Fəlsəfə
Din və fəlsəfə ictimai həmrəyliyi əks etdirən dəyərlərlə bağlı şüur formalaşdıra bilərmi?
Can Religion and Philosophy Shape the Consciousness of Values Reflecting Social Solidarity?
Может ли религия и философия формировать сознание ценностей, отражающих социальную солидарность?
Din ve felsefe toplumu bütünleştirici değerlere ilişkin bir bilinç inşa edebilir mi?
Bu məqalədə ictimai həmrəyliyi təmin edən dəyərlər dini və fəlsəfi müstəvidə müzakirə obyektinə çevrilir. Bu mənada, dini və fəlsəfi təlimlərin mövzu ilə əlaqədar yanaşmaları təhlil edilərək başda İslam filosofları olmaqla, Qərb filosoflarının görüşlərinə də yer verilməkdədir. Beləliklə, ictimai həmrəyliyi təmin edəcək dəyərlər və onlarla əlaqədar şüurun formalaşmasının mümkünlüyü məsələsi İslam fəlsəfəsi, xüsusən İslam əxlaq düşüncəsi çərçivəsində müqayisəli şəkildə müzakirə edilmişdir. Tədqiqat çərçivəsində bugün ictimai həmrəyliklə əlaqədar dəyərlər müstəvisində hansı problemlərin olduğu və bu problemlərə təsir edən amillərin nələr olduğu, ictimai həmrəyliyi təmin edən prinsiplərin hansı əsas dəyərlər üzərində inşa edilməsinin mümkün olacağı və bu istiqamətdə fəlsəfi və teoloji təfəkkürün yeri və əhəmiyyəti kimi mövzular Farabidən Taşköprizadəyə kimi İslam fəlsəfəsinin əsas və köməkçi mənbələri müstəvisində müzakirə ediləcəkdir. Tədqiqatda tətbiq edilən əsas metoda müvafiq olaraq, əvvəlcə filosofların ictimai həmrəyliyi təmin edən dəyərlərlə əlaqədar görüşləri teleologiya müstəvisində təhlil edilmiş və daha sonra ortaya çıxan nəticələr tarixi təcrübələrdən nümunələr gətirilərək analitik və sintetik şəkildə dəyərləndirilmişdir.
The present article discusses the values of social solidarity from a religious and philosophical point of view. In this sense, the approaches of religious and philosophical doctrines, as well as the views of Western philosophers, especially Islamic philosophers, are analyzed in the paper. Thus, the issue of values that ensure social solidarity, and the possibility of forming a consciousness associated with them, was discussed comparatively in the context of Islamic philosophy, especially Islamic morality. The current problems of values concerning social solidarity, factors affecting them, possible bases for building key principles, the place and significance of philosophical and theological thought in this direction will be discussed in the context of primary and secondary sources of Islamic philosophy from Farabi to Tashkoprizade.The present article analyzes philosophers’ views on values that provide social solidarity in the teleological aspect and assesses the findings analytically and synthetically on the basis of historical examples.
В этой статье ценности, которые обеспечивают социальную солидарность, становятся предметом обсуждения с религиозной и философской точки зрения. В этом смысле анализируются подходы религиозных и философских учений, а также взгляды западных философов, особенно исламских философов. Таким образом, вопрос о ценностях, которые обеспечат общественную солидарность, и возможность формирования связанного с ними сознания, обсуждался сравнительно в контексте исламской философии, особенно исламской морали. В рамках исследования обсуждаются такие вопросы, как сегодняшние проблемы общественной солидарности в контексте ценностей, факторы, влияющие на эти проблемы, возможные основы, на которых могут быть построены основные принципы общественной солидарности, а также место и значение философско-теологической мысли в этом направлении, будут обсуждаться в контексте ключевых и вспомогательных источников исламской философии от Фараби до Ташкёпризаде. Согласно основному методу, использованному в исследовании, мнения философов о ценностях социальной солидарности были проанализированы в телеологическом аспекте, а затем полученные результаты были оценены аналитическим и синтетическим способом, приводя примеры из исторических экспериментов.
