Nasirəddin Beyzavinin “Ənvar ət-Tənzil və Əsrar ət-Təvil” əsərinin mənbələri Sources Used in Nasiraddin Beyzavi’s Anvar at-Tanzil and Asrar at-Tawil Источники труда «анвар ат-танзил и асрар ат-тавил» насиреддина бейзави
Xülasə
Bu məqalədə Nasirəddin Beyzavinin məşhur təfsir əsəri kimi tanınan “Ənvar ət-tənzil və əsrar ət-təvil” nümunəsinin mənbələrinə yer verilib.
Beyzavi XIII (h.VII) əsrin məşhur alimlərindəndir. Dərin elmi biliyə malik olan əsərində nəhv, sərf və bəlağət kimi ərəb dilinin incəliklərinə, müx- təlif qiraət oxunuşlarına toxunmuş, eləcə də özündənəvvəlki təfsir alimlərinin əsərlərindən iqtibaslar gətirmişdir. Həmçinin ayələri izah edərkən şeirlərdən istifadə etmişdir. Bundan başqa o, əsərində kəlam, fiqh və hədis kimi islami elmlərə də geniş yer vermişdir. Əsas etibarilə bu məqalədə Beyzavinin təfsir əsərinin təfsir, hədis, fiqh və kəlam mənbələrinə toxunulub.
Nümunənin əsas mənbələri Zəməxşərinin “əl-Kəşşaf”, Fəxrəddin ər-Razinin “Məfatih əl-ğayıb”, Rağib əl-İsfahaninin “əl-Müfradat” əsərləri hesab edilir. Bu əsər, hətta Zəməxşərinin “əl-Kəşşaf” əsərinin eynisi olduğuna görə tənqid edilir. Buna baxmayaraq, Beyzavi kəlami və fiqhi mövzularda Zəməx- şəriyə etiraz etmişdir. Beyzavi ayələri təfsir edərkən əşəri əqidəsinə, Zəməx- şəri isə mötəzilə əqidəsinin əsaslarına görə izah etmişdir. Beyzavi etiraz edər- kən Zəməxşərinin adını çəkməmiş, bunun əvəzinə “Deyildi”, yaxud “Mötəzilə dedi” və digər kəlmə və cümlələrə yer vermişdir. Əsərin hədis qaynaqlarına gəldikdə isə demək olar ki, Beyzavi Zəməxşərinin əsərindəki hədislərin eynisini istifadə etmişdir. Məhz bu baxımdan da o, tənqid edilmişdir.
Nəticə etibarilə qeyd edək ki, Beyzavi dövrünün tələblərinə uyğun ola- raq, qısa, yığcam və ecazkar bir əsər ərsəyə gətirmişdir. Əsər cümlə qurulu- şunun, mövzularının çətinliyinə görə, üzərinə ən çox haşiyə yazılan təfsirlərdən hesab edilir. Buna baxmayaraq, əsər öz əsrinin, Osmanlı dövrünün ən oxunaqlı təfsir kitabı olmuş, hətta bugünədək mədrəsələrdə dərs vəsaiti kimi oxudulmuşdur.
Beyzavi XIII (h.VII) əsrin məşhur alimlərindəndir. Dərin elmi biliyə malik olan əsərində nəhv, sərf və bəlağət kimi ərəb dilinin incəliklərinə, müx- təlif qiraət oxunuşlarına toxunmuş, eləcə də özündənəvvəlki təfsir alimlərinin əsərlərindən iqtibaslar gətirmişdir. Həmçinin ayələri izah edərkən şeirlərdən istifadə etmişdir. Bundan başqa o, əsərində kəlam, fiqh və hədis kimi islami elmlərə də geniş yer vermişdir. Əsas etibarilə bu məqalədə Beyzavinin təfsir əsərinin təfsir, hədis, fiqh və kəlam mənbələrinə toxunulub.
