Səfəviyyə təriqəti şeyxlərinin Osmanlı sultanları ilə münasibətləri Relations of Safavi Sheikhs With Ottoman Sultans Отношения сефевидских шейхов с османскими султанами
Xülasə
1300-cü ildə Şeyx Səfiyəddin İshaq tərəfindən Ərdəbildə əsası qoyulan Səfəviyyə təriqəti qısa zamanda böyük rəğbət qazanaraq, əhatə dairəsini genişləndirdi.Bu təriqətin Azərbaycan torpaqlarında yaşayan tərəfdarları ilə bərabər, Türküstanda,Suriyada, Anadoluda xeyli müridi var idi. Amma təriqətə bağlı müridlərin çoxluğuna görə, Şərqi Anadolu torpaqları fərqlənirdi. Səfəviyyə təriqətinin müridləriarasında çoxluğu Anadoluda yaşayan yarımköçəri türkmən tayfaları təşkil edirdi.Həmin dövrdə Anadolunun Osmanlı nəzarətində olduğunu nəzərə alsaq deyə bilərikki, bu, Osmanlı-Səfəvi münasibətlərinin yaranmasını hələ səfəviyyə təriqətinin ilkdövrlərindən etibarən zəruri etmişdir. İlk Səfəvi şeyxləri zamanında Ərdəbil dərgahıilə Osmanlı dövləti arasında yaxşı münasibətlər qurulmuş, Osmanlı sultanları butəriqətə ehtiram göstərmiş və yardımlar göndərmişlər. Şeyx Cüneydin (1447-1460)rəhbərliyi dövründə təriqətin şiəliyə meyil etməsi və siyasi mübarizə fikirlərininortaya çıxmasından sonra Osmanlının Səfəvilərə münasibəti dəyişmişdir.Dövlət yaratmaq iddiaları ilə çıxış edən səfəviyyə təriqəti Osmanlı dövlətiüçün də təhlükə demək idi. Təriqətin Osmanlı torpaqlarında yaşayan tərəfdarılarıSəfəvilərin ideologiyasına könüldən bağlı idilər və bu mübarizədə Səfəvilərimüdafiə edirdilər. Ərdəbil dərgahından təriqəti Anadoluda yaymaq üçün xüsusixəlifələr göndərilirdi ki, onların buradakı təbliğatları təriqətin nüfuzunu daha dagücləndirirdi. Səfəvilərə bağlı türkmən ailələri Osmanlı ərazisini tərk edərəkƏrdəbilə köçürdülər. Osmanlı Hökuməti bu köçlərin qarşısını ala bilmirdi. Bəhsetdiyimiz bu hadisələr zamanla Səfəvi-Osmanlı münasibətlərinin pisləşməsinəsəbəb oldu. Məqaləmizdə səfəviyyə təriqəti dövründə Osmanlı sultanları ilə Səfəvişeyxləri arasındakı münasibətlər araşdırılmışdır.
The Safaviyya sect founded by Sheikh Safiuddin Ishaq in Ardebil in 1300 hasexpanded its scope with great popularity among the people in a short time. BeyondAzerbaijan there was also a mass of supporters in Turkistan, Syria and Anatolia.Eastern Anatolia was taking special place with its crowd of followers. The majorityof the followers of the Safaviyya sect living in Anatolia were semi-nomadic turkmanclans. If we consider that at that time Anatolia was under the control of the Ottomanstate, then we can say that the Ottoman-Safavid relations was necessary, from theinitial times of the Safaviyya sect. This necessitated the establishment of theOttoman-Safavid relations from the earliest days of the Safaviyya sect. Initially, theOttoman sultans were followers of this sect and were providing them good help. Butduring the leadership of Sheikh Juneyd (1447-1460), when the political ambitions ofthe Safaviyya sect appeared, the attitudes of the Ottoman sultans to the sect changed. The Safaviyya sect directly threatened Ottoman statehood when they decided tocreate a state. Because the supporters living in the lands of the Ottoman state weredeeply mentally connected with the ideology of the Safavids and were supportingthem in this struggle. From the Ardabil sect, special caliphs were sent to Anatolia tostrengthen the image of the sect to by their local agitations. Most turkman familieswhich were loyal to Safavids left the territory of the Ottoman state and moved toArdabil. The Ottoman state was not able to resist this resettlement and such caseswere the causes of deterioration of Ottoman-Safavids relations. In this article, the relations between the Ottoman sultans and Safavi sheiksduring the Safaviyya sect were investigated.
Секта Сефевийе, основанная в 1300-ом году в Ардебиле шейхом Сафиаддином, за короткое время расширила круг своего влияния, вызывая растущийинтерес окружающих. Наряду со сторонниками этой секты, жившими наазербайджанских землях, немало мюридов проживало в Туркестане, Сирии иАнатолии. Восточная Анатолия особенно отличалась тем, что здесьпроживало большинство мюридов членов секты. Большую часть мюридовсекты Сефевийе в Анатолии составляли полукочевники туркменских кланов.Если учитывать, что в те времена Анатолия находилась под контролемОсманского государства, то можно сказать, что установление ОсманоСафавитских отношений было необходимо еще во время зарождения сектыСефевийе. В период правления первых сефевидских шейхов между сектой вАрдебиле и Османским государством сложились хорошие отношения,Османские султаны относились к секте с уважением и оказывали ей помощь.Однако во время правления шейха Гюнейта (1447-1460 гг.), когда сектаначала склоняться к шиизму и в ней начались политические разногласия иборьба, отношение Османского государства к этой секте изменились.Заявляя о намерении создать государство, секта Сефевийе сталоисточником прямой опасности для Османской государственности. Тем неменее, последователи секты, живущие на землях Османского государства,поддерживали с идеологию сефевидов и их борьбу. Халифы, бывшие специальными посланники Ардебильской секты, направлялись в Анатолию, чтобыраспространять идеи секты, и их агитация все больше укрепляла авторитет.Туркменские семьи, имевшие связи с сефевидами, переселялись в Ардебиль,покидая территории Османского государства. Османское правительствобыло не в сила противостоять этому переселению. События, о котором здесьидет речь, стали причиной ухудшения османо-сефевидских отношений. В данной статье рассмотрены отношения между султанами Османского государства и сефевидскими шейхами во времена секты Сефевийе.