Bu makalede toplumu bütünleştirici değerler dini ve felsefi açıdan tartışılmaktadır. Çalışmada dinî ve felsefi öğretilerin konuya ilişkin ortak söylemleri karşılaştırılarak analiz edilmekte, başta İslam filozofları olmak üzere Batı filozoflarının da konuya ilişkin düşünceleri değerlendirilmekte ve böylece toplumsal bütünlüğü sağlayacak değerler ve onlara ilişkin bilincin inşasının imkanı bir problem olarak İslam felsefesi, özellikle de İslam ahlak düşüncesi bağlamında tartışılmaktadır. Araştırma kapsamında günümüzde toplumsal bütünleşmeye ilişkin değerler bazında ne tür sorunlar olduğu ve bu sorunların temel etkenlerinin neler olduğu, toplumsal bütünleşmeyi sağlayacak olan ilkelerin hangi temel değerler üzerine inşa edilebileceği ve bu eksende felsefî ve teolojik tefekkürün yeri ve önemi gibi konular Fârâbî’den Taşköprîzâde’ye kadar İslâm felsefesinin temel ve tali kaynakları eşliğinde tartışılacaktır. Bu anlamda izleyeceğimiz yöntem filozofların toplumu bütünleştirici değerlere ilişkin görüşlerini teleolojik zeminde analiz etmek ve ortaya çıkan verileri tarihî tecrübeler eşliğinde analitik ve sentetik bir şekilde değerlendirmek olacaktır.
İbn Hanbel.el-Müsned, I/113, 193, 236, II/210, 306; V/411; VI/116, 233;
Akdoğan, Ali. (2004). Bireysel ve Toplumsal Hayatta Ahlaka Olan İhtiyaç. EKEV Akademi Dergisi, (18), s. 180-181.
Akseki, Ahmet. (1991). Ahlâk İlmi ve İslam Ahlâkı.(2. bs.)Sadeleştiren: Ali Arslan Aydın, Ankara: Nur Yayınları.
Anay, Harun. (1994). Celâleddîn Devvânî: Hayatı, Eserleri, Ahlâk ve Siyaset Düşüncesi, (basılmamış doktora tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Aristoteles.(1993). Politika, (Mete Tunçay, Çev.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
Asım Efendi. (h. 1305). Kamus Tercümesi.(“a-d-l” maddesi),İstanbul:Matbatü’l- Osmaniyye.
Bayraktar, İbrahim. (1991). İslam’ın İnsana Tanıdığı Bazı Temel Haklar ve Veda Hutbesi. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (10), s. 221-229.
Belâzurî, (1866). Futûhu’l-büldân, nşr. M.J.de Goeje, (İslamic Geography içinde, ed. Fuad Sezgin, Frankfurt:1413/1992), Leiden.s.71.
Beyhakî, (2003) es-Sünenü’l-kübrâ, thk.: Muhammed Abdulkadir Ata, IX, 231, hadis no: 18387, Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Bilgen, Mustafa. (2006).Yüksek İslâm Ahlâkı, İstanbul: Milli Gazete Yayınları.
Bircan, Hasan. Hüseyin. (2001). İslam Felsefesinde Mutluluk, İstanbul: İz Yayıncılık.
Blau, Peter. (2005). Exchange and Social Structure, (Değişim ve Sosyal Yapı) R.A. Wallace and A. Wolf (ed.) Contemporary Sociological Theory, Prentice-Hall: Inc., Englewood Cliffs.
Buharî, “Cenâiz”, 37; “Vesâya”, 2; “İman”, 1, 29; “Büyü”, 16;
Buhl, Franz. (1960). Muhammed. İslam Ansiklopedisi, (c.8), Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
Çağrıcı, Mustafa. (1988). Adalet. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (cilt. 1, s. 341). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
Çağrıcı, Mustafa. (2009). İslam Medeniyetinde Kuşatıcı-KucaklayıcıÖrnekler, İslam Medeniyetinde Bir Arada Yaşama Tecrübesi, (Kutlu Doğum Sempozyumu, 2008). Ankara: TDV Yayınları, s. 50.
Çağrıcı, Mustafa. (2015). İslam’da Birlikte Yaşamanın Ahlaki Temelleri, Hz. Peygamber ve Birlikte Yaşama Ahlakı, Ankara: DİB Yayınları,s. 33.
Çağrıcı, Mustafa. (2004). Merhamet. Diyanet İslam Ansiklopedisi,(c. 29, s. 184). İstanbul: TDV Yayınları.
Çağrıcı, Mustafa. (2006). Müsamaha, DİA, (c. 32, s. 71). İstanbul: TDV Yayınları.
Çetinkaya, Kenan. (2002). Birlikte Yaşama Kültüründe İnsan: Kutsal metinlerdeki olumlu ifadeler üzerine, Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(1), s. 151-158.
Danimarka’da Müslüman Mezarlığına Saldırı, (Kopenhag, 06 Haziran 2015) http://www.pressmedya.com/avrupa/21355/danimarkada-musluman-mezarligina-saldiri
Dedeoğlu, Münir. (2002). Trajik İnsan Ahlakı: Nietzche ve Etik, Ankara: ÜBL Yayınları.
