Mehdilikle İlgili Haberlerin İlk Dönem Siyasi Olaylarına Alet edilmesi

Şamo Kazımov

№ 1(6) İyun 2021

AZ
EN
RU
TR

Mehdiliklə əlaqəli hədislərin ilk dövrün siyasi hadisələrinə alət edilməsi

Hadiths Related With Mahdism As Manipulation Tool in Political Events of Early Period

Применение хадисов, связанных с махдизмом, к политическим событиям первого периода

Mehdilikle İlgili Haberlerin İlk Dönem Siyasi Olaylarına Alet edilmesi

Şamo Kazımov Uludağ Üniversitesi Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Doktora Öğrencisi

Xülasə

AZ
EN
RU
TR

Bu məqalədə İslam dünyasında görülmüş Mehdilik məsələsi və onun bəzi müsəlman qruplar tərəfindən siyasətə alət edilməsindən bəhs edilməktədir. İslam dini ortaya çıxdıqdan sonra, bu yeni və gənc İslam dövləti çox qısa müddət ərzində böyük fəthlər sayəsində öz sərhədlərini genişləndirmişdir. Bu böyük dövlət çox-çox uzaq ərazilərə yayılmış geniş sərhədlərə malik olsa da, bunun bəzi mənfi tərəfləri də var idi. Mehdilik problemi bu mənfi təmayüllərdən sadəcə birisidir. Hz. Peyğəmbərin vəfatından qısa müddət sonra müsəlmanlar arasında daxili çaxnaşma və fitnə hadisələri ortaya çıxmış, nəticədə, minlərlə müsəlman bu vətəndaş müharibəsində bir-birini öldürmüşdür. Heç cür bitmək bilməyən bu hadisələr qarşısında müsəlmanlar da əldən düşmüş, daxili çaxnaşmaların bitməsini istəmişlər. Bu cür düşüncə, arzu və istəklər onları böyük ümidlərə sövq etmiş, nəticədə, yad ünsürlərin təsiri ilə İslam dünyasında xilaskar Mehdi, yaxud Məsih kimi fikirlər ortaya çıxmışdır. Daha sonra Mehdilik ideologiyası bəzi zadəgan təbəqələrinin siyasi məqsədlərinə xidmət edən faktora çevrilmiş və bu barədə bir çox hədislər rəvayət edilməyə başlanmışdır. Belə ki, əvvəlcə Haşimilər iqtidara sahib olmaq üçün Əməvi xanədanına qarşı bu barədə bəzi xəbərlər nəql etməyə başladı. Xalq arasında zəifləyən siyasi nüfuzlarını geri qaytarmaq üçün Əməvilər də eyni metoda müraciət etdi. Abbasilərdə də oxşar mənzərənin şahidi olmaq mümkündür. Belə ki, onlar hakimiyyəti ələ keçirdikdən sonra, sahib olduqları iqtidarı qorumaq üçün bu cür hədislər ortaya atmaya başladılar. İslam dünyasına ciddi şəkildə təsir edən Mehdiliklə bağlı düşüncələr müsəlmanlar arasında təfriqələrə, bir çox yeni məzhəbin ortaya çıxmasına səbəb oldu. Bu yeni ideologiya sayəsində yaranmış parçalanmışlıq hissləri olduqca dərinləşmişdi. Ona görə də demək olar ki, hər firqə özünəməxsus Mehdi personajı yaratmışdı. Mehdilik problemi ətrafında ortaya atılmış rəvayətlər bir müddət sonra hədis qaynaqlarında da özünə yer tapmış, hətta bəzi firqələrə görə etiqadi məsələlərin ayrılmaz parçası halına gəlmişdir.

This research focuses on Mahdism and how it is used as manipulation tool in politics by some Muslim denominations. Following the advent of Islam, the newly established Islamic government rapidly expanded its territories through massive conquests. Along with the advantages of conquest, the Islamic administration experienced the disadvantages of expansion over time. The issue of Mahdism could be one of these negative developments. Following the Prophet's death, the Muslim public was subjected to widespread incitement, with thousands of Muslims killing each other in civil wars. Endless civil wars exhausted the Muslims, so they wanted the civil war to end as soon as possible. This idea, desires, and wishes drew them into the Islamic World's widespread expectation of a savior Masih and Mahdi, which was influenced by external sources. However, the concept of Mahdism soon became an important factor in the political goals of some aristocratic elites, and a variety of interpretations of Mahdism emerged. Previously, Hashimids created such narratives. Following that, the Umayyads used the same strategy against them. When the Abbasids came to power, they used Mahdist narration to maintain their rule. Mahdist ideas led to different interpretations of religious scripts, resulting in schism and the emergence of various sects in the Islamic World. The feelings of fragmentation grew stronger due to this new ideology. Consequently, almost every sect has created its own Mahdi character. Various sects appeared, each with their own interpretation and approach to Mahdism. Over the time, these narrations surrounding the problem of the Mahdi, gained foothold in hadith (tradition) literature, and had become inseparable part of theological issues for some sects.

