e-ISSN: 3006-2772
p-ISSN: 2618-0030
Başlanğıc: 2018
Nəşr aralığı: İldə 2 nömrə
Naşir: Azərbaycan İlahiyyat İnstitutu

Mehdilik fikrini qəbul etməyənlər və onların iddiaları Claims of Those Who do not Accept the Thought of Mahdism Лица, не принимающие идею махдизма, и их утверждения Mehdilik Düşüncesini İnkâr Edenlerin İddiaları

Şamo Kazımov Uludağ Üniversitesi Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Doktora Öğrencisi

Necə istinad edilir

Zotero Mendeley EN EndNote

Xülasə

Tarixboyu ağır işgəncə və təqiblərə məruz qalan zəif toplumlar onları bu vəziyyətdən xilas edəcək bir liderin gələcəyinə inanmış və buna ümid bəsləmişlər. Bəşər tarixinin, demək olar ki, bütün mərhələlərində bunun fərqli örnəklərini görə bilərik. Müxtəlif millətlərdə fərqli adlarla məşhur olan bu inancın İslam dünyasındakı qarşılığı mehdilikdir. Bu düşüncənin əsas məğzi Qiyamət günündən əvvəl Yer üzünə bir nəfər xilaskarın gəlməsi və bütün bəşəriyyəti zülm və haqsızlıqdan qurtarması, eləcə də dünyanın hər yerində ədaləti bərqərar edəcəyi inancından ibarətdir. Bu inanc şəkli, demək olar ki, səmavi və qeyri-səmavi, bütün dinlərin ortaq xüsusiyyəti olub. Digər dinlərdə olduğu kimi, İslam dünyasında da belə bir insanın həqiqətən var olub-olmaması haqqında ortaq fikir mövcud deyil. Belə ki, tarixboyu İslam üləması arasında da xilaskar vəsfli bir şəxsin Mehdinin varlığını qəbul edənlər olduğu kimi, bunun əksini düşünənlər mövcud olmuşdur. Xilaskar Mehdinin varlığını qəbul etməyənlər bu iddialarını isbat etmək üçün müxtəlif görüşlər, şərhlər və yorumlar irəli sürmüşlər. Bu məqalədə mehdilik fikrini İslam dünyasında qəbul etməyən bəzi mütəfəkkirlərin iddialarını və dəlillərini araşdıraraq incələməyə çalışacağıq. Mövzu çox geniş və dərin olduğundan, onların dəlilləri və tənqidlərinə ümumi olaraq və qısa şəkildə toxunulacaqdır.
Weak societies, oppressed under pressure and persecution, have always lived in the expectations and hopes of a leader who will save them from this situation. Such events have occurred at almost every era of human history. The meaning of this belief, which is called by different names in various societies, is mahdism in Islam. The central idea of the thought is that a leader will come before the apocalypse by saving humanity from tyranny and will provide justice all over the world. This belief has been the common feature of almost all religions, whether they are divine or not. However, as in other religions, there was no unanimity in the existence of such a person in the Islamic world. Among the Islamic scholars, there were those who accepted the existence of a saviour person (Mahdi) as well as those who thought opposite. Those who deny the existence of the Saviour Mahdi have tried to prove their claims by making various interpretations. In this study, the claims of those who do not accept the belief in Mahdi in the Islamic world and the evidences they put forward on this issue will be analyzed. Since the subject is very long and deep, their criticisms will be briefly mentioned.
Слабые общества, подвергнувшиеся тяжелым пыткам и преследованиям, всегда жили в ожидании лидера, который спас бы их от этой ситуации, и питали надежду на это. Почти на каждом этапе истории человечества мы можем увидеть различные образцы этого. Эквивалентом этой веры, известной под разными именами в различных нациях, в исламском мире является махдизм. Основная суть этой идеи заключается в том, что перед Кияматом (концом света) на Земле появится спаситель, который спасет человечество от гнета и несправедливости и установит справедливость во всем мире. Эта вера была общей особенностью почти всех религий, независимо от того являются ли они авраамическими или нет. Как и в других религиях, и в исламском мире не существует единого мнения относительно существования такого человека. Иными словами, среди исламских ученых, помимо тех, кто признает существование спасителя (Махди), есть также те, кто думает иначе. Те, кто отрицают существование Спасителя Махди, пытались доказать свои утверждения, предлагая различные интерпретации и взгляды. В этой статье будут обсуждаться утверждения и доводы некоторых мыслителей, не принимающих идею махдизма в исламском мире. Поскольку тема очень обширная и глубокая, их доводы и критика будут рассмотрены кратко и обобщенно.
Baskı ve zulüm altında kavrulan zayıf toplumlar her zaman, kendilerini bu durumdan kurtaracak bir liderin beklenti ve umutları içinde yaşamışlar. İnsanlık tarihinin neredeyse her merhalesi bu türden olaylara şahittir. Çeşitli kavimlerde farklı isimlerle anılan bu inancın İslam’daki karşılığı mehdiliktir. Söz konusu düşünceden maksat, kıyametten önce insanlığı zulümden kurtararak ve dünyanın her yerinde adaleti sağlayacak bir liderin geleceğini ifade etmektedir. Bu inanç semavi olsun olmasın neredeyse tüm dinlerin ortak özelliği olmuştur. Fakat diğer dinlerde olduğu gibi İslam âleminde de böyle bir kişinin varlığı hususunda ittifak söz konusu olmamıştır. Şöyle ki, İslam uleması arasında kurtarıcı nitelikli bir şahsın (Mehdi’nin) mevcudiyetini kabul edenlerin yanı sıra bunun aksini düşünenler de olmuştur. Kurtarıcı Mehdi’nin varlığını inkâr edenler, bu iddialarını çeşitli yorumlar getirmek suretiyle ispatlamaya çalışmışlar. Bu çalışmamızda mehdilik inancını İslam dünyasında kabul etmeyen düşünürlerden bazılarının iddiaları ve bu hususta ileri sürdükleri deliller ele alınacaktır. Konu çok uzun ve derin olduğundan söz konusu kesimin sundukları eleştirilere kısaca değinilecektir.

