Əhməd həşimzadənin “Təfsirul-Quranil-Əzim” adlı təfsirində qeyd olunan hədislərin səhhət baxımından təhlili The Hadiths Referred by Ahmed Hâşi̇mzâde in the Work Titled Tefsîru'lkur'ânî'l-azim and Their Evaluation in Terms of Validity Анализ хадисов в тафсире «тафсиру'л-кур'ани'л-азим» ахмеда хашимзаде с точки зрения достоверности Ahmed Hâşimzâde’nin Tefsîru’lKur’ânî’l-Azîm İsimli Tefsirinde Zikrettiği Hadislerin Sıhhat Bakımından Değerlendirilmesi
Xülasə
Ömrünü təlim-tədrisə həsr etmiş dəyərli alim Əhməd Həşimzadə dövrünün bütün çətinliklərinə sinə gərərək, altmışillik elmi təcrübəsinin bəhrəsi hesab olunan “Təfsirul-Quranil-Əzim” əsərini qələmə almışdır. Bu əsər Quranın bütün surələrini ehtiva edən Azərbaycan dilində yazılmış üçüncü təfsirdir. Təfsirin əsas fərqləndirici xüsusiyyətlərindən biri ərəb və fars sözlərindən az istifadə edilməsidir. Bu səbəbdən də sözügedən əsər günümüzdə belə, hamı tərəfindən asanlıqla başadüşülən sadə dilə və səlis üsluba malikdir. Müfəssirin bu əsəri ərsəyə gətirməkdə məqsədi xalqımıza öz dinini doğru şəkildə çatdırmaqdır. Təəssüf ki, “Təfsirul-Quranil-Əzim” təfsiri hələ də işıq üzü görməmişdir. Böyük elm xadimi Əhməd Həşimzadəyə minnətdarlıq əlaməti olaraq əsərin ərəb və latın qrafikası ilə çap olunması müəllifə layiq olduğu dəyərin verilməsində, eləcə də məqsədinin gerçəkləşdirilməsində əsas amil olacaqdır. Bu məqalədə Həşimzadənin “Təfsîrul-Quranîl-Əzîm” adlı təfsirində qeyd etdiyi hədislər səhhət baxımından təhlil edilmişdir. Müfəssir Qurani-Kərimi Sünnə ilə təfsir etmə metoduna böyük əhəmiyyət verib. Belə ki, ayətlərin izahında tez-tez hədislərə rast gəlinir. Bu rəvayətlərin əksəriyyətini səhih hədislər meydana gətirir. Müəllif səhih hədislərlə yanaşı, həsən və zəif hədisləri də zikr etmişdir. Uydurulmuş xəbərlərə isə çox az yer vermişdir. Qeyd edək ki, “Təfsîrul-Quranîl-Əzîm” kimi müasir dövrdə yazılmış bu səpkili əsərlər günümüzdə geniş yayılan Quranı doğru anlamada böyük töhfədir. Həmçinin Quranın kafi olduğunu iddia edən və Həzrət Məhəmmədin (s.ə.s.) peyğəmbərlik vəzifəsinə göz yummağı üstün tutan cərəyanlara qarşı mübarizədə də böyük əhəmiyyət kəsb edir.
The valuable scholar Ahmed Haşimzâde, who devoted his life to education, has written the work of Tefsiru'l-Kur'ani'l-Azim, as a result of his scientific accumulation of more than sixty years, by facing all the difficulties of his era. This study is the third tafsir containing all the surahs of the Quran written in the Azerbaijani language. Due to the scarcity of Arabic and Persian words, its plain language and fluent style, which can be easily understood by everyone even today, are among the main features of tafsir (interpretation of Quran). The Tafsîru'l-Kur'ani'l-Azîm tafsir, which aims the ordinary citizen to learn her religion correctly, is a manuscript. It’s publishing in the Arabic and Latin alphabet as a work of fidelity to the commentator will have a great impact on both its status as a rightful owner and the realization of its intended purpose. In this study, it is aimed to criticize the authenticity of the hadiths in Haşimzâde's commentary on Tefsîru'l-Kur'ânî'l-Azîm. He has given great importance to the method of interpreting the Quran with the Sunnah. Hadiths are frequently encountered in the explanations of the Quranic verses. While the majority of these narrations were authentic hadiths, the author mentioned also hasan and weak hadiths. Made-up hadiths have been given very little space. The publications created in recent times, such as Tafsîru'l-Kur'ânî'l-Azîm, have made significant contributions to the correct understanding of the Quran, which is now prevalent. It is also critical in combating the currents that believe the Quran is adequate and ignores the prophethood of Muhammad (pbuh).
