M.K.Bakuvinin “Kəşfül-həqayiq” adlı təfsirinin müqəddimələrinin təhlili The Analysis of the Preambles of Mir Muhammad Karim Al-bakuwi’s Tafseer “Keşfu’l-hakayik” Анализ муккадиме тафсира Мирмуххаммеда Карима аль-Бакуви “Кашфуль-хагаиг” Mir Muhammed Kerim El-Bâküvî’nin “Keşfü’l-Hakâyık” İsimli Tefsirinin Mukaddimelerinin Tahlili
Xülasə
XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində yaşamış Mir Məhəmməd Kərim əl-Bakuvi (1853-1938) Azərbaycanda “Qurani-Kərim”in tərcümə və təfsir edilməsində müstəsna xidmətlərə malik alimlərdən biri olmuşdur. Dərin ensiklopedik biliklərə malik olan əl-Bakuvi dövrünün elm mərkəzlərindən biri olan Bağdadda təhsilini başa vurmuşdur. Bakıya geri döndükdən sonra, Şah Abbas və Gilək məscidlərində səkkiz il işləmiş, 1904-1918-ci illər arasında Bakı Quberniyasında qazı kimi fəaliyyət göstərmişdir. Mir Məhəmməd Kərim əl-Bakuvi qazılıq etdiyi dövrdə “Kəşfül-həqayiq” başda olmaqla, qiymətli əsərlər qələmə almış, bir çox əsəri dilimizə tərcümə etmişdir.
Ərəb dilinin öyrənilməsi çətin olduğundan, İslamın müqəddəs kitabı “Qurani-Kərim”i oxumaq və ondan faydalanmaq üçün Azərbaycan dilində təfsir əsərlərinin yazılmasına ehtiyac duyulmuşdur. Tarixi qaynaqlara baxdıqda, XX əsrin əvvəllərinə qədər Azərbaycan dilində yazılan təfsirlərə rast gəlmək mümkünsüzdür. Azərbaycanlıların “Qurani-Kərim”i oxuya bilməməsini və ərəb dilinin mürəkkəbliyini görən Mir Məhəmməd Kərim əl-Bakuvi 1904-1906-cı illər arasında “Kəşfül-həqayiq an nukətil-ayati vəd-Dəqaiq” adlı üçcildlik ilk təfsir əsərini qələmə almışdır.
Mir Məhəmməd Kərim əl-Bakuvi “Kəşfül-həqayiq”in hər cildinə ayrıca müqəddimə yazmışdır. Müqəddimələrdə elmin nə qədər üstün olduğuna diqqət çəkilmiş, İslam dünyasında ortaya çıxan məzhəblərarası çaxnaşmaların başlıca səbəbinin cəhalət olduğu bildirilmişdir. Elmin əhəmiyyətindən söz açan Mir Məhəmməd Kərim əl-Bakuvi dini elmlərlə yanaşı, dünyəvi elmlərin də tədris edilməsinin əhəmiyyətini vurğulamışdır. Müfəssir ərəb dilində həddən artıq təfsirin mövcudluğunu, bəzi dillərdə təfsirlərin yazıldığını, ancaq bu təfsirlərdən faydanın hasil edilmədiyini, əksinə, İslam aləmində təfriqəyə səbəb olduğunu bildirmiş və bundan gileylənmişdir.
Mir Muhammad Karim al-Bakuwi (1853-1938), who lived in the beginning of the 20th century, is one of the scholars who made an exceptional contribution to the translation and interpretation of the Holy Quran in Azerbaijan. Al-Bakuwi completed his education in Baghdad, one of the science centers of his time and possessed profound encyclopedic knowledge. After his return to Baku, he worked for Shah Abbas and Gilek mosques for 8 years. From 1904 to 1918, he worked as a lawyer in Baku Gubernia. Mir Muhammad Karim al-Bakuwi has written many books including Keşfü'l-hakâyık an nüketi'l-âyâti ve'ddekâyık during his activity as a lawyer and as he was proficient in Arabic, he translated many books into Azerbaijani.
Since learning Arabic was hard, there was a necessity for Arabic translations and interpretations to study and comprehend the Holy Quran. Historical sources reveal that there are no books of tafseer written in Azerbaijani Turkic until the beginning of the 20th century. Seeing Azerbaijani people were not able to read the Quran and had difficulties in the Arabic language, Mir Muhammad Karim al-Bakuwi wrote the book on tafseer entitled Keşfü'l-hakâyık an nüketi'l-âyâti ve'd-dekâyık in three volumes in 1904-1906.