Açar sözlər

Mehdi, Xilaskar, Siyasət, İnanc
Mahdi, Savior, Politics, Faith
Махди, Спаситель, Политика, Вера
Mehdilik, Kurtarıcı, Siyaset, İnanç

Referanslar

  • Abdulaziz Makdisi, Yusuf b. Yahya b. Ali. (1410/1989). İkdu’d-Dürer fi’l-Muntazar, Thk: Muhib b. Salih b. Yusuf, Ürdün, Mektebetu’l-Menar.
  • Abdülhamit, Muhsin. (1973). İslam’a Yönelen Yıkıcı Hareketler, Çev: Saim Yeprem, Hasan Güleç, Ankara, DİB Yay.
  • Albâni Muhammed Nasıruddin. (1992). es-Silsiletu’l-Ehâdîsi’d-Daîfeti ve’l-Mevdûati, Mektebu’l-Maarif, No: 1870, Riyad, c. IV, (s. 350).
  • Atvan, Hüseyin. (1415/1995). ed-Da’vetü’l-Abbâsiyye; Tarih ve Tatavvur, Beyrut,,Daru’l-Cîl.
  • Azim Abadi, Ebu Tayyip Muhammed Şemsu’l-Hakk. (1969). Avnu’l-Ma’but, Thk: Abdurrahman Muhammed Osman, Medine, Nşr: Muhammed el-Muhsin.
  • Bağdadi, Abdulkahir. (1988). el-Fark Beyne’l-Fırak, Thk: Muhammed Osman el-Huşt, Kahire, Mektebetu İbni Sina.
  • Bakır Abdulhalık. (1992). Basra. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA). C. 5. Ankara (109-110).
  • Belazuri Ebu’l-Abbas Ahmed b. Hüseyin b. Cabir. (1987). Futuhu’l-Buldan, Thk: Abdullah Enir et-Tabbâ’, Beyrut, C. 4, Müessesetü’l-Mearif.
  • Berki Ahmed b. Muhammed b. Halit. (1432/2011). Kitabu’l-Mehasin, Thk: Seyyit Mehdi er-Recâi, Kum, el-Mecmeü’l-Âlemi li Ehli’l-Beyt.
  • Buhari Muhammed b. İsmail b. İbrahim, Kitabu’t-Tariiu’l-Kebir, Thk: Haşim ed-Nedvi, no: 3497, Dairetu’l-Mearif el-Osmaniyye.
  • Çınar, Mahmut. (2016). Tarihte ve Günümüzde Mehdilik, İstanbul, Rağbet Yay.
  • Durmuş Mehmet Ali. (2003). Haberlerin Ağında Mehdi. Ankara.
  • Ebu Davut, Süleyman b. el-Eş’as el-Ezri es-Sicistani. (1436/2015).
  • Sünenu Ebi Davud, Thk: Yasir Hun, İzzeddin Dalli, İmadu’t-Tayyâr, Dımaşk, Müessesetu’r-Risale.
  • el-Mukaddem, Muhammed Ahmet İsmail. (2002). “el-Mehdi ve Fiqhu Eşrat es-Saat, İskenderiyye, Daru’l-Âlemiyye.
  • Emin Ahmet. (2012). el-Mehdi ve’l-Mehdeviyye, Kahire, Müessesetu’l-Hindavi.
  • Emin Ahmet. (tarixsiz). Duha’l-İslâm, Kahire, Mektebetu’n-Nahdatu’l-Mısrıyye, C. 3.
  • Fazlurrahman. (2008). İslâm, Çev: Mehmet Aydın-Mehmet Dağ, Ankara, Ankara Okulu Yay.
  • Ferezdak Ebu Firâs Hemmâm b. Gālib b. Sa‘saa et-Temîmi. (1987). Divanu’l-Ferezdak, Thk: Ali Fâur, Beyrut, Daru’l-Kutub el-İlmiyye.
  • Fığlalı Ethem Ruhi. (1982). Mesih ve Mehdi İnancı Üzerine, Ankara, C. 27, AÜİFD Yay.
  • Gün Faruk. (2017). Mehdilik İnancı Üzerine Bir İnceleme, Artuklu Akademi, Sy 4.
  • Hamevi Yakut Şihabuddin Ebu Abdullah Yakut, Mücemü’l-Buldan. (Tarihsiz),. Thk: Ferid Abdulaziz el-Cundi, Beyrut, C. IV, No: 10473, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
  • Heytemi, Ahmed b. Hacer. (1429/2008). es-Savaiku’l-Muhrika fi’r-Raddi Ala Ehli’l-Bidai ve’z-Zandakati , 2: 459, Mektebetu Feyaz, Thk: Adil Şuşe.
  • Heytemi Ahmed b. Hacer. (Tarixsiz). el-Kavlü’l-Muhtasar fil-Alâmâti’l-Mehdiyyil-Muntazar, Thk: Mustafa Haşim, Kahire, Mektebetu’l-Kuran.
  • İbn Haldun. (1984). Mukaddime, Tunus, ed-Daru’t-Tunusiyye, C. 1.
  • İbn Hazm, ez-Zahiri el-Endelusi. (1348/1930). el-Fasl fi’l-Milel ve’l-
  • Ehva ve’n-Nihal, Thk: Abdurrahman Halife, Mısır, Nşr: Muhammed Ali Sabbih, Mektebetü’s-Selam el-Âlemiyye. C. 4.
  • İbn Mace, Ebu Abdullah b. Muhammed b. Yezit el-Kazvini. (2003). Sünen-u İbni Mace, Beyrut, Daru’l-Fikir.
  • İbnu’l-Cevzi, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali et-Teymi, el-Karaşi. (1983). el-İlelu’l-Mütenâhiye fi’l-Ehâd^si’l-Vâhiye, Thk: Halil Elmis, Beyrut, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, C. 1-2.
  • İbnu’l-Esir. (1407/1987). el-Kâmil, Thk: Ebu’l-Fida Abdullah el-Kâdi, C. 3, Beyrut, Daru’l-Kitab el-İlmiyye.
  • İbnü’l-Arabi Muhyiddin. (1420/1999). el-Fütuhatü’l-Mekkiyye, Thk: Ahmet Şemsuddin, Lübnan, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye
  • İlhan Avni. (1993). Mehdilik, İstanbul, Beyan Yayınları.
  • İsfehâni Ebu’l-Ferec. (1965). Makâtilu’t-Talibiyyin, Thk: Kazım el-Muzaffer, Necef, Müessesetu Daru’l-Kitab.
  • İzmirli İsmail Hakkı. (2010). Mehdi Meselesi, Hikmet Yurdu, Sdlş: Ali Duman, III/III, Sayı. 6 (Temmuz-Aralık).
  • İzzet Begoviç Aliya. (2016). İslam Deklarasyonu, Çev: Rahman Âdemi, İstanbul, Fide Yay.
  • en-Neysabûri, Hâkim. (Tarixsiz). el-Müstedrek Ala’s-Sahihayn, Beyrut, Dâru’l-Marife.
  • el-Hindi Muttaki. (1985). Kenzu’l-Ummal fi Süneni’l-Ekval ve Ehval, Beyrut, Müessesetü’r-Risale.
  • Karaman Hayrettin, Hz. İsa ve Mehdi, Yeni Şafak Gazetesi, 23. 11. 2011; https://www.yenisafak.com/yazarlar/hayrettinkaraman/hz-isa-ve-mehdi-30303 Kefûri, Ebu’l-Ali Muhammed Abdurrahman b. Abdurrahim el-Mubâr.
  • (Ty). Tuhfetü’l-Ahfezi li Şerhi Cami’t-Tirmizi, Daru’l-Fikr.
  • Kırbaşoğlu, Mehmet Hayri (26. 02. 2020), Hz. İsa’yı Gökten İndiren Hadis-
  • lerin Tenkidi, https://musabagci.tr.gg/Hz-.-%26%23304%3Bsa-h-y%26%233 05%3B-G.oe.kten %26%23304%3Bndiren-Hadisleri-Tenkidi.htm.
  • Kuleyni Muhammed b. Yakup. (1426/2005). Usulu’l-Kâfi, Beyrut, Daru’l-Murtaza.
  • Kummi İbn Babaveyh. (1404/1984). el-İmame ve’t-Tebsıra, Thk: Medresetu’l-İmami’l-Mehdi, Kum, (s. 128).
  • Kürdistani, Abdulkadir es-Sinindci. (1318/1900). Takribu’l-Meram fi Şerhi Tehzibi’l-Kelam, Haşiye: Muhammed Vasîm el-Kürdistani, Trc: Ferecullah Zeki Kürdistani, Mısır, el-Mektebetu’l-Ezheriyye.
  • Mervezi Ebu Abdullah Nuaym b. Hammad. (1412/1992). Kitabu’l-Fiten, Thk: Samir b. Emin ez-Zuhri, Kahire. Mektebetu’t-Tevhit.
  • Mustafa Öztürk. (2017). Beklenen Kurtarıcı (Mehdi) İnancının Günü-müze Yansımalarına Genel Bir Bakış, İstanbul, KURAMER Yayınları, 16.
  • Öz Mustafa. (2003). Mehdilik. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklo-pedisi (TDVİA). C. 28. Ankara, (384).
  • Philip K Hitti. (1970). History of The Arabs, 10. Baskı, Hong Kong, Macmillan.
  • Sarıkçıoğlu Ekrem. (1997). Dinlerde Mehdi Tasavvurları, Samsun, Sidre Yay. Sarıkçıoğlu Ekrem. “Mehdi”, DİA, TDV Yay, Ankara, 2003, C. 28, (369).
  • Sarıtoprak Zeki. (19. 06. 2012), Ehli Sünnet İnancına Göre Mehdilik Meselesi, (s. 10-12); http://www.enfal.de/mesele5.htm
  • Sarıtoprak Zeki. (2002). The Mahdī Tradition in Islam: A Social-Cognitive Approach, Islamic Studies, Islamic Research Institute, Vol. 41, No. 4.
  • Söylemez Mehmet Mahfuz. (2001). Bedevilikten Hadariliğe Kûfe, Ankara, Ankara Okulu Yay.
  • Şehristâni Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdülkerim. (1992). Milel ve’n-Nihal, Thk: Ahmet Fehmi Muhammed, Beyrut, Daru’l-Kutup el-İlmiyye.
  • Şeyh Müfit. (1413). er-Risaletu’l-Ûlâ fi’l-Gaybe, Thk: Alâu Âli Cafer, Nşr: el-Mu’temeru’l-Âlemi li Elfiyeti’ş-Şeyhi’l-Müfit, 1413, (s. 4).
  • Şeyh Saduk. (1405). Kemalu’d-Din ve Tamamu’n-Ni’met, Şerh ve Düzeltmeler: Ali Ekper Gıfari, Kum, Müessesetu-n-Neşri’l-İslami.
  • Taberi, Muhammed b. Cerir. (1387/1967). Târihu’r-Rusul va’l-Mulûk, Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Mısır, Daru’l-Marif.
  • Tabersi, Ebu Mansur Ahmet b. Ali b Ebi Talip. (1380/1961). İhticac, Nşr: eş-Şerifu’r-Radıy, Matbaatu Şeriat. C. 2.
  • Tirmizi, Ebu İsa Muhammed b. İsa b. Sevre. (2017). Sünenü’t-Tirmizi, Thk: İzzuddin Dalli, İmadu’t-Tayyar, Yasir Hun, Dımeşk, Merkezu’r-Risale. Topaloğlu Fatih. (2010). Şia’nın Oluşumunda İran Kültürünün Etkisi, (Basılmamış Doktora Tezi, DEÜ, SBE), İzmir.
  • Tûsi Şeyhu’t-Taife Ebu Cafer Muhammed b. el-Hasan. (1385/1966).
  • Kitabu’l-Gaybe, Thk: Ağa Bozorg Tahrani, Tahran, Mektebetu Ninova’l-Hadise
  • Van Vloten. (1934). es-Siyadetü’l-Arabiyye va’ş-Şiatu va’l-İsrâiliyyât fi Ahdi Beni Ümeyye, Trc: Hasan İbrahim Hasan-Muhammed Zeki İbrahim, Kahire, Matbaatu’s-Saade.
  • Yavuz Yusuf Şevki. (2003). Mehdi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA). C. 28. Ankara, (371)."

Eyni müəllif(lar)ın jurnaldakı ən çox oxunan məqalələri