Hacı Bektaş Vəlinin həyatı və bəktaşiliyin tarixi

Emin Orucov

№ 1(8) İyun 2022

AZ
EN
RU
TR

Hacı Bektaş Vəlinin həyatı və bəktaşiliyin tarixi

Haji Bektash Vali’s Life and the History of Bektashism

Жизнь хаджи бекташа и история бекташи

Hacı Bektaş Veli’nin Hayatı ve Bektaşiliğin Tarihi

Emin Orucov AMEA Fəlsəfə İnstitutunun dissertantı

Xülasə

AZ
EN
RU
TR

Bu məqalədə Hacı Bektaş Vəlinin həyatı və bəktaşiliyin tarixi tədqiq edilmişdir. İlk olaraq Hacı Bektaş Vəlinin həyatı və yaradıcılığı tarixi, əfsanəvi yönlərdən araşdırılmış, doğum və vəfat illəri, Anadoluya gəlməsi, evli olub-olmadığı, türk və ya ərəb olması haqqında müxtəlif fərziyyələr təhlil edilmiş, əsərləri haqqında məlumat verilmişdir. Daha sonra bəktaşiliyin təşəkkül mərhələsi, formalaşması və təriqətləşmə dövrü araşdırılmışdır. Təsəvvüf tarixinə nəzər yetirsək, sufilərin X əsrdən başlayaraq İslam dininin yayılmasında müstəsna rolunun şahidi oluruq. Təsəvvüfdə təriqətləşmənin təşəkkül tapması isə XII əsrdən başlayır. Həmin dövrdən etibarən hürufilik, xəlvətilik, yəsəvilik, nəqşbəndilik və digər sufi təriqətlər geniş formada yayılmışdır. Bəktaşiliyin əsas düşüncəsi Hacı Bektaş Vəli tərəfindən XII əsrdən başlayaraq Anadolu bölgəsində yayılmağa başlamış, daha sonra Misir, Şərqi Avropa və Balkanları əhatə etmişdir. Hacı Bektaş Vəlidən sonra bəktaşilik ideyası və fəlsəfəsi müridlər vasitəsilə yayılmışdır. Bəktaşilik, həmçinin Osmanlı imperiyasında Yeniçəri ocağının qurulmasında da rol oynamışdır.

This study explores the life of Haji Bektash Vali as well as the history of Bektashism. First, the legend of Haji Bektash Vali's life and work is studied, including the years of birth and death, his arrival in Anatolia, various assumptions about whether he was married or not, whether he was Turkish or Arab, and information about his works. Then, the stages of formation of Bektashism and sectarianism are studied. Examining the history of Sufism, we can see the exceptional role of the Sufis in the spread of Islam since the 10th century. Sectarianism develops in Sufism beginning in the 12th century. Hurufism, Khalwatism, Yasavism, Nagshbandism, and other Sufi sects have spread since then. Haji Bektash Vali began spreading the central idea of Bektashism in the Anatolian region in the 12th century, and it later spread to Egypt, Eastern Europe, and the Balkans. The idea and philosophy of Bektashism were spread through disciples after Haji Bektash Vali. Bektashism was also instrumental in the establishment of the Ottoman Empire's Guild of Janissaries.

В этой статье изучена жизнь Хаджи Бекташа Вели и история бекташи. Сначала исследованы мифические аспекты жизни и истории творчества Хаджи Бекташа, проанализированы различные предположения касательно года его рождения и смерти, прибытия в Анадолу, семейной жизни, тюркского или арабского происхождения, дана информация о его трудах. Далее исследован этап становления бекташи, его формирование и период тариката. Если мы рассмотрим историю тасаввуфа, то станем свидетелями исключительной роли суфи в распространении ислама начиная с Х века. Становление тариката в тасаввуфе начинается с XII века. С этого периода хуруфийство, халватия, ясавия, накшбандия и другие суфийские тарикаты получили широкий размах. С XII века основная мысль бекташи начала распространяться Хаджи Бекташем Вели в Анадолу, далее она охватила Египет, Восточную Европу и Балканы. После Хаджи Бекташа Вели идея и философия бекташи были развиты мюридами. Бекташи сыграло роль и в создании очага Янычары в Османской империи.

