əl – ğayətul qusva fi dirayətil fətva, nşr. Əli Muhyiddin əl – Qaradaği, Qahirə: Darun – nasr.
- Qazi Şuhbə Əbu Bəkir b. Əhməd Takiyyuddin. (1407). “Tabakatuş – Şafiyyə”. Thq. Hafiz abdul alim Xan, Aləmul – Kutub, Beyrut.
- Maden, Şükrü. (2015). “Tefsirde Haşiye Geleneği ve Şeyhzadenin envarut – Tenzil Haşiyesi”, İstanbul. İsam Yayınları.
- Məhəmməd Züheyli əl – Qazi əl – Beyzavi. (1999). “əl -Müfəssir əl – usuli, əl – mütəkəllim, əl –
- Mustafayev, Ənvər. ( iyun 2023) . “Beyzavinin “Ənvar ət – Tənzil və Əsrar ət – Təvil” Əsərinin Mənbələri”. Azərbaycan İlahiyyat İnstitutu, Din Araşdırmaları Jurnalı №1 (10), (səh. 65 – 84.)
- Mustafayev, Ənvər. (iyun 2019). “Qazi Beyzavi və Onun İslam Təfsir Ənənəsinin İnkişafında Rolu”, Azərbaycan İlahiyyat İnstitutu, Din Araşdırmaları Jurnalı №1 (2), (səh. 123 – 138.)
- Mustakim, Arıcı. (2017). “İslam ilim ve Düşünce Geleneğinde Kadı Beyzavi”, İsam yayınları.
- Safədi Səlahəddin Hilal b. Aybeg. (2000, h.1420). “əl -Vəfi bil – Vəfəyat”, nşr. Əhməd əl – Arnaut – Türki Mustafa, I – XXIX, Beyrut: Daru ihtiya – turas.
- Suyuti Cəlaləddin Abdurrahman b . Əbi – bəkir. (1974/1394). “əl – İtqan fi Ulumul – Quran”, I -IV,thq, Muhamməd əbul – Fazl İbrahim, Heyətul – Mısrıyyətul – Ammətu lil Kutub.
- Süleymanova, Nailə. (2015). “İlahiyyata Dair Əlyazmalar Kataloqu”. I cild. Bakı: “Elm və Təhsil”.
- Süleymanova, Nailə. (2017). “İlahiyyata Dair Əlyazmalar Kataloqu”. II cild. Bakı.
- Tacəddin əs -Subki (1993/1413). “Tabaqatu – ş – Şafiyyətu – l – Kubra”, nşr.Mahmud Muhamməd ət – Tanahi – Abdulfəttah əl – Hulv. Qahirə.
- Yafi. (1997/1417). “Miratul – cənan və İbrətul – Yaqzan”, nşr.Xəlil əl – Mənsur, I -V, Beyrut: Darul – Kutubul İlmiyyə.
Lisenziya
Müəllif hüququ (c) 2024 Ənvər Mustafayev
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisenziyalanıb.