İmamiyyənin “səhabə” anlayışı və Erkən dövr (I-IV/VI-X əsrlər) imamiyyə müfəssirlərinin səhabə təfsirinə münasibəti The Imamiyyah Concept of “Sahabah” and the Attitude of Early Imamiyyah Commentators (I-IV/VI-X Centuries) to the Interpretation of the Sahabah Концепция сахаба и отношение толкователей имамии к тафсиру сахабов в ранний период (I-IV/VI-X веки) Имамии
Xülasə
Təfsir tarixində səhabə mühüm yerə malikdir. Həzrət Peyğəmbərin (s.ə.s.) yanında yetişən bu şəxslər, eyni zamanda, ayələrin nazilolma səbəblərinə də şahidlik etmişlər. Bununla yanaşı, Quran ərəbcə nazil olmuşdur və səhabələrin əksəriyyəti də ərəb idi. Bütün bunlar səhabəni təfsirdə söz sahibi halına gətirmişdir. Bu səbəbdəndir ki, əhli-sünnə rəvayət təfsirlərinin başlıca mənbələrindən biri də məhz səhabə təfsiridir. Əhli-sünnənin “səhabə” anlayışının da bunda mühüm rolu vardır.
İmamiyyə müfəssirlərinin səhabə təfsirinə münasibəti əhli-sünnədən fərqlidir. Xüsusilə erkən imamiyyə təfsirlərində səhabədən nəql olunan təfsir rəvayətləri azlıq təşkil edir. İmamiyyə müfəssirləri Həzrət Peyğəmbərin (s.ə.s.) təfsirə dair buyruqlarını nəqletmə məsələsində də səhabə əvəzinə əhli-beyt imamlarına üstünlük vermişlər. Müfəssirlər görüşlərini nəql etdikləri səhabələrin əhli-beytə münasibətinə də diqqət yetirmişlər.
Tabeilər dövründə (II/VIII əsrlər) yaranan şiə təfsiri dörd mərhələdən keçmişdir. Erkən dövr – I-IV/VI-X əsrləri ehtiva edir ki, bu da şiə təfsirinin yaranma və təşəkkül mərhələsi olaraq məlumdur. Bu dövrdə yazılan təfsirlər rəvayət şəklindədir. Erkən dövrdə qələmə alınmış şiə təfsirlərindən az qismi müasir dövrədək gəlib-çatmışdır.
Araşdırmalar göstərir ki, Erkən dövr imamiyyə müfəssirləri səhabə təfsirinə etinasız yanaşmışlar. Bu məsələdə, şübhəsiz, onların “səhabə” anlayışı rol oynayır. İmamiyyə əhli-sünnədən fərqli olaraq, bütün səhabələri ədalətli saymır. Onlara görə, səhabə də digər insanlar kimidir və aralarında ədalətli olanlar da, olmayanlar da vardır.
Erkən imamiyyə müfəssirlərinin səhabə təfsirinə münasibətində əsas rolun “imamət” anlayışına məxsus olduğu deyilə bilər. Həzrət Peyğəmbərdən (s.ə.s.) sonra imaməti ilahi məqam olaraq görən, bu vəzifəyə təyini Allah və Onun Rəsulunun iradəsində hesab edən, imamların lədunni elmə (Allah tərəfindən verilən elm) və Həzrət Peyğəmbərin elmi mirasına sahib olduğunu irəli sürən, habelə imamların məsum olduqlarını düşünən imamiyyə İslam elmlərinin digər sahələrində olduğu kimi, təfsirdə də imamları əsas mənbə olaraq görmüş, səhabəni ikinci planda saxlamışdır.
The sahabah (companions) have an important place in the history of interpretation. These individuals, who grew up with the Holy Prophet (pbuh) also witnessed the reasons for the revelation of the verses. In addition, the Qur'an has been revealed in Arabic and most of the Companions were Arabs. All these facts have made the Companions have a say in interpretation. For that very reason, the interpretations of the Companions became one of the crucial sources for interpretations of the Ahl al-Sunnah narrations. The concept of "companions" of Ahl al-Sunnah also has a significant role in this matter.