Данное исследование посвящено проблеме махдизма в исламском мире и тому, как данная концепция используется в политике некоторыми мусульманскими группами. После появления ислама, новое и молодое исламское государство за короткое время расширило свои территории за счет великих завоеваний. Наличие обширных границ у этого великого государства имело и отрицательные стороны. Проблема махдизма может рассматриваться как одна из них. Вскоре после смерти Пророка среди мусульманской общественности вспыхнула внутренняя паника и раздоры, и в результате тысячи мусульман убили друг друга в гражданских войнах. Нескончаемые гражданские войны утомили мусульман, они желали прекращения гражданской войны. Такие мысли, желания и стремления привели их к великим надеждам, и в результате такие идеи, как спаситель Махди или Мессия возникли в исламском мире под влиянием чуждых элементов. Позже, идеология махдизма стала фактором, служившим политическим целям некоторых слоев аристократии, и о ней стали рассказывать многие хадисы. Сначала Хашемиты начали рассказывать некоторые хадисы против династии Омейядов, чтобы отнять власть. Затем Омейяды использовали тот же метод, чтобы восстановить свое ослабленное политическое влияние среди людей. Подобную ситуацию можно наблюдать и у Аббасидов. Таким образом, после захвата власти, они начали создавать такие хадисы, чтобы сохранить свою власть. Мысли о махдизме, оказавшие серьезное влияние на исламский мир, привели к расколу среди мусульман и появлению множества новых сект. Благодаря этой новой идеологии, чувство раздробленности еще больше усилилось. Так, почти каждая секта создала своего персонажа Махди. Повествования, связанные с проблемой махдизма, вскоре нашли место в источниках хадисов и даже стали неотъемлемой частью их религиозных верований, согласно некоторым сектам.

Bu çalışmada İslam dünyasında yaşanmış mehdilik problemi (meselesi) ve onun, bazı Müslüman gruplarca siyasete alet edinilmesi üzerinde durulmaktadır. İslam dini ortaya çıktıktan sonra bu yeni ve genç İslam Devleti kısa bir müddet içerisinde büyük fetihler sayesinde sınırlarını genişletmişti. Zamanla bu büyük devlet, geniş yayılmasının olumlu taraflarının yanı sıra, bunun bir takım olumsuz yönlerinin de şahidi oldu. Mehdilik meselesi bu olumsuz yönlerden biridir. Hz. Peygamber’in vefatından sonra Müslüman toplum arasında büyük bir fitne çıkmış ve binlerce Müslüman iç savaşlarda birbirini öldürmüştü. Sonu gelmeyen bu üzücü olaylar Müslümanları yıpratmış, bu yüzden onlar fitnenin bir an önce ortadan kalkmasını arzu etmişlerdi. Bu düşünce, arzu ve istekler onları büyük bir bekleyiş içerisine sokmuş, sonuçta dış etkenli kaynakların da tesiriyle îslam âleminde kurtarıcı bir mesih ve mehdi düşüncesi doğmuştu. Daha sonraki zamanlarda mehdilik fikri, bazı aristokrat kesimin siyasi amaçlarına hizmet eden önemli bir unsur haline dönüştü ve bu konuda bir dizi rivayetler ortaya çıktı. Önce Emevi karşıtı “Hâşimoğulları” iktidara sahip olmak için bu türden haberler rivayet etmeye başlamışlardı. Daha sonra Ümeyyeoğulları da onlara karşı aynı yönteme başvurdu. Abbasiler ise hilafet makamına sahip olunca mehdici rivayetler üzerinden hareket ederek kendi iktidarlarını korumaya özen gösterdiler. İslam dünyasını ciddi şekilde etkileyen mehdilik fikirleri Müslümanlar arasında bölünmelere, birçok yeni mezhebin ortaya çıkmasına neden oldu. Bu fikri ayrılık ve bölünmüşlük neredeyse her mezhebin kendine özgü mehdi anlayışlarının oluşmasıyla sonuçlandı. Bu anlayışların etrafında oluşturulan rivayetler zamanla Hadis literatüründe de kendisine yer edinerek sonradan itikadi meselelerin bir parçası haline dönüştü.