Великий ученый Ахмед Хашимзаде, посвятивший свою жизнь образованию и обучению, написал труд Тафсиру'л-Кур'ани'л-Азим, основываясь на свой шестидесятилетний научный опыт, преодолев все сложности своего времени. Это исследование является третьим тафсиром, написанным на азербайджанском языке и содержащим все суры Корана. Одной из отличительных особенностей этого тафсира является малое количество арабских и персидских слов, что сделало его понятным для каждого даже в наши дни. Цель толкователя в создании этого труда заключается в правильном доведении религии до народа. Печать тафсира на арабской и латинской графике в знак благодарности великому научному деятелю Ахмеуду Хашимзаде станет важным фактором, как для осознании ценности, так и для реализации цели этого труда. В данной статье хадисы, упомянутые в толковании «Тафсиру'лКур'ани'л-Азим» Хашимзаде, проанализированы с точки зрения сахиха (достоверности). Толкователь придает большое значение толкованию Корана с помощью метода Сунны. Так в пояснениях аятов часто встречаются хадисы. Большинство этих преданий возникли из достоверных хадисов. Наряду с достоверными хадисами, автор также упомянул хадисы хасан (хорошие) и заиф (слабые). В труде автора выдуманные хадисы встречаются редко. Отметим, что такие труды современности, как «Тафсиру'л-Кур'ани'лАзим», являются существенным вкладом в правильное толкование широко распространенного в наше время Корана. Также, они играют важную роль в борьбе с течениями, считающими, что Коран достаточен и предпочитающими игнорировать пророчество пророка Мухаммеда (с.а.с.).
Ömrünü eğitim ve öğretime adayan değerli âlim Ahmed Haşimzâde yaşadığı zamanın tüm zorluklarına göğüs gererek altmış yılı aşkın ilmi birikiminin bir sonucu olarak Tefsîru’l-Kur’ânî’l-Azîm eserini yazmıştır. Bu çalışma Azerbaycan dilinde kaleme alınmış Kur’ân-i Kerim’in tüm sûrelerini ihtiva eden üçüncü tefsirdir. Arapça ve Farsça kelimelerin az olması sebebiyle günümüzde dahi her kesim tarafından rahatça anlaşılan sade dili ve akıcı üslûbu tefsirin başlıca meziyetlerindendir. Sade halkın dinini doğru biçimde öğrenmesini hedefleyen Tefsîru’l-Kur’ânî’l-Azîm tefsiri el yazmadır. Müfessire bir vefa göstergesi olarak eserin Arap ve Latin alfabesiyle basılması hem hak ettiği değeri görmesine, hem de hedeflediği gayeyi gerçekleştirmesine büyük etken olacaktır. Bu çalışmada Haşimzâde’nin Tefsîru’l-Kur’ânî’l-Azîm isimli tefsirinde zikrettiği hadislerin sıhhat kritiğinin yapılması hedeflenmektedir. Müfessir Kur’ân-i Kerim’i Sünnet’le tefsir etme yöntemine büyük önem vermiştir. Âyetlerin izahlarında sık sık hadislere rastlanmaktadır. Bu rivayetlerin büyük çoğunluğu sahîh hadisler oluştururken, müellif hasen, zayıf hadisleri de zikretmiştir. Uydurma haberlere ise çok az yer verilmiştir. Özetle, Tefsîru’lKur’ânî’l-Azîm gibi Modern Çağ’da yazılmış bu tarz çalışmalar günümüzde revaçta olan Kur’ân’ı doğru anlamada sadece Kur’ân’ın yeterli olduğunu iddia eden, Hz. Muhammed’in (s.a.s) peygamberlik görevini görmezlikten gelmeği tercih eden akımlara karşı büyük önem arz etmektedir.
Açar Sözlər
Əhməd Həşimzadə, Təfsirul-Quranil-Əzim, Təfsir, Hədis, Əlyazma, Metod
Ahmed Hashimzade, Tafsîru'l-kur'ânî'l-azîm, Tafsir, Hadith, Manuscript, Method
Ахмед Хашимзаде, Тафсиру'л-кур'ани'л-азим, Тафсир, Хадис, Рукопись, Метод
Ahmed Hâşimzâde, Tefsîru’lKur’ânî’l-Azîm, Tefsir, Hadis, Elyazma, Metot
Referanslar
- Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. (1998). el-Müsned, Riyad: Beytu’l-Efkâr.
- Ahmed Haşimzâde, Tefsiru’l-Kur’âni’l-Azîm, Elyazma.
- Albânî Ebû Abdirrahmân Muhammed Nasruddin (ty) Zayıfu’l-Câmi‘’s-Sağîr ve Ziyâdetuhu (Fethu’l-Kebîr), el-Mektebu’l-İslâmiyyi
- Albânî Ebû Abdirrahmân Muhammed Nasruddin (2000/1). Sahîhut-Terğib ve’t-Terhîb, III Cild Riyad: Mektebetu’l-Meârif.
- Albânî Ebû Abdirrahmân Muhammed Nasruddin (1997). Sahîhu Süneni İbn Mâce, III Cild, Riyad: Mektebetu’l-Meârif.
- Albânî Ebû Abdirrahmân Muhammed Nasruddin (1998). Sahîhu Süneni Ebî Dâvut, Riyad: Mektebetu’l-Meârif.
- Albânî Ebû Abdirrahmân Muhammed Nasruddin (2000). Es-Silsiletu’l-Ehâdisi’s-Sahîhati va Şeyun min Fikhiha va Fevâidiha II Cild, Riyad: Mektebetu’l-Meârif.
- Albânî Ebû Abdirrahmân Muhammed Nasruddin (h. 1425). Es-silsiletû’l-Ehâdîsi’d-Daifeti ve’l-Mevdû‘ati va Eseriha Seyyii fi’l-Ummeti, XIV Cild, Riyad: Mektebetu’l-Meârif.
- Aydüz Davut. (2003). Sovyet Döneminde Azerbaycan Türkçesi ve Arap Harfleriyle Yazılan Bir Tefsir, Akademik Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 17 (99-104).
- Beğâvî, el-Huseyin b. Mes’ud b. Muhammed el Ferra. (1983). Fi Şerhî’s-Sünne, Thk: Şueyb Arnavûtî ve Zuheyr eş-Şâvîş, Beyrût: Mektebu’l-İslemiyyu.
- Beydâvî Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullāh b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî. (2011). Tefsîrû’l-Beydâvî: Envârû’t-Tenzîl ve Esrârû’t-Te’vîl, Beyrût: Dârû’l-Kutubu’l-İlmiyye.
- Buhârî Ebî Abdillah Muhammed b. İsmâil b. İbrâhîm b. el-Muğîra el-Cu‘fî. (2017). Sahîhu’l-Buhârî, Dimaşk: Müessesetu’r-Risâleti Nâşirûn.
- Cerraahoğlu İsmail. (2015). Tefsir Tarihi, Ankara: Fecr Yayınları.
- Demir, Mahmut ve Özafşar, Mehmet Emin. (2013). Zayıf, Türkiye
- Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA). XLIV Cild, İstanbul, (157-160). Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk el-Ezdî es-Sicistânî. (2009). Sünen Ebî Dâvûd,VII. Cild, thk: Şuayb Arnavûtî vd., Beyrût: Dâru’r-Risâleti’l-Alemiyye.
- Efendioğlu Mehmet. (2008). Sahih, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA). XXXV Cild, İstanbul, (525).
- Engin Sezai. (2015). Hadisin Tashîhinde Sened ve Metnin Sıhhat İlişkisine İlletve Şâz Bağlamında Metodolojik Bir Yaklaşım, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XVII Cild, Sayı: 31.
- İbn Asâkir, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkī eş-Şâfiî. (1990). Tarîhu Medîneti Dımaşk, Beyrût: Daru’l-Fikr,
- İbn Hacer el-Askalânî, el-Hâfız Ahmed b. Ali. (1995). Telḫîṣu'l-Habîr fî Taḫrîci Eḥâdîs̱i'r-Râfiʿiyyi'l-Kebîr, Kahire: Müessesetü Kurtubâ.
- İbn Hacer el-Askalânî, el-Hâfız Ahmed b. Ali. (2001). Hidâyetû’r-Ruvâti ilâ Tahricu Ehâdîsi’l-Mesâbîhi’l-Mişkât, thc: Albânî, thk: Ali Hasan Abdulhamid el-Halebî el-Esrî, Riyad-Kâhire: Dâr İbni’l-Kayyûm-Dâr İbn Affân,
- İbn Hacer el-Askalânî, el-Hâfız Ahmed b. Ali. (ty). El-Kâfî ve’ş-Şâf fi Tahrîci’l-Ehâdisi’l-Keşşâf.
- İbn Kesîr, İmâduddin Ebî’l-Fidâ’ İsmâîl. (2010). Muhtasaru Tefsîri İbn Kesîr, thk: Muhammed Ali es-Sâbûnî, İstanbul: Mektebetu Yâsîn.
- İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. (2003). Sünenü İbn Mâce, Beyrût: Dâru’l-Fikr.
- İbn Muflih el-Makdisî, Abdullah Muhammed. (1999). el-Âdâbu’ş-Şer‘iyya, I Cild, thk: Şuayb Arnavûtî ve Ömer el-Kiyam, Beyrût: Mues-sesetu’r-Risâle.
- İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. (2004). Mecmûu Fetâvâ, Medînetu’l-Münavvara: Mücemme‘i’l-Melik Fehdin li Tabâ ‘ati’l-Mushafi’ş-Şerîf.
- İsmayılov, Mehman. (2002). 20. Yüzyılda Azerbaycan’da Yapılan Kur’an Tefsiri ve Meal Çalışmaları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
- Müslim Ebû’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî en-Nişâbûrî. (2016). Sahîhû Muslim, Dimaşk: Müessesetu’r-Risâleti Nâşirûn. Nisâbûrî Ebû’l-Hasan Alî b. Ahmed el-Vahidî. (1995). El-Vasît fi Tefsîri’l-Kur’ânî’l-Mecîd, Beyrût: Darû’l-Kütübü’l-İlmiyye.
- Nuruyev Rahman. (2005). Ahmet Haşimzâde’nin Hayatı ve Tefsîru’l-Kur’ani’l-Azîm İsimli Eserinin Tanıtımı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
- Râzî et-Taberistânî, Ebû Abdillâh (Ebû’l-Fazl) Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. (1981). Tefsîru’l-Fahri’r-Razî el-Muştehir bi’t-Tefsîrü’l-Kebîr Mefâtîḥu’l-Ğayb, XXIII Cild, Beyrût: Dâru’l-Fikr.
- Şevkânî Muhammed b. Ali b. Muhammed. (2007). Fethu’l-Kadîr el-Cami‘ beyne Fenneyi’r-Rivâyeti ve’d-Dirâyeti min İlmi’t-Tefsîr, Beyrût: Dârû’l-Marifeti.
- Taberî el-Bağdâdî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. (2001). Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, XVII Cild, thk: Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, Kâhire: Dâr Hicr.
- Tebrizî Hatib. (1979). Mişkâtu’l-Mesâbîh, thk: Albânî, Beyrut: el-Mektebû’l-İslemiyyu.
- Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. (2017). Sünenü’t-Tirmizî, Dimaşk: Müessesetu’r-Risâleti Nâşirûn.
- Uğur Mucteba. (1997.) Hasen, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklo-pedisi (TDVİA) XIV Cild, İstanbul, (374).
- Zemâhşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. (2009/ty). el-Keşşâf ʿan Haḳāʾiḳı Gavâmiżi’t-Tenzîl ve ʿUyûni’l-Eḳāvîl fî Vücûhi’t-Teʾvîl’, Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Marife/Dârû’r-Kitâbi’l-Arabiyyi.