The attitude of the Imamiyyah commentators to the interpretation of the Companions is different from that of the Ahl al-Sunnah. Especially, the interpretation of narrations transmitted by the Companions are a minority in the early Imamiyyah tafsirs. Imamiyyah exegetes preferred Imams of Ahl al-Bayt instead of Companions in the matter of narrating the orders of the Holy Prophet (pbuh). Commentators have also highlighted the attitude of the Companions, whose opinions they conveyed, to the Ahl al-Bayt.
The Shia interpretation that arose during the Tabi’in period (II/VIII centuries) passed through four stages. The early period, including the I-IV/VI-X centuries, is known as the stage of formation and development of Shia interpretation. The interpretations produced during that time were predominantly narrative in nature. Only a small number of early Shia interpretations have managed to survive until the present day.
Studies show that early Imamiyyah commentators tended to overlook the interpretation of the Companions. Undoubtedly, their concept of "companion" has a role in this matter. According to Imamiyyah, in contrast to the Ahl al-Sunnah, not all companions are fair. In their opinion, the Companions are ordinary individuals, and some of them are fair and some of them are not.
It can be said that the attitude of the early Imamiyyah commentators to the interpretation of the Companions the main role belongs to the notion of “imamate”. According to the Imamiyyah, the Imamate is a divine position that succeeds the Prophet (pbuh), wherein the appointment to this role is in the will of God and His Messenger, and it claims that the imams are infallible, possess ilmeladunni (God-given knowledge), and inherit the heritage of the Holy Prophet. As in other fields of Islamic science, the Imamiyyah considered the imams to be the main source of tafsir and kept the Companions in the background.
Сахабы занимают важное место в истории толкования. Эти люди, которые выросли вместе с Пророком, также стали свидетелями причин ниспослания аятов. Кроме того, Коран был ниспослан на арабском языке, и большинство сахабов были арабами. Все это позволило сахабам иметь право голоса в толковании. Именно по этой причине одним из важнейших источников повествовательных толкований ахли-сунны является толкование сахабов. Немаловажную роль в этом имеет и понятие «сахаба» ахли-сунны.
Отношение толкователей Имамии к толкованию сахабов отличается от отношения ахли-сунны. Особенно в ранних тафсирах имамитов рассказы толкователей составляют меньшинство. Экзегеты имамии отдавали предпочтение имамам ахль-бейта в вопросах передачи толкований Пророка вместо сахабов. Они также обратили внимание на отношение сахабов, где они рассказывают о своих встречах с ахль-бейтом.
Шиитская интерпретация, возникшая в период Табеи (II-VIII вв.), прошла четыре этапа. Ранний период, включающий I-IV/VI-X вв., известен как период становления и учреждение шиитского толкования. Толкования, написанные в этот период, носят форму повествования. Лишь немногие из ранних шиитских толкований сохранились до наших дней.
Исследования показывают, что толкователи ранней Имамии пренебрегали толкованием сахабов. Несомненно, свою роль в этом вопросе играет их понятие «сахаба». Имамия, в отличие от ахль-сунны, не считает всех сахабов справедливыми. По их мнению, сахабы подобны другим людям, и среди них есть справедливые и несправедливые.
Можно сказать, что основная роль толкователей ранний Имамии в отношении толкования сахабов принадлежит понятию «имамат». Имамия, которая считает имамат как божественную должность после Пророка и рассматривает назначение на эту должность как ответственность Бога и Его Посланника, обладание ладунни илмом (знанием, данным Богом) и научным наследием Пророка, а так же непогрешимости имамов, как и в других областях исламской науки так и в толковании видела в них главный источник, а сахабов держала на втором плане.
Açar Sözlər
Referanslar
- Cerrahoğlu, İsmail. (2005). Tefsir Tarihi. Ankara.
- Əhməd ibn Hənbəl. (tarixsiz). əl-Müsnəd. Beyrut.