Nümunənin əsas mənbələri Zəməxşərinin “əl-Kəşşaf”, Fəxrəddin ər-Razinin “Məfatih əl-ğayıb”, Rağib əl-İsfahaninin “əl-Müfradat” əsərləri hesab edilir. Bu əsər, hətta Zəməxşərinin “əl-Kəşşaf” əsərinin eynisi olduğuna görə tənqid edilir. Buna baxmayaraq, Beyzavi kəlami və fiqhi mövzularda Zəməx- şəriyə etiraz etmişdir. Beyzavi ayələri təfsir edərkən əşəri əqidəsinə, Zəməx- şəri isə mötəzilə əqidəsinin əsaslarına görə izah etmişdir. Beyzavi etiraz edər- kən Zəməxşərinin adını çəkməmiş, bunun əvəzinə “Deyildi”, yaxud “Mötəzilə dedi” və digər kəlmə və cümlələrə yer vermişdir. Əsərin hədis qaynaqlarına gəldikdə isə demək olar ki, Beyzavi Zəməxşərinin əsərindəki hədislərin eynisini istifadə etmişdir. Məhz bu baxımdan da o, tənqid edilmişdir.
Nəticə etibarilə qeyd edək ki, Beyzavi dövrünün tələblərinə uyğun ola- raq, qısa, yığcam və ecazkar bir əsər ərsəyə gətirmişdir. Əsər cümlə qurulu- şunun, mövzularının çətinliyinə görə, üzərinə ən çox haşiyə yazılan təfsirlərdən hesab edilir. Buna baxmayaraq, əsər öz əsrinin, Osmanlı dövrünün ən oxunaqlı təfsir kitabı olmuş, hətta bugünədək mədrəsələrdə dərs vəsaiti kimi oxudulmuşdur.
Beyzavi is a well-known 13th (7 H) century scholar. He drew attention to some of the more intricate aspects of the Arabic language, such as nahw, sarf and eloquence as well as recitations, including various references from tafseer scholars. Additionally, he applied poetry to interpret the verses. He emphasized Islamic sciences such as kalam, fiqh and hadith in his work. The article discusses the hadith, fiqh, and kalam sources of Beyzavi’s work on tafseer.
The sources for the work come primarily from Zamakhshari’s al- Kashshaf, Fakhreddin al-Razi's Mafatih al-ghayib and Raghib al-Isfahani’s al- Mufradat. The work has even come under criticism for its striking similarity to Zamakhshari’s al-Kashshaf. However, Beyzavi disagrees with Zamakhshari on kalam and fiqh issues. Beyzawi explained the verses according to Ashari’s beliefs, whereas Zamakhshari explained them according to Mutazila principles. When expressig his objections, Beyzavi did not mention Zamakhshari’s name directly, instead he used the phrases such as “It was said” or “Mutazila said”.
In terms of hadith sources, it can be said that Beyzavi used the same hadiths as Zamakhshari. He faced criticism for that very reason.
To put it simply, he created a short, concise and outstanding piece that was relevant to Beyzavi’s era. Due to the complexity of the sentence structure and topics, the work is considered to be one of the tafseer works with the most comments written on it. Despite this, the work was the most readable tafseer book of its century, the Ottoman period, and it is still used in madrasas today as a teaching aid.The article sheds light on the sources for Nasiruddin Beyzavi’s famous work of tafseer Anwar al-tanzil wa asrarat-tawil.
The sources for the work come primarily from Zamakhshari’s al- Kashshaf, Fakhreddin al-Razi's Mafatih al-ghayib and Raghib al-Isfahani’s al- Mufradat. The work has even come under criticism for its striking similarity to Zamakhshari’s al-Kashshaf. However, Beyzavi disagrees with Zamakhshari on kalam and fiqh issues. Beyzawi explained the verses according to Ashari’s beliefs, whereas Zamakhshari explained them according to Mutazila principles. When expressig his objections, Beyzavi did not mention Zamakhshari’s name directly, instead he used the phrases such as “It was said” or “Mutazila said”.
In terms of hadith sources, it can be said that Beyzavi used the same hadiths as Zamakhshari. He faced criticism for that very reason.
To put it simply, he created a short, concise and outstanding piece that was relevant to Beyzavi’s era. Due to the complexity of the sentence structure and topics, the work is considered to be one of the tafseer works with the most comments written on it. Despite this, the work was the most readable tafseer book of its century, the Ottoman period, and it is still used in madrasas today as a teaching aid.The article sheds light on the sources for Nasiruddin Beyzavi’s famous work of tafseer Anwar al-tanzil wa asrarat-tawil.
В статье приведены источники образца «Анвар ат-танзил и асрар ат- тавил», известного как толкование.
Бейзави - один из известных ученых XIII века (VII в. по хиджре). Он обладал глубокими научными знаниями и в своем труде коснулся таких тонкостей арабского языка, как нахв, сарф и красноречие, различных видов гираята, а также привел цитаты из трудов ученых толкователей, являющихся его предшественниками. При толковании аятов он использо- вал стихи. Кроме этого, в своем труде он давал особое место таким исламским наукам, как калам, фикх и хадис. Прежде всего, в статье упомянуты источники тафсир, хадис, фикх и калам толкования Бейзави.
Основными источниками образца считаются труд «аль-Кашшаф» Замахшари, «Мафатих аль-гаиб» Фахраддина ар-Рази, «аль-Муфрадат» Рагиба аль-Исфахани. Этот труд подвергался критике ввиду аналогич- ности с трудом «аль-Кашшаф» Замахшари. Несмотря на это Бейзави возражал Замахшари в вопросах калама и фикха. При толковании аятов Бейзави руководствовался взглядами ашаритов, а Замахшари- мутазили- тов. При возражении Бейзави не упоминал имя Замахшари, вместо этого он использовал такие изречения и предложения, как «Не» или «Мутази- лит сказал». Что касается источников хадиса труда Бейзави, можно ска- зать, использовал те же хадисы, что и в труде Замахшари. Именно поэтому он подвергался критике.
Таким образом, Бейзави создал лаконичное и удивительное произве- дение, отвечающее требованиям своего периода. По структуре предло- жений и сложности тем на этот труд написано больше всего приме- чаний. Несмотря на это, он является самым разборчивым толкованием своего периода, Османского периода. В мечетях по сей день его исполь- зуют в качестве учебного пособия.
Бейзави - один из известных ученых XIII века (VII в. по хиджре). Он обладал глубокими научными знаниями и в своем труде коснулся таких тонкостей арабского языка, как нахв, сарф и красноречие, различных видов гираята, а также привел цитаты из трудов ученых толкователей, являющихся его предшественниками. При толковании аятов он использо- вал стихи. Кроме этого, в своем труде он давал особое место таким исламским наукам, как калам, фикх и хадис. Прежде всего, в статье упомянуты источники тафсир, хадис, фикх и калам толкования Бейзави.
Основными источниками образца считаются труд «аль-Кашшаф» Замахшари, «Мафатих аль-гаиб» Фахраддина ар-Рази, «аль-Муфрадат» Рагиба аль-Исфахани. Этот труд подвергался критике ввиду аналогич- ности с трудом «аль-Кашшаф» Замахшари. Несмотря на это Бейзави возражал Замахшари в вопросах калама и фикха. При толковании аятов Бейзави руководствовался взглядами ашаритов, а Замахшари- мутазили- тов. При возражении Бейзави не упоминал имя Замахшари, вместо этого он использовал такие изречения и предложения, как «Не» или «Мутази- лит сказал». Что касается источников хадиса труда Бейзави, можно ска- зать, использовал те же хадисы, что и в труде Замахшари. Именно поэтому он подвергался критике.
Таким образом, Бейзави создал лаконичное и удивительное произве- дение, отвечающее требованиям своего периода. По структуре предло- жений и сложности тем на этот труд написано больше всего приме- чаний. Несмотря на это, он является самым разборчивым толкованием своего периода, Османского периода. В мечетях по сей день его исполь- зуют в качестве учебного пособия.
Açar Sözlər
Beyzavi, “Ənvar Ət-Tənzil”, Quran, Təfsir
Beyzavi, Anwar Al-Tanzil, Qur’An, İnterpretation
Бейзави, «Анвар Ат-Танзил», Коран, Толкование
Referanslar
- Ahmet Özal. (2005/1425). Hind Çelebi, Əl-Beydavi Abdullah b. Ömər “Məvsuatu Alamil-Uləmai vəl-Udəbəil Arabi vəl-Müslimin”. Beyrut.
- Ay Mahmut. (2014). “Osmanlıda Tefsir Faaliyetleri”, Tefsir El Kitabı, ed. Mehmet Akif Koç, Ankara: Grafiker Yayınları.
- Bilmen Ömer Nasuhi. (1973-74.). “Büyük Tefsir Tarihi”, I-II, İstanbul: Bilmen Yayınevi.
- Cerrahoğlu İsmail. (1996). “Tefsir Tarihi”, Ankara: Fecr Yayınları. Cerrahoğlu İsmail. (1995). “ Envarut –tenzil ve Esrarut – Tevil”, DİA, XI. (260 -261).
- Cevdet Bey. (2002). “Tefsir Usulü ve Tarihi”,nşr. Mustafa Özel,İstanbul: Kayıhan Yayınları.
- Cüneydi-Şirazi. (1344). “Şəddül-izar fi haddil-əvzar an zuvvarul-məzar”, nşr. Mirzə Muhamməd Qəzvini - Abbas İqbal Aştiyani, Tehran. İntişaratı-Novid.
- Davudi Muhammed b. Ali. (tarixsiz). “Tabakatul-müfessirin”, I-II, Beyrut: Darul-kütubil-ilmiyye.
- Demir Ziya. (2006). “ XIII –XVI.y.y. Arası Osmanlı müfessirleri”, İstanbul: Ensar Yayımları.
- Əbulqasim Zəməxşəri. (1415 / 1995). “əl – Kəşşaf an Həqiqəti – t – Tənzil və uyuni – l - əqavi – l – fi vucuhi – t – təvil”, nəş. Məhəmməd Abdussələm Şahin, Beyrut: Daru – l – kutubi – l – ilmiyyə.
- Fəxrəddin Razi. (1420). “Məfətihu – l – Ğayb” I – XXXII, (3. Nəşr), Daru İhyai – t – Turasi – l – Arabi, Beyrut.
- Gür Süleyman. (2014). “Kazi Beyzavi Tefsirinde Belağat İlmi ve Uygulanışı” (doktora tezi), Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
- Hacı Abdulaziz. (2013/1434.). “el-Beyzavi müfessiran”, Dımaşk-Beyrut: Darun-nevaadir.
- Həməvi Yaqut b. Abdullah. (1995). “Mucəmul – Buldan”. “Dar Sadır”, Beyrut.
- Hakim Əbu Abdullah Məhəmməd ibn Abdilllah. (1990 / 1411.). “əl – Müstədrək alə - s –Sahiheyn” I –IV, (I nəşr), tədqiqat: Mustafa Abdulqadir Ata, Dar – ul – Kutubi – l – ilmiyyə, Beyrut.
- Xafacı Şihabəddin Əhməd b. Muhamməd. (1997). “Haşiyətuş-Şihab alə Təfsirul Beydavi / İnəyətul -Qadi və Kifəyətur-Razi”, I-X, Darul -Kutubul İlmiyyə, Beyrut.
- İmaduddin İbn Kəsir, Əbul Fida İsmail b. Nuriddin Əli b. Cəmaliddin. (1997/1418). “Əl-Bidəyə vən -Nihəyə”, I-XXI, thq. Abdullah b. AbdulMuhsin ət-Türki, nşr, Daru Hicr, Riyad.
- İmaduddin İbn Kəsir, Əbul Fida İsmail b. Nuriddin Əli b. Cəmaliddin. (1420 / 2009). “Təfsiru – l – Qurani – l – Azim” I – VIII, (2. Nəşr), təhqiq: Sami bin Məhəmməd Səlamə, Daru Tayyibə.
- İpşirli Mehmet. (1998). “Huzur Dersleri”, Diyanet İşleri Ansiklopedisi, XVIII, (441-444).
- Kara Osman. (2013 / 2). “Vahidi ve Tefsirindeki Metodu”, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyyat Fakültesi Dergisi, 2 (3), (səh. 296 – 316).
- Katib Çelebi. (). “Keşfuz – Zunun”, nşr. M. Şerefeddin Yaltkaya – Rifat Bilge, Beyrut: Daru ihyait – turasil – Arabi, ts.
- Katib Çələbi. (2010). “Sülləmul-vusul ilə tabaqatul-fuhul”,nşr. Mahmud Abdulqadir əl- Arnaut- Salih Sadavi Salih, I-V, istanbul:İRCİCA,
- Kiraz Celil. (1 (2009),). “Beyzavi Tefsirinde İşari Yorumlar ve Muhtemel Kaynakları”, Uludağ Üniversitesi İlahiyyat Fakültesi Dergisi, XVIII, (səh. 365-423).
- Konevi Haiz İsmail. (tarixsiz). “Haşiyətul-Konevi ala Təfsirul- Beydavi və bi Hamişihi Haşiyətu İbn- Təmcid”, I-V, Dersaadet Kitabevi, İstanbul.
- Qaradaği əli Muhyiddin. (1980-1982 /1400-1402). “əl-Muqəddimə”, Qazi Beyzavi, əl-Ğayətul-qusva fi dirayətil-fətva,nşr. Əli Muhyiddin əl-Qaradaği, Qahirə: Darun-nasr.
- Qays əl-Qays. “əl-İraniyyyun vəl Ədəbil- Arabi”, Müəssəsətul-Buhus vət-Tahqiqis-Saqafiyyə.
- Qazı Şuhbə Əbu Bəkir b. Əhməd Takiyyudin. (1407). “Tababkutuş-Şafiiyyə”. Thq. Hafiz Abdul alim Xan, Aləmul – Kutub, Beyrut.
- Maden Şükrü. (2015). “Tefsirde Haşiye Geleneği ve Şeyhzadenin Enverut-Tenzil Haşiyesi”, İstanbul: İsam Yayınları.
- Mehmet Bağış. (2017). “Beydavi Tefsirinin Ulumu – l – Quran və Tefsir Üsulu Açısından Tahlili”, (səh. 266), (doktorluq işi).
- Mehmet Bağış. (). “Envarut – Tenzilde Kelam Uygulamaları və Farklı İtikadi Görüşlərin Değerlendirilmesi”, Şırnak üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, səh. 1- 60; 2017 /3 yıl: 8 cilt: VIII sayı: 18.
- Məhəmməd Sabuni. (1400 / 1980). “Ravaiu – l – Bəyan Təfsiru Ayati – l – Əhkam”, I – II, (3. Nəşr), Məktəbətu –l – Ğazali, Dəməşq:.
- Məhəmməd Züheyli əl-Qazi əl-Beyzavi. (1999). “əl-Müfəssir, əl-usuli, əlmutəkəllim, əl-faqih, əl-muərrix,əl-ədib”, sahibut-təsaniful- məşhərə, Dimaşq: Darul-Qaləm.
- Məmmədəliyev Vasim. (2016). “ Qurani Kərim və Tərcüməsi”, (1 – ci nəşr), Ankara : TDV Yayın Matbaacılık Tic. İşletmesi Basımevi.