Dünya Sosyal Yardımlaşma için Yardım Merkezi (Dove World Outreach Center) isimli kilisenin rahibi Jones İslam’a yine hakaret etti, (02. Nisan 2011) http://www.haber7.com/amerika/haber/729279-kur8217an-yakan-rahip-yine-kiskirtti 24.Ebu Dâvud, “Edeb”, 111.
Eflatun, (1971). Devlet, (Sabahattin Eyüpoğlu ve M. Ali Cimcoz, Çev.)(2. bs.), İstanbul: Rezmzi Kitabevi.
Erdem, Hüsameddin. (2003). Ahlak Felsefesi, Konya: Hü-Er Yayınları.
Fahri, Macit. (2004). İslam Ahlak Teorileri, (Muammer İskenderoğlu ve Atilla Arkan, Çev.) İstanbul: Litera Yayınları.
Fârâbî, (1986). Ârâ`u ehli`l-medîneti`l-fâdıla, nşr. Albert Nasri Nadir, Beyrut: Dârü’l-Maşrık.
Fârâbî, (1980). es-Siyâsetü’l-medeniyye, (Mehmet Aydın, Abdükadir Şener ve M. Rami Ayas, Çev.).Ankara: Kültür Bakanlığı.
Fârâbî, (1987). Fusûlü’l-medenî, nşr. D.M. Dunlop, Cambridge, (Hanifi Özcan, Çev.). İzmir: İstiklâl Matbaası.
Fârâbî, (1983) Tahsîlü’s-saâde, nşr. Cafer Âli Yâsin, Beyrut: Dârü’l-Endelüs.
Fazlur Rahman, (1996). İslam’da Hukuk ve Ahlak, (Adnan Bülent Baloğlu, Çev.)Türkiye Günlüğü, (43), s. 5.
Gafarov, Anar. (2007). Râgıb el-İsfahânî /Felsefesi, DİA, (c. 34, s. 443-445) İstanbul: TDV Yayınları.
Gafarov, Anar. (2011). Nasirüddîn Tûsî’nin Ahlak Felsefesi, İstanbul: İSAM Yayınları.
Gafarov, Anar. (2018). “Çokkültürlülük: İslam medeniyeti, felsefesi ve ahlak düşüncesi merkezli bir okuma”, Metafizika, Beynəlxalq fəlsəfi və fənlərarasıaraşdırmalar jurnalı, 1 (1), s. 41-42 / http://metafizikajurnali.az/yukle/files/Vol.1-39%281%29.pdf (19.05.2018)
Gazzali, (1962). el-İktisâd fi`l-i`tikâd, nşr. İbrahim Agah Çubukçu ve Hüseyin Atay, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
Gazzalî, (1322). el-Makâsidü`l-esna fî şerhi esmâillahi`l-hüsnâ, Kahire: y.y.
Gazzâlî, (1332).İhyâ’u `ulûmi`d-dîn, Kahire: Müessesetü’l-Halebi(c. I, 12-13, 55; II, 157-158, 193-194; III, 10, 281; IV, s. 296-298, 300, 307).
Giddens, Anthony. (2000). Sosyoloji, (haz. Hüseyin Özel ve Cemal Güzel ).Ankara: Aytaç Yayınları.
Gould, Frederick. James.(1981). Moral Education League(s. 832-833). Encylopedia of Religion and Ethics, J. Hastings, VIII, Edinburg (ed.) New York
Günay, Ünver. (1998). Din Sosyolojisi, İstanbul: İnsan Yayınları.
Güngör, Erol. (1997). Ahlak Psikolojisi ve Sosyal Ahlâk, İstanbul: Ötüken Yayınları.
Hamidullah, Muhammed. (1981). İslam Peygamberi, (Salih Tuğ, Çev.). c. I. İstanbul: İrfan Yayınları.
Hökelekli, Hayati. (2008).Din Psikolojisi, Ankara: TDV Yayınları.
İbn Abdurrazzak, M. (t.y.).Tâcu’l-arus min cevâhiri’l-kâmus, Darü’l-Hidaye,(c. 29, s. 443).
İbn Haldun, (1402/1982). Mukaddime, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye
İbn Hişam, (t.y.). Sîretü’n-nebî, nşr. M. Muhyiddin Abdülhamid,.Beyrut: Dârü’l-fikr.c. 2, s. 206.
İbn Kayyim el-Cevziyye, (1987). Ravzatü`l-muhibbîn ve nüzhetü'l-müştakin, thk. es-Seyyid el-Cemîlî. (2. bs.). Beyrut: Dârü'l-Kitâbi'l-Arabi, s. 73-82.