Açar Sözlər

AZ
EN
RU
TR

Mehdilik Xilafət Siyasət Haşimilər Əməvilər Abbasilər

Mahdism Caliphate Policy Hashimids Umayyads Abbasids

Махдизм Халифат Политика Хашемиты Омейяды Аббасиды

Mehdilik Hilafet Siyaset Haşimiler Emeviler Abbasiler

Referanslar

Ahmet b. Hanbel. (1419/1998). Müsned, Riyad, Beytu’l- Efkâri’d- Düveliyye.

Akgün Hüseyin. (2019). Mehdilik Hadislerinin Hadis Rivayet Coğrafyası Açısından İncelenmesi, Hadis ve Siyer Araştırmaları, C. 5, Sy 2.

Âlusi Şihabuddin Mahmud b. Abdullah el- Bağdadi (1431/2010). Ruhu’l- Meâni fi Tefsiri’l- Kurani’l- Azim ve’s- Seb’i’l- Mesâni, Thk: Mahir Cabbuş, Müessesetu’r- Risale, Beyrut, C. 20.

Askalâni, İbn Hacer Ahmet b. Ali. (1379). Fethu’l- Bâri, Thk: Abdulaziz Abdullah b. Bâz, Tsh: Muhibbuddin el- Hatip, Muhammed Fuat Abdulbaki, el- Mektebetu’s- Selefiyye, C. 6.

Atay Mehmet. (2003). Kütüb-i Sitte’deki Mehdi Hadislerinin Dinler Tarihi Açısından İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Isparta.

Aytekin Akif. (1999). İbn Tumert. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA). C.20. Ankara, (425- 427).

Bağdadi Abdulkahir. (1988). el- Fark Beyne’l- Fırak, Thk: Muhammed Osman el- Huşt, Kahire, Mektebetu İbni Sina.

Berzenci Muhammed b. Resul b. el- Huseyni (1416). el- İşâ’e fi Eşâti’s- Sâ’a, Thk: Hüseyin Muhammed Ali Şükri, Medine, Daru’l- Minhac.

Buhari Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail b. İbrahim b. el- Muğire el- Ce’fi (1438/2017). Sahih-i Buhari, Thk. İzzeddin Dalli, İmadu’t- Tayyar, Yasir Hun, Dımaşk, Müessesetu’r- Risale.

Coşkun Ali. (2004). Mehdilik Fenomeni, İstanbul, İz Yay.

Dûrî Abdulaziz. (2004). Abbasi Propagandası Sürecinde ve Abbasilerin İlk Asrında Mehdi Tasavvuru, Çev: M. Bahauddin Varol, İstem, Sy: 3.

Ebu Davut, Süleyman b. el- Eş’as el- Ezri es- Sicistani (1436/2015).

Sünenu Ebi Davud, Thk: Yasir Hun, İzzeddin Dalli, İmadu’t- Tayyâr, Dımaşk, Müessesetu’r- Risale.

Elbâni Muhammed Nasıruddin. (1992). es- Silsiletu’l- Ehâdîsi’d- Daîfeti ve’l- Mevdûati, Riyad, Mektebu’l- Maarif, C. 4.

Emin Ahmet. (tarixsiz). Duha’l- İslâm, Kahire, Mektebetu’n- Nahdatu’l- Mısrıyye, C. 3, (239).

Ezdî Ebu Zekeriya Yezit b. Muhammed b. İyâs b. el- Kâsım (1387/1967). Tarihu’l- Mavsıl, Thk: Ali Habibe, Kahire.

Firuzabadi Mecduddin Muhammed b. Yakup. (2005). el- Kâmusu’l- Muhit, Beyrut, Müessesetü’r- Risale.

Goldziher İgnas. (1958). el- Akidetü ve’ş- Şeriatü fi’l- İslam, Tercüme ve Şerh Edenler: Muhammed Yusuf Musa, Ali Hasan Abdilkadir, Abdulaziz Abdulhak, Mısır, Daru’l- Kutub el- Arabi.

Groepler Eva. (1999). İslam ve Osmanlı Dünyasında Yahudiler, Çev: Süheyla Kaya, İstanbul, Belge Yay.