Mir Muhammad Karim al Bakuwi wrote a preface to each volume of Keşfü'l-hakâyık an nüketi'l-âyâti ve'd-dekâyık. In the prefaces he attaches attention to the superiority of science and emphasizes that the main reason for the sectarian conflictsin the Islamic world was the ignorance. Mir Muhammad Karim al-Bakuwi also highlights the importance of studying and teaching the secular sciences togethe rwith religious studies. The author notes that there are many tafseer forms in Arabic, these forms have been written in some languages, however, they are not useful, on the contrary, they cause divisions in the Islamic world.
Мирмухаммед Карим аль-Бакуви (1853-1938), живший в конце XIX и начале XX веков, был одним из выдающихся ученых, имевшим исключительные заслуги в переводе и толковании Корана в Азербайджане. Аль-Бакуви, обладающий глубокими энциклопедическими знаниями, завершил свое образование в Багдаде, который являлся одним из научных центров своей эпохи. Вернувшись в Баку, он проработал восемь лет вмечетях Шах-Аббас и Гилак, в период с 1904 по 1918 год он работал в Бакинской губернии в качестве кади. Находясь на должности кади, Мирмухаммед Карим аль-Бакуви написал множество ценных произведений, втом числе “Кашфуль-хагаиг”, перевел много произведений на наш язык.
Поскольку изучать арабский язык было сложно, для того, чтобы прочитать и воспользоваться тонкостями священной книги Ислама Коран, возникла необходимость написания тафсиров на азербайджанском языке. В исторических источниках до начала XX века невозможно найти тафсиров, написанных на азербайджанском языке. Мирмухаммед Карим аль-Бакуви, видевший неспособность азербайджанского народа читать Корани сложность арабского языка, в период с 1904 по 1906-й год он написалпервый тафсир к трем томам книги “Кашфуль-хагаиг ан нукатил-айятивад-Дагаиг”.
Мирмухаммед Карим аль-Бакуви написал отдельные мукаддиме (предисловие) для каждого тома “ Кашфуль-хагаиг ”. В этих мукаддиме он обратил внимание на превосходство науки и отметил, что главной причиной конфликтов мазхабов в исламском мире было невежество. Говоря о важности науки, Мирмухаммед Карим аль-Бакуви подчеркнулважность преподавания свестких наук, наряду с религиозными. Муфассир отметил, что существует слишком много тафсиров, написанных на арабском и на некоторых других языках и что, вместо того, чтобы приносить пользу, секулярных наук приводят к возникновению расколов в исламском мире.
XIX. asrın sonu XX. asrın başlarında yaşayan Mir Muhammed Kerim el-Bâküvî (1853-1938) Azerbaycan’da Kur’an’i Kerim’in tercüme ve tefsir edilmesinde müstesna hizmetleri olan alimlerdendir. Derin ansiklopedik bilgiye sahip olan el-Bâküvî, eğitimini zamanının bilim merkezlerinden olan Bağdat’ta tamamlamıştır. Bakü’ye döndükten sonra sekiz yıl Şah Abbas ve Gilek camilerinde çalışmış, 1904-1918 yılları arasında Bakü Guberniyası’nda kadı vazifesini icra etmişdir. Mir Muhammed Kerim el-Bâküvî kadılık yaptığı dönemlerde “Keşfü’l-Hakayık” dahil olmaz üzere birçok eser kaleme almış, Arapça’ya hakim olduğundan birçok eseri dilimize kavuşturmuştur.
Arapça öğrenilmesi zor olduğu için, İslam’ın kutsal kitabı Kur’an’ı Kerim’den okumak ve onun inceliklerinden yararlanmak için Azerbaycan Türkçesi’nde tercüme ve tefsir çalışmalarının yapılmasına ihtiyaç duyulmuştur. Tarihi kaynaklara baktığımızda XX. yüzyılın başlarına kadar Azerbaycan Türkçesi’nde yazılan tefsir eserlerine rastlanmamaktadır. Azerbaycanlıların Kur’an’i Kerim’i okumamalarını ve Arapçanın zorluğunu gören Mir Muhammed Kerim el-Bâküvî, 1904-1906 yılları arasında ilk üç ciltlik "Keşfü’l Hakayık An Nukati’l-Ayati ve’d-Dakayik" adlı tefsirini yazmıştır.