12. Yüzyılda Hoca Abdülhalik Gucdüvani tarafından kurulan ve devamcıları tarafından geliştirilen, 14. yüzyılda tarikatın yedinci piri Hoca Bahaeddin Nakşibend döneminde uç noktasına ulaşan Hacegan-Nakşibendiyye tasavvuf tarihindeki en mükemmel ve ileri sufilik talimatlarından biridir. Üç temel: 1) şeriat ve sünnet; 2) zikr-i hafi; 3) on bir raşha’ya (hoş der dem, nazar berkadem, sefer der-vatan, halvet der-encümen, yadkerd, bazgeşt, nigahdaşt, yaddaşt, vukuf-i zamani, vukuf-i adedi, vukuf-i kalbi) dayanan talimat, Merkezi Asya’da sufiliğin yeni ve ileri bir türü – sosyal faal sufiliğin gelişimi ve yayılmasında önemli konuma sahipti. Hacegan-Nakşibendiyye tarikatındaki mürid yetiştirmenin merkezi ve mükemmel usulü tarikatın içten güçlü olmasına, hızlıca ve geniş coğrafyaya yayılmasına yol açtı. Bu makalede yazar Hacegan-Nakşibendiyye tarikatının Gucdüvani’den Nakşibend’e kadar yaşayan kurucularının tasavvuf doğrultusundaki görüş ve gayelerini analiz ederek Hacegan-Nakşibendiyye talimatının temelleri ve neticesi, terbiye usulü üzerine ulaştığı sonuçları özetlenerek beyan etmektedir.

Açar Sözlər

AZ
EN
RU
TR

Hacı Bektaş Vəli Bəktaşilik Sufi Təriqət

Haji Bektash Vali Bektashism Sufi Sect

Хаджи Бекташ Вели Бекташи Суфии Тарикат

Hacı Bektaş Veli Bektaşilik Sufi Tarikat

Referanslar

Bektaşi Fikrət, Bektaşi Etimad. (2018). “Keçmişdən günümüzə Naxçıvan Bektaşiləri”, Naxçıvan: Əcəmi nəşriyyatı.

Birol Azar. (2006). “Bektaşilik ve Aleviliğin tarihi arka planı ve XIII. yüzyılda Anadolunun genel bir görünümü”, Türk kültürü ve Hacı Bektaş Veli araşdırma dergisi, say 39, İstanbul.

“İzahlı dini terminlər lüğəti”. (2020). Azərbaycan İlahiyyat İnstitutu, Bakı: “Nurlar” nəşriyyatı.

Dindi Emrah. (2011). Alevi bektaşi geleneğinde kuran anlayışı, İstanbul: “İz” yayınları.

Doja Albert. (2006). “A political history of Bektashism from Ottoman Anatolia to Contemporary Turkey”, Journal of Church and State, vol. 48 (2)

Duran Hamidiyye. (2010). “Velayetnameye göre Hacı Bektaşı Veli”, Türk kültürü ve Hacı Bektaşı Veli dergisi, say 55

Eyuboğlu İsmet Zeki. (2010). “Bütün yönleriyle Bektaşilik”, İstanbul: “Derin” yayınları

Godwin Godfrey. (2008). “Yeniçeriler”, İstanbul: “Doğan” yayıncılık. Köprülü Fuat. (1992). “Anadoluda İslamiyyet”, Darul Fünun edebiyyat fakültesi mecuması, say 4, İstanbul.

Ocak Ahmet Yaşar. (1996). Türk sufiliyine bakışlar, İstanbul: “İletişim” yayınları

Ocak Ahmet Yaşar. (2009). “Geçmişten günümüze Alevi Bektaşi kültürü”, Kültür ve turizm bakanlığı yayınları, say 477, Ankara.

Ocak Ahmet Yaşar. (1992). “Bektaşilik” Türkiye Diyanet Vakfı, C. 5. Ankara: (17-18).

Yılmaz Gulay. (2015). “Bektaşilik ve İstanbuldaki bektaşi tekkeleri üzeri-ne bir inceleme”, Osmanlı Araştırmaları jurnalı, say 45, İstanbul.

Ümumilikdə 12 istinad var. Daha Çox İstinadı Göstər

Necə istinad edilir?

Orucov, Emin. “Hacı Bektaş Vəlinin həyatı Və bəktaşiliyin Tarixi”. Din Araşdırmaları Jurnalı 5/8 (June 30, 2022), 65-76. https://journal.ait.edu.az/daj/article/view/146