İslam tarixinin ən mühüm problemlərindən biri də insan davranışlarında azadlığın olub-olmamasıdır. İslam etiqadi məktəbləri bu məsələ ətrafında xeyli nəzəriyyə ortaya atmışlar; məsələn: cəbrilər və əşərilər insanın davranışlarının Allah tərəfindən meydana gəldiyini irəli sürmüşlər. Belə ki, insanın öz feillərində hər hansı bir rolu mövcud deyil və bu davranışlar, ancaq Allaha aid edilə bilər. Maturidilər isə insanın öz davranışlarında qismən rolunun olduğunu müdafiə etmiş və bu problemi cüzi iradə termini ilə aradan qaldırmağa çalışmışlar. Mötəzilə məzhəbi isə insanın feillərindəki azadlığına daha çox üstünlük vermiş və Allahın heç bir şəkildə şəxsin davranışlarına qarışmadığını müdafiə etmişdir. Sözügedən İslam məktəbləri öz fikirlərini dəstəkləmək üçün həm rasional, həm də nəqlə söykənən dəlillər gətirmişlər. Nəqlə söykənən dəlillər, əsasən, Qurani-Kərim ayələrinə əsaslanmışdır. Mötəzilə məktəbinin sonuncu təmsilçilərindən biri olan Qazi Əbdülcabbar həmin ayələri seçib, onları öz anlayış tərzinə müvafiq şəkildə təfsir etmişdir. O, sözügedən ayələrin müxtəlif mənalara yorumlana biləcəyini vurğulayaraq, onlara mütəşabih olaraq yanaşmış və özünəməxsus şəkildə açıqlamışdır. Məqalədə insan feilləri barəsində mötəzilədən fərqli düşünən məzhəblərin bu barədəki anlayışları haqqında məlumatlar verilmişdir. Daha sonra onların dəlil olaraq müraciət etdikləri ayələr dəyərləndirilmiş və Qazi Əbdülcabbarın nəzəri metodu ilə həmin ayələrin açıqlamalarına baxılmışdır. Qazi Əbdülcabbar insan davranışlarının məhz fərdin özünə aid olduğunu qeyd etmiş, ayələri bu cəhətdən açıqlamışdır. Eyni zamanda, bu mövzuda fərqli düşünən şəxslərin ayələri açıqlamalarına da münasibət bildirmişdir.

Based on Abd-al Jabbar Ghazi’s ideasEÖ:One of the most important problems of Islamic history is whether there is freedom in human behavior. The schools of Islamic faith have put forward various theories around this issue; for example: the Algerians and the Asharis have suggested that human behavior is formed by Allah. So human does not have any role in his/her own acts, and these behaviors can only be attributed to Allah. Maturidis argued that human has a partial role in his/her behavior and tried to overcome this problem with the term of slight will. Metazila faith gave greater preference to the freedom of human in his/her acts and argued that Allah in no way interferes with the behavior of the person. These Islamic schools have brought both rational and transitory arguments to support their views. The evidence based on the narrations is based mainly on the verses of the Holy Qur'an. Abd al-Jabbar Ghazi, one of the last representatives of the Metazila school, chose these verses and interpreted them according to their own way of understanding. He said that the verses in question can be interpreted in different ways, emphasizing the organized approach to them and explained them in a peculiar way. The article provides information about the concepts of faiths that think differently from Metazila faith about the human acts. Later, the verses they applied as evidence were evaluated and the explanations of these verses were considered by Abd al-Jabbar Ghazi's theoretical method. Abd al-Jabbar Ghazi noted that human behavior belongs to the individual and explained the verses from this point of view. At the same time, he also expressed his attitude to the revelations of people who think differently about this issue.