Gün Faruk. (2017). Mehdilik İnancı Üzerine Bir İnceleme, Artuklu Akademi, Sy 4.

Günay Tümer, Abdurrahman Küçük. (1993). Dinler Tarihi, Ankara, Ocak Yay.

Hakkı Dursun Yıldız. (1988). Abdullah b. Zübeyir. / Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA), C. 1. Ankara, (145- 146).

Hakyemez Cemil. (2004). Mehdi Düşüncesinin İtikadileşmesi Üzerine, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, Çorum, 1, Sy 5, C. 3, (134).

Hakyemez Cemil. (2017). Şia’da Beklenen Kurtarıcı İnancı Ve Günümüzdeki Yansımaları, İstanbul, KURAMER Yayınları, 16.

İbn Abd Rabbîh, Ahmet b. Muhammed el- Endelusi. (1983). el- İkdu’l- Ferîd, Thk: Abdulmecit er- Rahini, Daru’l- Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut, C.5, (136- 139).

İbn Haldun (1984). Mukaddime, Tunus, ed- Daru’t- Tunusiyye, C. 1.

İbn Hazm, ez- Zahiri el- Endelusi. (1348). el- Fasl fi’l- Milel ve’l- Ehva ve’n- Nihal, Thk: Abdurrahman Halife, Mısır, Nşr: Muhammed Ali Sabbih, Mektebetü’s- Selam el- Âlemiyye. C.4, (137).

İbn Kattan el- Merrâkuşî, Ebu Muhammed Hasan b. Ali b. Muhammed b. Abdulmelik. (1990). Nuzumu’l- Ceman li- Tertîbi Mâ Selefe Min Ahbâri’z- Zaman, Thk: Mahmut Ali Mekki, Lubnan, Daru’l- Garbi’l- İslami.

İbn Kesir, Ebu’l- Fida el- Hafız (1992). el- Bidaye ve’n- Nihaye, Beyrut, Mektebetu’l- Maarif, C. 8.

İbn Mace, Ebu Abdullah b. Muhammed b. Yezit el- Kazvini. (2003). Sünen-u İbni Mace, Beyrut, Daru’l- Fikir.

İbn Manzur Ebu’l- Fadl Cemâleddin Muhammed b. Mukrim. (tarixsiz). Lisânu’l- Arab, Beyrut, Daru’s- Sâdır.

İbnu’l- Cevzi, Ebu’l- Ferec Abdurrahman b. Ali et- Teymi, el- Karaşi. (1983). el- İlelu’l- Mütenâhiye fi’l- Ehâd^si’l- Vâhiye, Thk: Halil Elmis, Beyrut, Daru’l- Kutubi’l- İlmiyye, C. 1, (292- 293).

İbnu’l- Esir. (1987). el- Kâmil fi- Tarih, Thk: Ebu’l- Fida Abdullah el- Kâdi, Beyrut, Daru’l- Kitab el- İlmiyye, C. 5.

İlhan Avni. (1992). Kütübü Sitte’deki Hadislere Göre Mehdilik, İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 7.

İlhan Avni. (1993). Mehdilik, İstanbul, Beyan Yayınları.

İsfehâni Ebu’l- Ferec. (1965). Makâtilu’t- Talibiyyin, Thk: Kazım el- Muzaffer, Necef, Müessesetu Daru’l- Kitab.

Kırbaşoğlu Mehmet Hayri. (26. 02. 2020). Hz. İsa’yı Gökten İndiren Hadislerin Tenkidi, https://musabagci.tr.gg/Hz-.-%26%23304%3Bsa-h-y%26% 23305%3B-G.oe.kten-%26%23304%3Bndiren-Hadisleri-Tenkidi.htm.

Kuleyni Muhammed b. Yakup. (1426/2005). Usulu’l- Kâfi, Beyrut, Daru’l- Murtaza.

Kummi İbn Babaveyh. (1404). el- İmame ve’t- Tebsıra, Thk. Medre- setu’l- İmami’l- Mehdi, Kum.

Kutluay Yaşar. (1965). İslam ve Yahudi Mezhepleri, Ankara, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.

Makdisi, Mutahhir b. Tahir. (Tarixsiz). Kitabu’l- Bed’i ve Tarih, Mektebetu’s- Sekâfeti’d- Diniyye, C. 6.

Meclisi Muhammed Bâkır. (1983). Bihâru’l Envar; el- Câmiatu li Düreri Ahbâri’l- Eimmeti’l- Athâr, Daru İhyâi’t- Turasi’l- Arabi, Beyrut, c. 51.