- Əskəri, Murtaza. (1993). Məalimul-Mədrəsəteyn. Tehran.
- Əyyaşi, Məhəməd ibn Məsud. (1991). Təfsir əl-Əyyaşi. Beyrut.
- Gümüş, Sadreddin. (1990). Kur’ân Tefsirinin Kaynakları. İstanbul: Kayıhan Yayınları.
- Habibov, Aslan. (2007). İlk Dönem Şii Tefsir Anlayışı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
- Habibov, Aslan. (2008). İmâmiyye Şîası’nın Tefsir Tarihi ve Günümüze Ulaşan En Eski Şiî Tefsirler// Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (1), (207-251).
- Həbibov, Aslan. (2023). Furat əl-Kufi və onun “Təfsir” əsəri// Din Araşdırmaları Jurnalı, 6, 10, 2023, (41-64).
- Heydər, Əsəd. (tarixsiz). əs-Səhabə fi nəzəri əş-şiəti əl-imamiyyə. Beyrut.
- Heysəmi, Nuruddin Əli ibn Əbu Bəkr. (1967). Məcməuz-zəvaid və mənbəul-fəvaid. Beyrut.
- İbn Əbdilbərr, Əbu Ömər Yusuf ibn Məhəmməd ən-Nəməri. (tarixsiz). əl-İstiab fi Mərifətil-əshab. Qahirə.
- İbn Əbu Hatim, Əbu Məhəmməd Əbdürrəhman ər-Razi. (1952). əl-Cərhu və ət-tədil. Heydərabad.
- İbn əl-Əsir Əbu əl-Həsən İzzuddin Əli ibn Məhəmmməd ibn Əbdülkərim əl-Cəzəri. (tarixsiz). Üsudül-Ğabə fi mərifətis-səhabə. (çap yeri yoxdur).
- İbn Həcər əl-Əsqəlani, Əbul-Fəzl Əhməd ibn Əli. (1328). əl-İsabə fi təmyiz əs-səhabə. Misir.
- İbn Macə, Əbu Abdullah Məhəmməd ibn Yəzid əl-Qəzvini. (1992). əs-Sünən, İstanbul 1992.
- İsfahani, Rağıb. (tarixsiz). əl-Müfrədat fi ğəribil-Quran. Beyrut.
- İsmayılov, Mehman. (2011). Təfsir üsulu və tarixi. Bakı.
- Kuleyni, Əbu Cəfər Məhəmməd ibn Yəqub ibn İshaq. (1365). Usulu-Kafi. Tehrân.
- Qummi, Əli ibn İbrahim ibn Haşim əl-Qummi. (1404). Təfsir-əl-Qummi, Qum.
- Mərifət, Məhəmməd Hadi. (1997). ət-Təfsir vəl-müfəssirun. Məşhəd.
- Neysaburi, Əbu Abdullah Hakim. (tarixsiz). əl-Müstədrək ələs-səhiheyn. Beyrut.
- Sofuoğlu, Cemal. (1981). Şîa’nın Sahabiler Hakkındaki Bazı Sözleri//AÜİFD, cilt XXIV.
- Şeyx Müfîd Məhəmməd ibn Məhəmmd ibn Nöman əl-Ukbəri. (1413). Əvail əl-məqalat. Qum.
- Təbətəbayi, Məhəmməd Hüseyn. (1378). Şiə dər islam. Təbriz.
- Tirmizi, Əbu İsa Məhəmməd ibn İsa. (1992). əs-Sünən, İstanbul.
- Tusi, Əbu Cəfər Məhəmməd ibn Həsən. (1979). əl-İqtisad fi ma yətəlləq bi əl-etiqad, Nəcəf.
- Zəhəbi, Məhəmməd Hüseyn. (1961). ət-Təfsir və əl-Mufəssirun. Qahirə.
Lisenziya
Müəllif hüququ (c) 2024 i.f.d., dos. Aslan Həbibov
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisenziyalanıb.