Quran təfsirində ədəbi metodun prinsip və qaydaları (Əmin əl-Xulinin timsalında) Principles and Rules of Literary Method in Quran Tafsir (In the Example of Amin Al-khuli) Принципы и правила литературного метода толкования корана (на примере амина аль-хули) Kur’an Tefsirinde Edebî Yöntem:İlke ve Prensipler (Emîn el-Hûlî Örneğinde)
Xülasə
Nazil olduğu gündən etibarən müsəlman alimlər Qurani-Kərimi anlamaq üçün sanballı tədqiqatlar aparmış və aparmaqda davam edirlər. Əlbəttə ki, həmin tədqiqatlar aid olduqları dövrün sosial və mədəni şərtlərinə müvafiq surətdə aparılmışdır. Müsəlmanların siyasət, hərb və iqtisadiyyat daxil olmaqla bütün sahələrdə Qərbdən geridə qalması, artıq XIX əsrdə müsəlman coğrafiyasında bəzi islahatçı cərəyanların təşəkkülünə gətirib çıxarmış, bu da ənənəvi İslam təfəkkürünün tənqid edilməsi, dinin zamanın şərtlərinə müvafiq olaraq yenidən izah edilməsi və s. fikirlərin yayılması üçün real zəmin hazırlamışdır. Ələlxüsus sözügedən dövrdə Avropanın ədəbi tənqid sahəsindəki nailiyyətləri bəzi müsəlman ədib və mütəfəkkirlərinə təsirsiz ötüşməmişdir. O dövrdə müsəlman islahatçıların diqqət mərkəzində tutduqları əsas məsələlərdən biri də ənənəvi İslam təfəkkürünün tənqid edilməsi və dinin zamanın şərtlərinə müvafiq olaraq yenidən izah edilməsi olmuşdur. İslahatçı alim misirli Əmin əl-Xuli dini sahədəki problemlərin həll yolu olaraq müsəlmanların Qurani-Kərimə olan yanaşma tərzlərini dəyişdirməsinin labüdlüyünü vurğulamışdır. Onun fikrincə, müsəlmanlar Qurani-Kərimin hər şeydən öncə ədəbi bir mətn olduğunu qəbul etməli və buna uyğun hərəkət etməlidirlər. Bir sözlə, “Qurani-Kərim ərəb ədəbiyyatının şah əsəridir. Buna görə də Qurana hər şeydən əvvəl onun ədəbi təsiri cəhətdən yanaşmaq lazımdır” şüarı ilə çıxış edən əl-Xuli ədəbi təfsir məktəbinin qurucusu hesab edilmişdir. Özü müstəqil bir təfsir kitabı qələmə almayan Əmin əl-Xuli müxtəlif əsərlərində Quranın ədəbi metodla təfsir edilməsinin prinsip və qaydalarını müəyyənləşdirmiş, daha sonra həmin məktəbə mənsub bəzi tədqiqatçılar bu metodu öz əsərlərində tətbiq etməyə təşəbbüs göstərmişlər. Bu məqalədə ədəbi təfsir məktəbinin təsisçisi Əmin əl-Xulinin əsərlərinə müraciət edilərək, sözügedən təfsir məktəbinin prinsip və qaydaları müəyyən edilməyə səy göstərilmişdir.
Muslim scholars have conducted and continue to conduct extensive research to comprehend the Quran since its revelation. Obviously, these studies were carried out in accordance with the social and cultural conditions of the relevant time period. Muslims' backwardness in all areas, including politics, the military, and the economy, led to the emergence of certain reformist movements in Muslim geography in the nineteenth century, which challenged conventional Islamic philosophy, reinterpreted the religion in conformity with the times, and created a solid foundation for the dissemination of idea. Some Muslim poets and philosophers were particularly impressed by Europe's achievements in literary critique during this time period. One of the primary concerns of Muslim reformers at the time was the critique of conventional Islamic philosophy and the reinterpretation of the religion in light of current events. Egyptian reformist scholar Amin al-Khuli emphasized the importance of Muslims changing their approach to the Quran as a solution to religious challenges. Muslims, he believes, must first understand that the Holy Quran is a literary text and then act accordingly. In other words, “The Holy Quran is a masterpiece of Arabic literature. Therefore, it is vital to approach the Quran first and foremost in terms of its literary impact.” Amin al-Khuli, who did not create an independent commentary book, established the principles and rules of literary interpretation of the Quran in numerous works, and later certain academics from that school attempted to use this method in their works. This article examines the works of Amin al-Khuli, the founder of the school of literary commentary, in order to discover the principles and regulations of the tafsir school.