- Mustafayev Ənvər. (iyun 2019). “Qazi Beyzavi və Onun İslam Təfsir Ənənəsinin İnkişafında Rolu”, Azərbaycan İlahiyyat İnstitutu, Din Araşdırmaları Jurnalı №1 (2), (səh. 123 – 138).
- Mustakim Arıcı. (2017). “İslam ilim və Düşüncə Geleneğinde Kadı Beyzavi”, İsam yayınları.
- Münavi Zeynuddin Məhəmməd Abdurrauf. (1409). “əl – Fəthus –Səmavi bi Təxrici Əhadasi Tefsir - il- Qadi əl - Beydavi”, I – III, təhq. Əhməd Müctə-ba, Riyad: Daru – l – Asimə.
- Nasirəddin Beyzavi. (2007 / 1429). “Gayət – ul – Qusva fi Dirayə- til – Fətva” Təhqiq: Əli Muhyiddin Əli əl – Qaradaği. 2 cild. Beyrut: Dar – ul Bəşəir – il – İslamiyyə.
- Nasirəddin Beyzavi. (2000). “Ənvarut- Tənzil və Əsrarut-Təvil”, I – III, (1- ci nəşr), Təhqiq, Təliq: Məhəmməd Subhi bin Hallaq , Məhəmməd Əhməd əl – Artaş, Daru – r – Rəşid, Beyrut.
- Nasirəddin Beyzavi. (1418). “Ənvarut- Tənzil və Əsrarut-Təvil”. Təhqiq: Məhəmməd Abdurrahman əl – Maraşlı. 5 cild. (1.nəşr), Beyrut: Daru İhyai – t – Turasi – l – Arabi.
- Nasirəddin Beyzavi. (2003). “Ənvarut- Tənzil və əsrarut-təvil”, “dərul-kitəbul-ilmiyyə”, Beyrut.
- Öztürk Mustafa. (2012). “Osmanlı Tefsir Mirası”, Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
- Safədi Səlahəddin Halil b. Aybeg. (2000, h.1420). “əl-Vəfi bil-Vəfəyat”,nşr. Əhməd əl-Arnaut-Türki Mustafa, I-XXIX, Beyrut: Daru ihyait-türas.
- Suyuti Cəlaləddin Abdurrahman b. əbi-Bəkir. (1974/1394). “əl-İtqan fi Ulumul-Quran”, I-IV,thq, Muhamməd əbul- Fazl İbrahim, Heyətul – Mısrıyyətul – Ammətu lil- Kutub.
- Tacəddin əs-Subki. (1993/1413). “Tabaqatuş- Şəfiiyyətul –Kubra”, nşr. Mahmud Muhəmməd ət-Tanahi – Abdulfəttah əl-hulv. Qahirə.
- Tərhib b. Rabian əd-Dusuri. (2004/1424). “Mucəmul- Müəlləfətil-Usuliyyətiş-Şəfiiyətil- Məbsusəti, fi Kəşfiz-Zunun”, Əl-cəmiatul-isləmiyyə, Mədinə.
- Tirmizi Məhəmməd ibn İsa. (1395 / 1975). “ Sünnət – ul – Tirmizi” I –V, (2 – ci nəşr), təhqiqat: Əhməd Məhəmməd Şakir, Məhəmməd fuad Abdulbəqi, İbrahim Utva; Məktəbətu və Mətbəətu Mustafa əl – Babi, Misir.
- Yafi. (1997/1417). “Miratul-cənan və İbrətul- Yaqzan”,nşr. Xəlil əl-Mənsur, I-V, Beyrut: Darul-Kutubul İlmiyyə.
- Yusuf Əhməd Əli. “əl – Beyzavi və Minhacu fit – Təfsir” (doktorluq işi), Camiatu Ummul – Qura, Məkkə.
- Zəhəbi Məhəmməd Hüseyn. “ət – Təfsir vəl – Müfəssirun”, Beyrut: Darul – Erkam.