İbn Manzur, (1413/1993). Lisânü’l-Arab, (“s-m-h”, “a-d-l” maddeleri). Beyrut: Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye.
İbn Miskeveyh, (1398/1978). Tehzîbu’l-ahlâk ve tathîru’l-a‘râk, nşr. İbnu’l-Hatîb y.y.: Matbaatü’l-asriyye.
İbn Sînâ, (1992). es-Siyâsetü’l-menziliyye, (Vecdi Akyüz, Çev.). (Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi içindes. 906-917), Ankara
İbn Sînâ, (1298). İlmü’l-ahlâk (Tis’u resâil içinde s. 107). İstanbul: Matbaatü’l-Cevâib.
İsfahânî, Rağıb. (1405/1985). ez-Zerî’a ilâ mekârimi’ş-şerî’a, nşr. Ebü’l-Yezîd el-Acemî, Kahire: Dârü’s-sahve.
İsfahânî, Rağıb. (1426/2005).el-Müfredât, nşr.: Muhammed Halil Aytânî, (“a-d-l”, “r-h-m.” ve “s-f-h” maddeleri) Libya: Dâru’l-Mârife.
İsfahânî, Rağıb. (1419/1998).Risâle fî âdâbi’l-ihtilât bi’n-nâs, nşr. Ömer Abdurrahman es-Sârîsî, Amman.
İsviçre minare yasağına “evet” dedi, (29.11.2009) http://www.cnnturk.com/2009/dunya/11/29/isvicre.minare.yasagina.evet.dedi/553509.0/.
Jose Maria. Vigil. (2008). Theology of Religious, Pluralism, New Jersey: Transaction Publishers Piscataway.
Kant, Immanuel. (1999). Pratik Aklın Eleştirisi, Pratik Aklın Eleştirisi, (haz.:Ioanna Kuçuradi, Ülker Gökberk ve Füsun Akatlı)(3. bs.). Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
Karakoç, Sezai. (1995). Ruhun Dirilişi, (6. bs.). İstanbul: Diriliş Yayınları.
Karlığa, Bekir. (1996). Hekim Başı Mustafa Behçet Efendi ve İbn Sînâ’nın Yeni Bir Ahlâk Risâlesi, Tıp Tarihi Araştırmaları, VI, İstanbul, s. 121-142.
Kaya, Mahmut. (1995). Çağlar Üstü Bir Değer Olarak Ahlak, İslami Sosyal Bilimler Dergisi, 3, (3). İstanbul, s. 124.
Kaymakcan, Recep-Hasan Meydan. (2014). Ahlak Değerleri ve Eğitimi, İstanbul: Ensar Yayınları.
Kaymakcan, Recep. (2007). Ahlâkî Bir Değer Olarak Hoşgörü ve Eğitimi, Teorik ve Pratik Yönleriyle Ahlâk, Recep Kaymakcan ve Mevlüt Uyanık (ed.). İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, s. 390-391.
Kılıç, Recep. (1992). Ahlakın Dini Temeli, Ankara: TDV Yayınları.
Kindi, (1369/1950). Resâil, nşr.:Muhammed Abdülhâdî Ebû Rîde, Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabî.
Kınalızâde, Ali. (2007).Ahlâk-ı Alâî, (haz. Mustafa Koç), İstanbul: Klasik Yayınları.
Kozak, İbrahim. Erol. (1999). İnsan-Toplum-İktisad, (2. bs.). Adapazarı: Değişim Yayınları.
Köse, Saffet. (2015).Genetiğiyle Oynanmış Kavramlar ve Aile Medeniyetinin Sonu, (3. bs.), Konya: Mehir Vakfı Yayınları.
Kuçuradi, İoanna. (1998). İnsan ve Değerleri, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
Kurtubî, (1386). el-Câmi’ li-ahkâmi’l-Kur’ân, Kahire, c. 18, s. 27.
Mâverdî, (1398/1978). Edebü`d-dünyâ ve`d-din, Beyrut, s. 132-135.
Mevlânâ, Celaleddin. Rumi. (1985). Mesnevi ve Şerhi, Şerh eden: Abdülbaki Gölpınarlı, İstanbul: M.E.G.S.B. Yayınları, c. 1, s. 44, 212, 273-280, 384-385, 408, 440; c. 2, s. 199, 326, 426.
Müslim, “Cenaiz”, 78, Hadis no: 1596; “Vasiyet”, 5; Birr, 32, 66.
Okumuş, Ejder. (2015). Çağdaş Dünyada Birlikte Yaşama, Hz. Peygamber ve Birlikte Yaşama Ahlakı, (1. bs.). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları,s. 107.
Râzî, Fəxrəddin. (1323). Levami‘u’l-beyyinâti şerhi esmaillahi teala ve's-sıfat,Kahire, s. 119.
Râzî, Fəxrəddin. (1990/1411). Mefatihu’l-gayb,Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, I. s. 166-171.
Russel Gough. (2002). Karakteriniz Kaderinizdir, (Gökhan Sezgi, Çev.). Ankara: HYB Yayınları.
Samim Akgönül (Strasbourg Üniversitesi Öğretim Üyesi, Fransa) Fransa'da saldırı sonrası toplumsal kırılma derinleşecek, (8.01.2015)/ http://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/01/150108_charlie_hebdo_samim_akgonul
Sarıçam, İbrahim. (2014). Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, (9. bs.). Ankara: DİB Yayınları.
Saruhan, Müfit. Selim. (2005). İbn Miskeveyh Düşüncesinde Tanrı ve İnsan, Ankara: Avrasya Yayınları.
Savut, Harun. (2014). Hikmet ve Fıtrat Ekseninde Adaletin Temelleri, Turkish Studies-İnternational Periodical for The Literature and History of Turkish or Turkic, vol. 9/11, s. 457-458.
Skirbekk Gunnar - Gilje, Nils. (2006). Antik Yunan’dan modern döneme felsefe tarihi, (Emrah Akbaşve Şule Mutlu, Çev.). İstanbul: Kesit Yayınları.
Swidler, Leonard. (1999). For All Life: Toward a Universal Declaration of a Global Ethic, Ashland: White Cloud Press, pp. 20-21.
Swidler, Leonard. (2000). The Study of Religion In An Age of Global Dialogue, Philadelphia: Temple University Press.
Şirvânî, Məhəmməd. Əmin. el-Fevâidü’l-Hâkâniyye, Süleymaniye Ktp., Amcazâde Hüseyin Paşa 321/1. 90a-90b; Raşid Efendi Ktp., 600/175b-176a; Köprülü Ktp., Mehmet Asım Bey 469/1, 108a-108b.
Tanyol, Cahit. (1998). Schopenhauer’da Ahlak Felsefesi, İstanbul: GendaşYayınları.
Taylan, Necip. (1991).Ana Hatlarıyla İslam Felsefesi, İstanbul: Ensar Yayınları.
Tevfik, Huriye. Mücahid. (2005). Fârâbî’den Abduh’a Siyasî Düşünce, (Vecdi Akyüz, Çev.). İstanbul: İz Yayıncılık.
Topçu, Nurettin. (1998). İsyan Ahlakı, (M. Kök ve M. Doğan, Çev.)(2. bs.), İstanbul: Dergah Yayınları.
Tusi, Nəsirəddin. (1369 h.). Ahlâk-ı Nâsirî, Tahran: (Anar Gafarov - Zaur Şükürov, Çev.) İstanbul: Litera Yayınları (2007)
Türkiye Büyük Millet Meclisi.(2014). Avrupa’da Türkiye Kökenlilere Yönelik Irkçı ve Yabancı Düşmanlığıİçerikli Eylemler, İnsan Haklarıİnceleme Komisyonu, Başkanlığı araştırma raporu, (24. Dönem, 4. Yasama Yılı). Ankara: Türkite Büyük Millet Meclisi.
Ülken, Hilmi. Ziya. (1946). Ahlak, İstanbul: Sadık Kağıtçı Matbaası.
Yaran, Cafer. Sadık. (2011). İslam Ahlak Felsefesine Giriş, İstanbul: DEM Yayınları.
Zemahşerî, (1984). Esâsu’l-belâga, (“a-d-l” maddesi). Beyrut: Dâru’t-Tenviri’l-Arabî.
Ümumilikdə 95 istinad var.
Daha Çox İstinadı Göstər
Qafarov, Anar. “Din Və fəlsəfə Ictimai həmrəyliyi əks etdirən dəyərlərlə bağlı şüur formalaşdıra bilərmi?”. Din Araşdırmaları Jurnalı 1/1 (December 31, 2018), 265-288. https://doi.org/10.30546/js7m1g48
Müəllif hüququ (c) 2018 f.f.d., dos. Anar Qafarov
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisenziyalanıb.
Endirin
Məqalə Məlumatları
- Məqalə Növü Fəlsəfə
- Təqdim Edildi oktyabr 1, 2018
- Yayımlanıb dekabr 31, 2018
- Nömrə № 1 (1) Dekabr 2018
- Bölmə Fəlsəfə