Mercedes Garcia- Aarenal. (2006). Messianism and Puritanical Reform Mahdis of the Muslim West, Çev: Martin Beagles, Boston, Brill Leiden.

Mervezi Ebu Abdullah Nuaym b. Hammad (1412/1992.) Kitabu’l- Fiten, Thk: Samir b. Emin ez- Zuhri, Kahire. Mektebetu’t- Tevhit.

Mes’udi Ebu’l- Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali (1357/1938). et- Tenbih ve’l- İrşâd, Thk: Abdullah İsmail es- Sâvî, Kahire, el- Mektebetu’ş- Şarki’l- İslamiyye.

Müslim Ebu’l- Hüseyin b. el- Haccac el- Kuşeyri en- Neysaburi (1437/2016). Sahihu Müslim, Thk: Yasir Hun, İzzeddin Dalli, İmadu’t- Tayyar, Dımaşk, Müessesetu’r- Risale.

Nesâi Ebu Abdurrahman Ahmet b. Şueyb. (2017). Sünenu’n- Nesâi, Thk: İzzuddin Dalli, İmadu’t- Tayyar, Yasir Hun, Dımaşk, Merkezu’r- Risale.

Nevbahti Kummi. (1992). Kitabu Fıraki’ş- Şia, Thk: Abdu’l- Mun’im, Daru’r- Reşad.

Neysabûri Ebu Abdullah Muhammed b. Abdullah, el- Hâkim. (2002). el- Müstedrek ale’s- Sahiheyn, Thk: Mustafa Abdulkadir Atâ, Beyrut, Daru’l- Kutubi’l- İlmiyye.

Numani İbnu Ebi Zeyneb Muhammed b. İbrahim b. Cafer. (2011). el- Gaybe, Thk: Faris Hassun Kerim, Kum.

Öz Mustafa. (2003). Mehdilik. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA). C. 28. İstanbul, (384).

Öz Mustafa. (2005). Muhammed ibn Abdullah el- Mehdi. / Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA). C. 28. Ankara, (30).

Sa’d Muhammed Hasan. (1373/1953). el- Mehdiyyetu fi’l- İslam Munzu Akdemi’l- Usûr Hatte’l- Yevm, Mısır, Daru’l- Kitab el- Arabi.

Sarıkçıoğlu Ekrem. (1997). Dinlerde Mehdi Tasavvurları, Samsun, Sidre Yayınları.

Şehristâni Ebu’l- Feth Muhammed b. Abdülkerim. (1992). Milel ve’n- Nihal, Thk: Ahmet Fehmi Muhammed, Beyrut, Daru’l- Kutup el- İlmiyye.

Şeyh Müfit. (1413), er- Risaletu’l- Ûlâ fi’l- Gaybe, Thk: Alâu Âli Cafer, el- Mu’temeru’l- Âlemi li Elfiyeti’ş- Şeyhi’l- Müfit.

Şeyh Saduk .(1405). Kemalu’d- Din ve Tamamu’n- Ni’met, Şerh ve Düzeltmeler: Ali Ekper Gıfari, Kum, Müessesetu-n- Neşri’l- İslami.

Takiyuddin Mehmet Ali. (1339/1923). Mehdi, Eskişehir.

Tahrani Mehdi Hadevi. (2019). Hz. Mehdi ve Mehdeviyet Doktrini.

İslami Düşünce ve Araştırma Dergisi, Misbah, Sayı 15.

Tirmizi, Ebu İsa Muhammed b. İsa b. Sevre. (2017). Sünenü’t- Tirmizi, Thk: İzzuddin Dalli, İmadu’t- Tayyar, Yasir Hun, Dımeşk, Merkezu’r- Risale.

Tûsi, Şeyhu’t- Taife Ebu Cafer Muhammed b. el- Hasan. (1385/1966). Kitabu’l- Gaybe, Thk: Ağa Bozorg Tahrani, Tahran, Mektebetu Ninova’l- Hadise.

Ümumilikdə 62 istinad var. Daha Çox İstinadı Göstər

Necə istinad edilir?

Kazımov, Şamo. “Mehdiliklə əlaqəli hədislərin Ilk dövrün Siyasi hadisələrinə alət edilməsi”. Din Araşdırmaları Jurnalı 4/6 (June 30, 2021), 75-102. https://journal.ait.edu.az/daj/article/view/110