С момента ниспослания и по сей день мусульманские ученые проводят тщательные исследования для того, чтобы понять Священный Коран. Эти исследования проводились в соответствии с социальными и культурными условиями своего периода. Отставание мусульман от Запада во всех сферах, включая политическую, военную и экономическую сферы, уже в XIX веке привело к сформированию в географии мусульман некоторых реформистских течений, а это создало реальную основу для критики исламского мышления, повторного толкования религии в соответствии с условиями времени и распространения других мнений. В частности, в упомянутый период достижения Европы в сфере литературной критики оказали влияние на некоторых мусульманских литераторов и мыслителей. Основными вопросами, находящимися в центре внимания мусульманских реформистов в тот период, были критика исламского мышления, и повторное толкование религии в соответствии с условиями времени. Ученый-реформатор, египтянин Амин аль-Хули подчеркивал необходимость изменения подходов к Корану в качестве решения проблем, имеющих место в религиозной сфере. По его мнению, прежде всего мусульмане должны принять тот факт, что Коран является литературным текстом и действовать в соответствии с этим. Одним словом, Коран является шедевром арабской литературы. Аль-Хули, выступающий с лозунгом «К Корану необходимо подходить с точки зрения литературного толкования», считается основоположником школы литературного толкования. Сам Амин альХули не является автором книг по толкованию, однако в различных трудах он определил принципы и правила толкования Корана литературным методом, в дальнейшем некоторые исследователи этой школы начали применять этот метод в своих произведениях. В этой статье обращаясь к трудам Амина аль-Хули сделана попытка определить принципы и правила упомянутой школы толкования.
İndirildiği günden günümüze değin Kur’an’ı anlamak için Müslüman alimler ciddi çalışmalar yapmışlar ve hala yapmaktadırlar. Söz konusu çalışmalar dönemin sosyal, kültürel ve teknolojik durumlarına paralel olarak sürdürülmüştür. XIX. yüzyıldan itibaren İslâm âleminin siyasî, askerî ve ekonomik olmak üzere bütün alanlarda Batı dünyasının karşısındaki yenilgileri, İslâm dünyasında birtakım yenilikçilik hareketlerinin doğuşuna neden teşkil etmiş ve İslam dünyasında klasik İslam düşüncesinin eleştirilmesi, İslam’ın yeniden yorumlanması gibi fikirlerin yaygınlaşmasına sebep olmuştur. Özellikle Batı’daki edebî eleştiri alanındaki gelişmeler bazı Müslüman edip ve mütefekkirler üzerinde etkili olmuştur. Söz konusu dönemde Müslüman dünyasındaki yenilikçilik akımlarının temel odak noktasını Klasik İslam düşüncesinin eleştirilmesi ve İslam’ın yeniden yorumlanması oluşturmaktaydı. Yenilikçilik taraftarlarından biri olan Mısırlı Emîn el-Hûlî sorunların çözümünü Müslümanların Kur’ an’ a olan bakış açılarını değiştirmelerinden geçtiğine inananlardandı. Ona göre, Kur ’an her şeyden önce edebî bir metindir ve Müslümanların bunu böyle kabullenmeleri ve buna göre hareket etmeleri gerekmektedir. Dolayısıyla “Kur’an Arapça’nın en büyük edebî kitabıdır ve dolayısıyla Kur’an’ a onun edebî tesiri yönüyle bakmak gerekir” ilkesini kendine çıkış noktası edinen el-Hûlî çağdaş anlamıyla edebî tefsir ekolünün kurucusu olarak kabul edilmiştir. Kendisi baştan sona bir tefsir kitabı telif etmeyen el-Hûlî çeşitli eserlerinde Kur’an’ın edebî yöntemle tefsir edilmesinin ilke ve prensiplerini belirlemiş ve daha sonra söz konusu ekole mensup birtakım araştırmacılar bu yöntemi uygulanmaya çalışmışlar. Bu makalede söz konusu ekolün kurucusu el-Hûlî’nin kendi eserleri referans alınarak Kur’an’ın edebî yöntemle tefsir edilmesinin ilke ve prensipleri tespit edilmeye çalışılmıştır.
Açar Sözlər
Əl-Xuli, Quran, Ədəbi Təfsir, Ədəbi Tənqid, Bəlağət, Ecaz
Al-khuli, Quran, Literary Tafsir, Literary Critique, Eloquence, Al-ijaz
Аль-хули, Коран, Литературное Толкование, Литературная Критика, Красноречие, Неподражаемость (иджаз)
el-Hûlî, Kur ’an, Edebî Tefsir, Edebî Eleştiri, Belagat, İ‘câz