Fəlsəfə
Azərbaycan Respublikasında bioetikanın inkişafı problemləri
Problems of Development of Bioethics in Therepublic of Azerbaijan
Проблемы развития биоэтики в азербайджанской республике
Bioetika fəlsəfi fikrin yeni başlanğıc nöqtəsini təşkil edən elm sahəsidir.Onun formalaşması və inkişafı ümumilikdə ənənəvi etikanın və əlahiddə olaraqtibbi etikanın transformasiyası ilə sıx əlaqəlidir. Bioetikaya olan maraq, hərşeydən əvvəl, müasir cəmiyyətdə insan hüquqlarına, yeni texnologiyaların vətibbi vasitələrin insanlar üzərində sınanmasına yönəlmiş qlobal ictimai marağıngöstəricisidir ki, bu da özlüyündə ciddi hüquqi və mənəvi tənzimlənmə tələbedən bir sıra problemlər əmələ gətirmişdir.Bu gün müasir bioetika bir-biri ilə sıx əlaqədə olan bəzi fəaliyyət sahələriniəhatə edir. Hər şeydən əvvəl, bioetika biotibbi sahədə elmi-texniki inkişafınsəbəb və nəticələrini araşdıran fənlərarası tədqiqatlar sistemidir. Hazırkı dövrdəbəşəriyyət qarşısında qaldırılan problemlərin həlli ilə həkimlər, bioloqlar,filosoflar, ilahiyyatçılar, hüquqşünaslar, psixoloqlar, politoloqlar və digərixtisas sahibləri məşğul olurlar. İkincisi, akademik araşdırmalar və təhsilsistemidir. Günümüzdə dünyanın bir çox ölkələrində Bioetika fənni kursşəklində uşaq bağçalarında, məktəb və liseylərdə, universitetlərin tibbi, bioloji,fəlsəfə, hüquq, ilahiyyat və digər fakültələrində tədris olunur. Üçüncüsü,bioetika geniş inkişaf edən ictimai dəyərlər institutudur. Buraya BMT,UNESKO, İSESCO, Avropa Şurası, Dünya Səhiyyə Təşkilatı və s. kimibeynəlxalq qurumlar, dövlət və ictimai strukturlara aid milli təşkilatlar, regionalvə lokal xarakterli etika komitələri daxildir.Azərbaycanda bioetikaya münasibət ölkəmiz dövlət müstəqilliyini yenidənbərpa etdikdən sonra, yəni keçən əsrin 90-cı illərindən etibarən formalaşmağabaşlamışdır. Bioetikanın Azərbaycanda inkişafına dəstək verən beynəlxalqqurum UNESKO-dur. Bioetika sahəsində etik və hüquqi normaların hazırlanması, elmi tədqiqatların və araşdırmaların aparılmasında Azərbaycan digərölkələrə nisbətən bir qədər geridədir. Belə ki, xəstə hüquqları, məlumatlandırılmış razılıq, ölüm hallarının araşdırılmasına yanaşmalar, həkimlərin əczaçılıq biznesi ilə əlaqələrinin etik və hüquqi tərəfləri sahələrində ölkəmizdə hələ də heç bir ciddi elmi araşdırma və yaxud tədqiqat aparılmamışdır. Eyni zaman da, Azərbaycanda bioetika sahəsinə yönələn ictimai, siyasi və elmi fəaliyyətlər sırasına dini aspektləri əlavə etmək unudulmuşdur, halbuki bir sıra bioetik problemlər bilavasitə dini və milli-mənəvi dəyərlərin nəzərə alınmamasından irəli gəlir.
Bioethics is a scientific field that predetermines the new philosophicalthought of modernity. The formation and development of this scientificdiscipline is closely connected with the transformation of traditional ethics ingeneral and medical ethics separately. The interest in bioethics is primarily dueto the special attention of the public to human rights, the testing of newtechnologies and medical devices over people, which, in turn, have created alot of problems that require solving legal and spiritual regulation.Today, modern bioethics covers a wide range of scientific and practicalareas of activity. First of all, bioethics is an interdisciplinary subject that studiesthe causes and consequences of scientific and technical development ofbiomedicine. Doctors, biologists, philosophers, theologians, lawyers,psychologists, political scientists and other specialists from various fields areinvolved in solving bioethical problems. Secondly, bioethics is a system ofacademic research and education. In many countries of the world, bioethics asan academic subject is studied in children's institutions, schools and lyceums,in medical, biological, philosophical, legal, theological, and other departmentsof universities. Thirdly, the bioethics institute with a widely developed systemof public organizations. Such organizations as UN, UNESCO, ISESCO, theEuropean Union, the World Health Organization, many international,governmental and public structures, regional and local ethical committees dealwith problems of bioethics.In Azerbaijan, after the renewal of state sovereignty, since the 90s of thelast century, attitudes towards the bioethical problems of society are beingformed. The development of bioethics in Azerbaijan is largely due to thesupport of UNESCO. Compared to other developed countries, Azerbaijan lagsa little behind in drafting ethical and legal standards, conducting scientificinnovations and research on bioethics. In particular, such an important area asthe rights of the patient, informed coordination, the investigation of deaths, theethical and legal aspects of the pharmaceutical business of doctors have not been studied enough. And it is forgotten to add to the socio-political andscientific trends of bioethics of the religious aspect, which is very important insolving complex ethical and moral-spiritual national values.