Açar sözlər
Səfəviyyə Təriqəti, Osmanlı İmperiyası, Anadolu, Şeyx Xocaəli, Şeyx Cüneyd
Safaviyya Sect, Ottoman Empire , Anatolia, Sheikh Hoja Ali, Sheikh Juneyd
Секта Сефевийе, Османская Империя, Анатолия, Шейх Ходжа Али, Шейх Гунейт
Referanslar
- Aka İ. (2003). “Anadolu’dan İran’a Göçler” / Tarihten Günümüze Türk-İran İlişkileri Sempozyumu (16-17 Aralık 2002), Ankara, (s.57-63).
- Allouche A. Osmanlı, (2001). “Safevi ilişkileri kökenleri ve gelişimi”, Çeviren: Ahmet Emin Dağ. İstanbul: ANKA yayınları, (s.232).
- Atsız N. (2016). “Aşıkpaşaoğlu tarihi”, Ankara: Ötüken, (s.213).
- Babinger F, Köprülü F. (2000). “Anadolu`da İslamiyet”, Çevirmen: R. Hulusi. İstanbul: İnsan yayınları, (s.138).
- Bayramlı Z. (2019). “Silsilətün-nəsəbi Səfəviyyə əsəri Azərbaycan tarixinin mənbəyi kimi”, Bakı: Avropa nəşriyyatı, (s.106).
- Birdoğan N. (2001). “Şah İsmail Hatai yaşamı ve yapıtları”, İstanbul: Kaynak yayınları, (s.558).
- Dedeyev B. (2008). “Safevi tarikatı ve Osmanlı devleti İlişkileri “//Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi (The Journal of International Social Research). Vol. 1/5, (s. 205-225).
- Ekinci M. (2012). “Safeviyye Tarikatı ve Türkmenler Üzerindeki Rolü” //Anadolu’da Aleviliğin Dünü ve Bugünü. ed. Halil İbrahim Bulut. Sakarya Üniversitesi Yayınları, (s.143-174).
- Emercen F. M. (2003). “Osmanlı Devleti’nin Sark Meselesi’nin Ortaya Çıkısı ve ilk Münasebetler ve iç Yansımalar” / Tarihten Günümüze Türk-İran ilişkileri Sempozyumu. Ankara, (s. 33-48).
- Gölpınarlı A.,Boratav P.N. (2010). “Pir Sultan Abdal”, İstanbul: Derin yayınları, (s.294).
- İsgəndər Bəy Münşi Türkman, (2010). “Dünyanı bəzəyən Abbasın tarixi” (Ta-rix-e aləmaraye- Abbasi). Fars dilindən çevirən Ş. Fazil. Bakı: Şərq-Qərb, (s.1400).
- Kaplan D. (2008). Buyruğa göre Kızılbaşlık: İlahiyat doktoru. ... dok. tezi. Konya, (s. 247).
- Karaca B. (2002). “Safavi Devleti'nin Ortaya Çıkışı ve II. Bayezid Dönemi Osmanlı Safevi İlişkileri” // Türkler. cilt 9. Ankara: YeniTürkiye yayınları, (s.409-418).
- Melikoff İ. (2007). “Kırkların Ceminde”, Türkçesi: T. Alptekin. İstanbul: Demos, (s.196).
- Müneccimbaşı A. D. (1979). “Səhaif ül Əxbar fi Vəkayi ül Əsar”, arapçadan terc: İ. Erünsal. I cilt. Yayınlayan: Tercuman qazetesi. İstanbul: Kervan Kitapçılık, (s.300).
- Savory R. M. (1980). “Iran under the Safavids”, Cambridge: Cambridge university press, (p. 270).
- Sümer F. (1976). “Safevi devletinin kuruluşu ve gelişmesinde Anadolu türklerinin rolü” (Şah İsmail ile Halefleri ve Anadolu Türkleri). Ankara: Güven matbaası, (s.265).
- Şeyx Hüseyn Pesəri-Abdal Pirzadeyi-Zahidi, (1343). “Silsilətün-nəsəbi-Səfəviyyə”, Berlin, (s.110).
- Tadhkirat al-Mulûk, (1943). “A Manual of Safavid Administration” (circa 1137-1725). Trans: Minorsky.V. London:, (p.130).
- Teber Ö. F. (2005). XVI. Yüzyılda Kızılbaş farklılaşması: İlahiyat doktoru. ... dok. tezi. Ankara, (s.210).
- Uzunçarşılı İ.H. (1988). “Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri”, Ankara: Türk Tarih Kurumu, (s.297).
- Uzunçarşılı İ.H. (1988). “Osmanlı Tarihi”, Ankara: Türk Tarih Kurumu basımevi, (s.549).