Mir Muhammed Kerim el-Bâküvî, “Keşfü’lHakayik An Nukati Ayative’d Dekayık” ın her cildine ayrıca mukaddime yazmıştır. Mukaddimelerde bilimin üstünlüğüne dikkat çekmiş ve İslam dünyasındaki mezhepler arası çatışmaların asıl nedeninin cehalet olduğunu söylemiştir. Bilimin öneminden bahseden Mir Muhammed Kerim el-Bâküvî, dünyevi bilimlerin dini bilimlerle birlikte öğretilmesinin önemini vurgulamıştır. Müfessir, Arapça’da çok sayda tefsirin olduğunu, bazı dillerde tefsirlerin yazıldığını, ancak bu tefsirlerin fayda sağlamadığını, aksine İslam dünyasında bölünmeye yol açtığını belirtmiştir.
Açar sözlər
Referanslar
- Alfred Ceffery, (1881). “Qurani-Kərim təfsirləri”, London.
- Babaşlı Məhəmmədəli, (2015). “Axund Mir Məhəmməd Kərim Mircəfər əl-Bakuvinin ərəb dilindən tərcümə tarixindəki yeri və rolu”, İpək yolu jurnalı, (s.122-1270).
- Babaşov Memmedali, (1998). Ahund Mir Muhammed Kerim el-Bakuvi`nin Hayatı ve Eserleri. Qafqaz Universiteti, Haftalık Seminerler Toplusu (1996-1997), (s.192-201).
- Bedir Ahmet, (2016). “Baküvi”, İstanbul: DİA, (s.166-167).
- Bünyadov Ziya, (1983). “Qırmızı terror”, Bakı: Azərnəşr.
- Demirli Eray, (2017). “Mir Muhammed Kerim el-Baküvi (1853-1938) Hayatıve Faaliyetleri”, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Əl-Bakuvi Mir Məhəmməd Kərim Mircəfər, (1904-1906). “Kəşfül-həqayiq an nukətil-ayati vəd-dəqayiq”, I-III, Tiflis: Buxariyyə.
- Fərhadov Əli” (2015). “Mir Məhəmməd Kərim əl-Bakuvi və “Kəşfül-Həqayiq”, Dövlət və Din jurnalı, No 1 (30), (s.87-96).
- Fərhadov Əli, (2016). “XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərindəşimali Azərbay-canda İslami maarifçilik vəİslahatçılıq hərəkatı” (Mir Məhəmməd Kərim Mir Cəfərzadəəl-Bakuvinin "Kəşful-Həqayiq" əsəri əsasında, Bakı: Azərnəşr.
- İlkin Qılman, (2006). “Bakı və Bakılılar”, Bakı: Nurlar Nəşriyyatı.
- İsmayılav Mehman, (2002). 20. Yüzyılda Azerbaycan’da Yapılan Kur’an Tefsiri ve Meal Çalışmaları, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Kırca Celal, (2009). “İlimler ve Yorumlar Açısından Kur'an'a Yönelişler”, İstanbul: Marifet Yayınları.
- Məhərrəmov Nizami, Babaşov Məhəmmədəli, (1991). “Qafqaz müsəlman-larının atası”No 6 (2553). 6.
- Məmmədov Ceyhun, (2017). “Sovet hakimiyyəti illərində Azərbaycan SSR-də dövlət-din münasibətləri (1920-1927-ci illər)”, Dövlət və Din jurnalı, No 02 (49), 7-15.
- Mürsəlov Mirniyaz, (2014). “Son dövr Azərbaycan müfəssirləri”, BakıDövlət Universiteti İlahiyyat Fakültəsinin Elmi Məcmuəsi, No 21, 21-35.
- Niyazov Əhməd, (2013). “Mir Məhəmməd Kərim və “Kəşful-Həqaiq” təfsirində xurafat anlayışı”, İrfan ictimai-fikir jurnalı, No 74, 14-16.
- Şahavatov Səbuhi, (2010). “Ulumu’l-Kur’an Açısından Bakuvi Tefsirinin Özellikleri”, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Süleymanov Manaf, (1996). “Azərbaycan milyonçuları: Hacı Zeynalabidin Tağıyev”, Bakı: Gənclik.
- Yeşilot Okan, (2004). “Tagıyev”, İstanbul: Kaknüs Yayınları.
- Zeydan Corci, (1908). “Əzrayi-Qureyş”, tər. Mir Məhəmməd Kərim Mircəfər əl-Bakuvi, Bakı: Kaspi Mətbəəsi.
- Zeydan Corci, (1909). “On yeddi ramazan”, tər. Mir Məhəmməd Kərim Mircəfər əl-Bakuvi, Bakı: Bəradəran Orucov.
- Zeydan Corci, (1911). “Kərbəla yanğısı”, tər. Mir Məhəmməd Kərim Mircəfər əl-Bakuvi, Bakı: Elektrik Mətbəəsi.
Lisenziya
Müəllif hüququ (c) 2019 Murad Ağayev
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisenziyalanıb.