Din sosiologiyası
İbn xəldunun əsəbiyyət nəzəriyyəsi və müasir dövrdəki təzahürləri
İbn Khaldun’s Asabiyyah Theory and Its Present-day Provisions
Термин асабийя ибн халдуна и его проявления в наше время
İbn Haldun’un Asabiyet Teorisi ve Günümüzdeki Karşılıkları
İbn Xəldun XIV əsrdə Şimali Afrikada yaşamış müsəlman mütəfəkkir və elm adamıdır. O, İslam mədəniyyətinin ləngiməyə, geriləməyə və zəifləməyə başladığı bir zamanda İslam elm və fikir səmasında parıldayan son ulduz olmuşdur. Mütəfəkkir əhəmiyyətli bir siyasət adamı olaraq ömrünün çoxunu iqtidar çəkişmələri arasında keçirmiş, beləcə, dövlət və idarəetmə sahəsində zəngin təcrübə qazanmışdır. İbn Xəldun elmi, dünyagörüşü və təcrübələrinə istinad edərək, özünəməxsus əsərlər yazmış, istilahlar ortaya qoymuşdur. Bu məqalədə İbn Xəldunun “Müqəddimə’’ adlı əsərində geniş şəkildə istifadə edilən istilahlardan biri olan əsəbiyyətin nə olduğu və müasir dövrdəki qarşılıqları araşdırılmışdır. Əsəbiyyət ərəb toplumunda Cahiliyyə dövründə istifadə olunan bir termin kimi yaxın qohum-əqrəbanı qorumaq, onlara kömək etmək duyğusunu ifadə edirdi. İbn Xəldun isə bu məfhumu inkişaf etdirərək dövləti qurmaq, idarə etmək və iqtidarda qalmaq üçün əsəbiyyət hissinin əhəmiyyətini ortaya qoymuşdur. Araşdırmamız çərçivəsində İbn Xəldunun əsəbiyyət terminini tarixdən alaraq müasir cəmiyyətlərdə qarşılığını tapmağa və funksional hala gətirməyə çalışdıq. Beləcə, son məqsədi mülk (hakimiyyət) olan əsəbiyyətin günümüzdə modern dövlətlərdə siyasi partiyalar şəklində təcəssüm edildiyini ifadə etdik. Orta əsr dövlətlərindən fərqli olaraq, demokratik qaydalarla idarə olunan müasir milli dövlətlərdə hakimiyyətdəki qrup iqtidarını davam etdirmək üçün xalqın səsinə möhtacdır. Bu səbəbdən öz əsəbiyyətini xalq arasında hər zaman güclü tutmağa çalışır. Araşdırmamızda müasir dövlətlərdə əsəbiyyəti gücləndirən bəzi faktorlar “Müqəddimə ”dən götürülən örnəklərlə qarşılaşdırdaraq göstərilmişdir. Nəhayət, demokratik qaydaların işləmədiyi avtoritar rejimlərdə iqtidarın hakimiyyətdə qala bilmək üçün xalq əsəbiyyətini şiddət yolu ilə necə yox etdiyini İbn Xəldundan aldığımız örnəklərlə izah etməyə çalışdıq.
Ibn Khaldun was a 14th-century Muslim thinker and scholar who lived in North Africa. He was the last bright star in the sky of Islamic thought and science at a time when Islamc culture began to pause, regress, and weaken. As a prominent politician, he spent his entire career battling for political power, gaining extensive experience in the field of management. Ibn Khaldun wrote books and developed concepts based on his wisdom, worldview, and experiences. One of these concepts, asabiyyah, which appears frequently in Ibn Khaldun's book Muqaddimah, and its modern manifestations have been investigated in this study. Asabiyyah was a term used in Arab society since the Jahiliyyah (pre-Islamic era) to express a sense of protecting and caring for close relatives. By coining this term, Ibn Khaldun demonstrated the importance of asabiyyah in establishing a state, ruling it, and maintaining power. In the scope of our research, we attempted to apply Ibn Khaldun's asabiyyah concept from history to modern societies and make it functional for today. As a result, we expressed that asabiyyah, whose ultimate goal is to gain power, in the form of political parties in modem nation-states. Unlike in medieval states, the governing group in today's democratically ruled states relies on public vote and support to stay in power, and thus always strives to strengthen its asabiyyah among the people. In comparison to examples from Muqaddimah, our study demonstrates some factors that strengthen asabiyyah in modern states. Finally, we attempted to explain, using examples from Ibn Khaldun, how the ruling party annihilates people's asabiyyah (group feeling) through repressions in oppressive regimes that are not governed democratically.
Ибн Халдун мусульманский мыслитель и учёный, живший в Северной Африке в XIV веке. Он был последней звездой, которая сияла в небе исламской науки и мысли, в то время, когда исламская культура начинала замедляться, приходить в упадок и ослабевать. Будучи важным политическим деятелем, мыслитель провёл большую часть своей жизни в политической борьбе с правящей властью и, таким образом, приобрёл богатый опыт в сфере государственного управления. Опираясь на свою мудрость, мировоззрение и опыт, Ибн Халдун написал своеобразные труды и разработал концепции. В данной статье исследуется термин «асабийя», широко используемый в труде «Мукаддима» Ибн Халдуна, и его современные аналоги. Термин «асабийя» использовался в арабском обществе в период Джахилия для выражения чувства защиты и помощи близким родственникам. Развивая этот термин, Ибн Халдун показал важность чувства «асабийя» для основания государства, управления им и сохранения власти. В рамках нашего исследования мы попытались найти эквивалент данного понятия в современном обществе и сделать его функциональным, взяв за основу термин Ибн Халдуна «асабийя» из истории. Таким образом, мы показали, что «асабийя», конечной целью которого является мулк (правление), в современных государствах закрепилась в форме политических партий. В отличие от средневековых государств, сегодня, чтобы оставаться у власти в демократически управляемых государствах, правящая группа нуждается в голосах и поддержке народа. Поэтому они всегда пытаются поддерживать свой «асабийя» среди народа. В нашем исследовании определенные факторы, усиливающие «асабийя» в современных странах, раскрываются и сравниваются с примерами, взятыми из труда «Мукаддима». В заключение мы попытались объяснить на примерах, взятых у Ибн Халдуна, как при авторитарных режимах, где демократические правила не работают, правительство насильственно уничтожает «асабийя» народа для сохранения власти.
İbn Haldun 14. Yüzyılda Kuzey Afrika’da yaşamış müslüman mütefekkir ve bilim adamıdır. O, İslam medeniyetinin duraklamaya, gerilemeye ve zayıflamaya başladığı bir dönemde İslam fikir ve ilim semasında parlayan son yıldız olmuştur. Kendisi etkili bir siyaset adamı olarak hayatını iktidar kavgaları arasında geçirmiş ve böylece devlet ve yönetim alanında zengin tecrübe kazanmıştır. İbn Haldun ilimi, dünya dörüşü ve tecrübelerine dayanarak kendine has eserler ortaya koymuş ve kavramlar geliştirmiştir. Bu çalışmada İbn Haldun’un Mukaddime isimli eserinde sıkça kullanılan kavramlardan biri olan asabiyetin ne olduğu ve modem dönemdeki karşılıkları araştırılmıştır. Asabiyet arap toplumunda cahiliyye döneminde kullanılan bir kavram olarak yakın akrabayı korumak ve gözetmek duygusunu ifade etmekteydi. İbn Haldun bu kavramı geliştirerek devleti kurmak, yönetmek ve yönetimde kalmak için asabiyet duygusunun önemini ortaya koymuştur. Çalışmamız kapsamında İbn Haldun’un asabiyet kavramını tarihden alarak günümüz toplumlarında karşılığını bulmaya ve işlevsel hale getirmeye çalıştık. Böylece nihai amacı mülk (iktidara gelme) olan asabiyetin günümüz modern ulus devletlerinde siyasi partiler şeklinde somutlaştığını ifade ettik. Orta asır devletlerinden farklı olarak demokratik kurallarla yönetilen günümüz devletlerinde yönetimdeki grup iktidarını sürdürmek için halkın oyuna ihtiyaç duyar, bu nedenle kendi asabiyetini halk arasında her zaman güçlü tutmaya çalışır. Araştımamızda modern devletlerde asabiyeti güçlendiren bazı faktörler Mukaddime’den alman örneklerle karşılaştırılarak gösterilmiştir. Son olarak, demokrasi kurallarının çalışmadığı baskıcı rejimlerde egemen güçün iktidarda kalabilmek için halk asabiyetini baskı yoluyla nasıl yok ettiğini yine îbn Haldun’dan alınan örneklerle açıklamaya çalıştık.
Albayrak H. Şule. (2019). “ABD’de Hıristiyan Siyonizmi: Kökeni, İnanç Esasları ve Günümüz Amerikan Siyasetine Etkisi”, Darulfünun İlahiyat, İstanbul Universiteti Yayınevi, Sy. 30, (s. 141-169).
Apak Adem. (2017). “Kabile Asabiyetinin Mahiyeti Üzerine Değerlendir- meler”, İslam Tarihi Araştırmaları Dergisi, Sy. 1, (s. 76-91).
Ataman Kemal, Vaughan Kitty. (2017). “When “Civil Religion” Becomes “Political Religion” : The Special Case of Great Britain”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sy. 58, (s. 145-159).
Ataman Kemal. (2020). Ulus Olmanən Kutsal Temeli: Sivil Din, 2. Baskı, Bursa, Sentez Yayınları.
Atasever Gülbahar. (2019). “Siyasal Parti Tipolojisi”, İttihat ve Terakkiden Günümüze Türkiye’de Siyasal Partiler, ed. Turgay Uzun, 3. Baskı, Ankara, Orion yayınları.
Buhari, Muhammed b. İsmâil Ebu Abdullah el-Cûfi, (1422/2001) Sahîhu’l-Buhari, thk. Muhammed Zehir b. Nâsir, Dimeşk, 1422/2001.
Çağlayandereli Mustafa. (2017). “Siyasal Partiler”, Dünyada ve Türkiyede Siyasetin Sosyolojik Temelleri, ed. Durmuş Aliarslan, İstanbul, Paradigma Akademi.
Çağrıcı Mustafa. (1991). “Asabiyet”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul, (s. 453-455).
Durkheim Emile. (2020). İntihar, çev. Özcan Doğan, Ankara, Doğu Batı yayınarı.
Duverger Maurice. (1974). Siyasi Partiler, çev. Ergun Özbudun, 2. Baskı, Ankara, Bilgi yayınevi.
Düzce Mesut. (2017). “Emile Durkheim’de Bir Sivil Din Olarak Milliyetçilik ve Vatanseverlik”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 10, Sy. 52, (s. 645-653).
El-Cabiri Muhammed Abid. (2018). İbn Haldun’un Düşüncesi: Asabiyet ve Devlet, çev. Muhammet Çelik, İstanbul, Mana yayınları.
Gündoğan Ali Osman. (2002-3). “Devlet ve Milliyetçilik”, Doğu Batı, C. 6, Sy. 21, (s. 181-193).
İbn Haldun. (2015). Tercümei Mukaddime-i İbn Haldun-Mukaddime Tercümesi (1725), Osmanlıcaya çeviren. Pirizade Mehmet Sahib, İstanbul, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
İbn Haldun. (2017). Mukaddime, çev: Süleyman Uludağ, 14. Baskı, İstanbul, Dergah yayınları.
İbn Manzur Cemaleddin el-Ensari, (1414/1994), Lisanu’l Arab, Beyrut, Daru’l-Sadir.
İpek İbrahim, (2018). “Din Siyaset İlişkisi: Dünü, Bugünü, Geleceği”, Toplum ve Kültür Araştırmaları Dergisi, Sy. 2, (s. 33-51).
Karagül Mehmet. (2015). “Sosyal Sermaye ve İbn Haldun’un Asabiyet Düşüncesi”, Uluslararası Uygulamalı Sosyal Bilimler Kongresi, Konya, (ss. 1-11).
Karaman Hayreddin. (1991). “Asabe”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul (s. 452-453).
Kayapınar Akif. (2006). “İbn Haldunun Asabiyet Kavramı: Siyaset Teorisinde Yeni Bir Açılım”, İslam Araştırmaları Dergisi, Sy. 15, (ss. 83-114).
Meriç Cemil. (2018). Umrandan Uygarləşa, 27. Baskı, İstanbul, İletişim yayınları.
Rosenthal Erwin. (1996). Ortaçaş’da İslam Siyaset Düşüncesi, çev. Ali Çaksu, İstanbul, İz yayıncılık.
Roskin Michael G. (2018). Siyaset Bilimi, çev. Atilla Yayla, 3. baskı, Ankara, Adres yayınları.
Said Cevdet. (2020). Şiddet Erdemi Öldürür,çev. Fethi Güngör, 2. Baskı, İstanbul, Pınar yayınları.
Savrun Ergenekon. (2018). “Modern Milliyetçilik” Milliyetçilik Tipolojileri ed. Hasan Acar, Ankara, Nobel Akademik Yayıncılık.
Siyasi Partiler Kanunu, Kanun No: 2820, madde 3, http://www.anayasa.gen.tr/2820sk.htm, (erişim: 31.05.2020).
Şahin Köksal. (2007). “Bir İdeoloji Olarak Milliyetçilik”, Akademik Bakış, Sy. 12.
TDK, https://kelimeler.gen.tr/parti-nedir-ne-demek-248360, (erişim: 31.05.2020).
Uludağ Süleyman. (2017). “İbn Haldun ve Mukaddime”, Mukaddime, 14. baskı, İstanbul, Dergah yayınları.
Yıldız Hayrettin. (2013). “Hukuk Devletinin Gelişim Sürecinde Mülk Devleti ve Polis Devletinin Yeri”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 15, Sy. 2, (s. 211-230).
Ümumilikdə 30 istinad var.
Daha Çox İstinadı Göstər
Əzindi, Elnur. “İbn xəldunun əsəbiyyət nəzəriyyəsi Və müasir dövrdəki təzahürləri”. Din Araşdırmaları Jurnalı 4/6 (June 30, 2021), 7-27. https://journal.ait.edu.az/daj/article/view/106
Endirin
Məqalə Məlumatları
- Məqalə Növü Din sosiologiyası
- Təqdim Edildi aprel 1, 2021
- Yayımlanıb iyun 30, 2021
- Nömrə № 1(6) İyun 2021
- Bölmə Din sosiologiyası