Биоэтика является научной областью, предопределяющей новуюфилософскую мысль современности. Формирование и развитие этойнаучной дисциплины тесно связано с трансформацией традиционнойэтики в целом и медицинской этики в частности. Интерес к биоэтикепрежде всего связан с особым вниманием общественности к правамчеловека, испытаниям на людях новых технологий и медицинскихсредств, которые, в свою очередь, породили массу проблем, требующихрешения путем юридического и духовного регулирования. Сегодня современная биоэтика охватывает большой круг научных ипрактических областей деятельности. Прежде всего, биоэтика этомеждисциплинарный предмет, изучающий причины и следствия научнотехнического развития биомедицины. Над решением биоэтических проблем работают врачи, биологи, философы, теологи, юристы, психологи,политологи и другие специалисты различных областей. Во-вторых, биоэтикасистема академических исследований и образования. Во многих странахмира биоэтика, как учебный предмет, изучается в учебных заведениях,школах и лицеях, на медицинских, биологических, философских, юридических, теологических и других факультетах университетов. В-третьих, биоэтика это институт с широко развитой системой общественных организаций.Проблемами биоэтики занимаются такие организации, как ООН, ЮНЕСКО,ИСЕСКО, Европейский Союз, Всемирная Организация Здравоохранения,многие другие международные, государственные, правительственные иобщественные структуры, региональные и местные комитеты по этике.После восстановления государственного суверенитета Азербайджанав стране, начиная с 90-х годов прошлого столетия, формируется отношение к биоэтическим проблемам общества. Развитие биоэтики в Азербайджане во многом связано с поддержкой ЮНЕСКО. По сравнению с другими развитыми странами, Азербайджан немного отстает в составленииэтических и юридических нормативов, использовании научных инноваций и проведении исследований по биоэтике. В особенности до сих пормало изучена и практически не исследована такая важная область, какправа пациента, согласованная информация, расследование смертныхслучаев, этические и юридические стороны участия врачей в фармацевтическом бизнесе. Кроме того, к общественно-политическим и научнымаспектам биоэтики нередко забывают добавить религиозный аспект, который очень важен при решении сложных этических и морально-духовныхнациональных ценностей.
Akad. C.Əliyev, (2005). “Bioetika – elm və texnologiyaların etikası problemləri / Məruzələr toplusu”, Bakı.
Bioetika və cəmiyyət / Məqalələr toplusu, (2009). Bakı: AMEA İnsan hüquqları institutu nəşrləri.
Bioetika: sənədlər, terminlər, (2009). Bakı: AMEA İnsan hüquqları institutu nəşrləri.
Bioetika, tibbi hüquq və yeni texnologiyalar / Məqalələr toplusu, (2011). Bakı: AMEA İnsan hüquqları institutu nəşrləri.
Əliyev H. (1999). “Dinimiz xalqımızın milli mənəvi sərvətidir”. Bakı: İrşad.
Əliyev R. Heydər Əliyev, (1998). “Din və mənəvi dəyərlər”, Bakı: İrşad.
Kərimov İ. (2010). “Tibbi etikanın və bioetikanın qarşılıqlı münasibət-lərinin təhlili // Fəls. Doktoru dissertasiyanın avtoreferatı”, Bakı.
Məmmədov V., Məmmədov R., Mustafayeva A. (29.11.2011). Beynəl-xalq konvensiya təcrübəsi və bioetika haqqında Azərbaycan Respublikası milli qanunvericiliyinin yaradılması, Bakı: www.ihr-az.org.
Musayev M. (27 okt.2005), “Bioetika – universal elm” , Bakı: “Azərbaycan” qəz.; (№ 250. s.6).
Mustafayeva A. (2011). “Milli genofondumuz təhlükə altındadır”, Bakı: www.ihr-az.org.
Mustafayeva A., Əhmədov İ., Xəlilov R. (2011). “Nanobiotexnologiyalar və müasir cəmiyyət”, Bakı: AMEA İnsan hüquqları institutu nəşrləri.
Mustafayeva A., Məmmədov V., Qalayeva İ. (2011). “Səhiyyə sistemində insan hüquqlarının həyata keçirilməsi və ölkənin demokratikləşdirilməsində onun rolu”, Bakı: AMEA İnsan hüquqları institutu nəşrləri.
“Reproduktiv sağlamlıq: Etik şərhlərlə misallar”, (2012). YUNESKO-nun Bioetika kafedrası. Bakı: AMEA İnsan hüquqları institutu nəşrləri.
Отчет Рос. Ком. По биоэтике при Комиссии РФ по делам ЮНЕСКО за 2007 г.
Ümumilikdə 15 istinad var.
Daha Çox İstinadı Göstər
Cavadlı, Qəmər. “Azərbaycan Respublikasında bioetikanın inkişafı problemləri”. Din Araşdırmaları Jurnalı 2/2 (June 30, 2019), 315-326. https://journal.ait.edu.az/daj/article/view/43
Endirin
Məqalə Məlumatları
- Məqalə Növü Fəlsəfə
- Təqdim Edildi aprel 1, 2019
- Yayımlanıb iyun 30, 2019
- Nömrə № 1(2) İyun 2019
- Bölmə Fəlsəfə