Fəlsəfə
Əlişir Nəvainin dini-elmi əsərləri: (“Minacat”, “Nəzmul-cəvahir” və “Hədisi-ərbəin”)
Alishir Navai’s Religious and Scholarly Works
Религиозно-научные произведения алишера навои «минажат», «назм аль-жавохир» и «арбаин»
Əlişir Nəvai şəriət və təsəvvüf elminin dərin bilicisi, nəzəriyyəçisi, hətta nəzarətçisi kimi ad çıxarmışdır. O, İslam ehkamlarını ilk dəfə türk dilində türk xalqları üçün yazıb ortaya qoyan ulu şəxsiyyət olmuşdur. Din və əxlaqi dəyərləri özündə ehtiva edən “Minacat”, “Nəzmül-cəvahir” (“Nəzmə düzülmüş cəvahiratlar”), “Qırx hədis” (“Hədisi-Ərbəin”), “Quş dili” (“Lisanütteyr”), “Məhbubul-qülub” (“Könüllərin sevgilisi”), “Siracul-müsliman” (“Müsəlmanların çırağı”) və “Risaleyi-tiyr andoxtan” (“Oxatma haqqında risalə”) əsərləri həm dövründə, həm də bu gün aktual xarakterdədir. “Minacat” (“Allaha dua” və ya “Allaha yalvarışlar”) əsəri Allaha xitabən yazılan ifadələrdən ibarət olub, məzmun və ifadə tərzi baxımından gözəl duyğu tərənnümüdür. “Minacat”ın dili ruhaniyyət aləminin dərinliklərinə varan şairin insanlara tövsiyəsi, nəfs toxluğu, insani hisslərin daim üst qatda yer alması və s. kimi mənəvi duyğuların insanlara aşılanmasıdır. Dahi filosof Əbdürrəhman Caminin “Hədisi-Ərbəin” adlı əsər üzərində çalışdığını bilən Əlişir Nəvai ustadının bu addımını yüksək dəyərləndirmiş və ondan izn alaraq həmin əsəri Cığatay türkcəsinə çevirmək istədiyini xahiş tmidir. Beləliklə, Əlişir Nəvai imzası ilə türk ədəbi dilində yazılan “Hədisi-ərbəin” əsərini Əbdürrəhman Caminin əsərinin mövzusundan götürsə də, eyni ildə, eyni şəkildə yazsa da, amma başqa bir ifadə ilə dördmisralıq qitələr halında yazmışdır. Peyğəmbərə həsr olunmuş hədislərin əvvəl ərəbcə, daha sonra onların hədislərin məna və mahiyyətini türk dilində yazılması səbəb olmuşdur. “Nəzmul-cəvahir”in qədim dini tarixi məzmun daşıyan, əxlaqi dəyərləri özündə ehtiva edən süjeti vardır. Əsəri islam dininin ilk xəlifələrindən biri Həzrət Əliyə məhəbbət ehtiram nişanəsi kimi dəyərləndirmək olar. Tədqiqatımızın bu bölümündə Əlişir Nəvainin dini-elmi yaradıcılığını əhatə edən əsərlərindən üçü haqqında (“Minacat”, “Hədisi-ərbəin” və “Nəzmulcəvahir”əsərlərinin məzmun və şərhindən) bəhs edilir.
Alishir Navai achieved recognition as a profound scholar, theoretician and even a facilitator of the Shariah science and Sufism. He was the first person to familiarize Turkic world with Islamic teachings and to teach Turkish to Islamic people. His works such as Munojot, Hadith-arbain, Nazm ul-Javohir, Siroj ul-Muslimin, Mahbub ul-Qulub, Lison ut-Tayr, Risolai tiyr-Andohtan were relevant both in their own time and today. Munojot (Praying to God) is composed of expressions that appeal to God, a manifestation of feelings in beautiful content and expression. The language of Munojot goes deep into the spiritual senses instilling in people the satiety of passion and humanistic feelings. Knowing that philosopher Abdurrahman Jamy was writing his Hadith-arbain, Alishir Navai overestimated his master’s decision and got his permission to translate this work to Chagatai Turkic language. Thus, working on “Hadith-arbain” Alishir Navai rewrote the work in the same year, in the same form, but in different style which consisted of couplets of 4 lines. The hadiths dedicated to the Prophet led to the writing of the meaning and essence of the hadiths, first in Arabic and then Turkish. Nazm alJavohir has an ancient religious and historical plot with moral values. The work can be evaluated as a sign of love and respect for one of the first caliphs of Islam hz. Ali. In this part of our research, we discuss the religious and scholarly works of Alishir Navai (especially the content and interpretation of Munojot, HadithArbain and Nazm ul-Javohir).
Алишер Навои известен как глубокий знаток, теоретик и одна из ключевых фигур в толковании шариата и теософии. Впервые основы ислама для тюркских народов на турецком языке были написаны этим великим ученым. Религиозные и моральные ценности, отраженные в произведениях «Минажат» («Мольбы к Аллаху» или «Просьбы к Аллаху»), «Назм аль-жавохир» («Жемчужина в поэзии»), «Арбаин» («Сорок четверостиший»), «Лисан ат-тайр» («Язык птиц»), «Махбуб аль-кулуб» («Возлюбленный сердец»), «Сирож аль-муслимин» («Свет ислама») и «Рисалае тийр-андохтан», были актуальны как в его эпоху, так и сегодня. «Минажат» состоит из обращений, содержание и способ изложения которых вызывает самые прекрасные чувства. В произведении «Минажат» поэт, погрузившийся в глубины духовного мира, дает рекомендации и стремится донести до людей такие высокие чувства, как моральное удовольствие, гуманизм и другие. Узнав о том, что гениальный философ Абдурахман Джами работает над произведением «Арбаин», Алишер Навои очень высоко оценил эту работу учителя и, с его разрешения, перевел это произведение на один из тюркских языков чагатайский. Таким образом, хотя Алишер Навои и взял хадис из произведения «Арбаин», написанного Джами на литературном турецком языке, он в том же году создал работу, изложив хадис таким же образом, но в виде четверостиший. Поводом для перевода на турецкий язык хадисов, посвященных Пророку и изначально написанных на арабском языке, стало стремление донести до читателя их суть и смысл. Сюжет «Назм аль-жавохир» посвящен древним религиозным и моральным устоям. Это произведение можно расценить как знак любви и уважения к одному из первых халифов ислама Хазрату Али. В этой части исследования говорится о религиозно-научном аспекте творчества Алишера Навои, в частности, на примере содержания таких произведений, как «Минажат», «Арбаин» и «Назм аль -жавохир».
Навоий Алишер. (2011). Тула асарлар туплами, 10 жилдлик, Х жилд. Тошкент, Г.Гулом номидақи нашриет-матбаа ижодий уйи, (692 бет.), (б.614-618).
Навоий Алишер. (2011). Арбаъин. Тўла асарлар тўплами. 10 жилдлик, Х жилд. Тошкент, Г.Гулом номидақи нашриет-матбаа ижодий уйи, (б.586- 595).
Навоий Алишер. (2011). Назм ул-жавоҳир Тўла асарлар тўплами, 10 жилдлик, Х жилд. Тошкент, Г.Гулом номидақи нашриет-матбаа ижодий уйи, (Б. 30–86).
Навоий Алишер. (2011). Тарихи мулуки Ажам / Тўла асарлар тўплами, 10-ж.ли, 10-ж. Тошкент, Г.Гулом номидақи нашриет-матбаа ижодий уйи, – Тарихи мулуки Ажам. 8-ж.(Б. 647).
Levend A.S. (1968). Ali Şir Nevai: IV cild. Divanlar ile Hamse dışındakı eserler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınlarından, sayı: 253, (310 s.) (s.5 və 7-13).
Əbu Cəfər Əl Kuleyni. (2014). Usuli-Kafi, 1-ci cild (Hədis elminin qaynaqları). Bakı: Kövsər, (318 s.).
Quliyev İbrahim. (2015). Əllamə Məhəmməd Bağır Məclisi və onun “Biharül-ənvar” əsəri: Avtoreferatı. Bakı, (39 səh.).
Quliyev İbrahim. (2013). Hədisşünaslığın əsasları. Bakı: Elm, (433 səh.).
Mirzəyev A. (1997). Cami, Nəvai və Füzuli yaradıcılığında “40 hədis”. Bakı: Ozan, (88 səh.). http://www.anl.az/down/meqale/edebiyyat/edebiyyat_aprel2009/76497.htm.
Əlyazmalar kataloqu. (1963). I cild (Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası. Respublika Əlyazmalar Fondu). Bakı: Azərbaycan EA nəşriyyatı, [müəlliflər- dən biri C.Nağıyeva]. (512 səh.).
Qurani-Kərim. (2012). Azərbaycan dilinə tərc. edənlər: Ziya Bünyadov və Vasim Məmmədəliyev. Bakı: Şərq-Qərb, (568 səh.).
Nəhcül-bəlağə: İmam Əli əleyhis-salamın xütbə, məktub və hikmətli kə- lamları (tərcümə və şərh, III nəşr), (2009). Toplayanı Seyid Rəzi. Bakı: Nurlar, (912 səh.).
Ülvi Almaz. (2008). Azərbaycan - özbək (cığatay) ədəbi əlaqələri (dövrlər, simalar, janrlar, təmayüllər). Bakı: Qartal, (328 səh.).
Ülvi Almaz. (2009). Əlişir Nəvai Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında. Bakı: Qartal, (360 səh.).
Ülvi Almaz. (2016). Özbək ədəbiyyatı (ədəbi portret cizgiləri, araşdırmalar, müsahibələr) / elmi redaktoru və ön söz müəllifi ak.İsa Həbibbəyli. Bakı: Elm və təhsil, (316 səh.).
Ulviy Olmos. (2016). O’zbek adabiyoti va Ozarbayjon (tadqiqotlar, adabiy portretlar). Mas’ul muharrir va so’zboshi mualliflari: prof.dr.Qozoqboy Yo’ldoshev, doç.dr.Sirdaryoxon O’tanova. – Toshkent, “Kamalak” nashriyoti, (216 bet.).
Очилов Эргаш. (2013). Алишер Навоий. - Тошкент, (Бет. 68.).
Əlirza Sabiri Yəzdi. Əmirəl-möminin Əli (ə)-ın fəzilətləri barədə Min hədis // Tərcümə edən: Məhəmməd Xəlilov (google.co.uz).
İslâm Ansiklopedisi // Turkiye Deyanet Vakfi 2. Cildi. Turkiye, https://islamansiklopedisi.org.tr.
Ümumilikdə 19 istinad var.
Daha Çox İstinadı Göstər
Binnətova, Almaz Ülvi. “Əlişir Nəvainin Dini-Elmi əsərləri: (“Minacat”, “Nəzmul-cəvahir” Və ‘Hədisi-ərbəin’)”. Din Araşdırmaları Jurnalı 3/4 (June 30, 2020), 139-170. https://journal.ait.edu.az/daj/article/view/81
Endirin
Məqalə Məlumatları
- Məqalə Növü Fəlsəfə
- Təqdim Edildi aprel 1, 2020
- Yayımlanıb iyun 30, 2020
- Nömrə № 1(4) İyun 2020
- Bölmə Fəlsəfə