İmamiyyənin “səhabə” anlayışı və Erkən dövr (I-IV/VI-X əsrlər) imamiyyə müfəssirlərinin səhabə təfsirinə münasibəti The Concept of Sahabah of Imamiyya and the Early Period (I-IV/VI-X centuries): the Attitude of Imamiyya Scholars Towards the Tafsir of Sahabah Концепция сахаба и отношение толкователей Имамии к Тафсиру сахабов в ранний период(I-IV/VI-X веки) Имамии
Xülasə
Təfsir tarixində səhabə mühüm yerə malikdir. Həzrət Peyğəmbərin (s.ə.s.) yanında yetişən bu şəxslər, eyni zamanda, ayələrin nazilolma səbəblərinə də şahidlik etmişlər. Bununla yanaşı, Quran ərəbcə nazil olmuşdur və səhabələrin əksəriyyəti də ərəb idi. Bütün bunlar səhabəni təfsirdə söz sahibi halına gətirmişdir. Bu səbəbdəndir ki, əhli-sünnə rəvayət təfsirlərinin başlıca mənbələrindən biri də məhz səhabə təfsiridir. Əhli-sünnənin “səhabə” anlayışının da bunda mühüm rolu vardır.
İmamiyyə müfəssirlərinin səhabə təfsirinə münasibəti əhli-sünnədən fərqlidir. Xüsusilə erkən imamiyyə təfsirlərində səhabədən nəql olunan təfsir rəvayətləri azlıq təşkil edir. İmamiyyə müfəssirləri Həzrət Peyğəmbərin (s.ə.s.) təfsirə dair buyruqlarını nəqletmə məsələsində də səhabə əvəzinə əhli-beyt imamlarına üstünlük vermişlər. Müfəssirlər görüşlərini nəql etdikləri səhabələrin əhli-beytə münasibətinə də diqqət yetirmişlər.
Tabeilər dövründə (II/VIII əsrlər) yaranan şiə təfsiri dörd mərhələdən keçmişdir. Erkən dövr – I-IV/VI-X əsrləri ehtiva edir ki, bu da şiə təfsirinin yaranma və təşəkkül mərhələsi olaraq məlumdur. Bu dövrdə yazılan təfsirlər rəvayət şəklindədir. Erkən dövrdə qələmə alınmış şiə təfsirlərindən az qismi müasir dövrədək gəlib-çatmışdır.
Araşdırmalar göstərir ki, Erkən dövr imamiyyə müfəssirləri səhabə təfsirinə etinasız yanaşmışlar. Bu məsələdə, şübhəsiz, onların “səhabə” anlayışı rol oynayır. İmamiyyə əhli-sünnədən fərqli olaraq, bütün səhabələri ədalətli saymır. Onlara görə, səhabə də digər insanlar kimidir və aralarında ədalətli olanlar da, olmayanlar da vardır.
Erkən imamiyyə müfəssirlərinin səhabə təfsirinə münasibətində əsas rolun “imamət” anlayışına məxsus olduğu deyilə bilər. Həzrət Peyğəmbərdən (s.ə.s.) sonra imaməti ilahi məqam olaraq görən, bu vəzifəyə təyini Allah və Onun Rəsulunun iradəsində hesab edən, imamların lədunni elmə (Allah tərəfindən verilən elm) və Həzrət Peyğəmbərin elmi mirasına sahib olduğunu irəli sürən, habelə imamların məsum olduqlarını düşünən imamiyyə İslam elmlərinin digər sahələrində olduğu kimi, təfsirdə də imamları əsas mənbə olaraq görmüş, səhabəni ikinci planda saxlamışdır.
The interpretation of the Sahaba occupies an important place in the history of interpretation. These individuals, who spent time with the Holy Prophet and witnessed the contexts behind the revelation of verses, possessed valuable insights for interpretation. Thus, the interpretations of the Companions became one of the crucial sources for narrative interpretations in the ahli sunnah tradition.
Unlike the ahli-sunnah tradition, the interpreters of the Imamiyya school did not prioritize the interpretation of the Companions. In early Shia tafsirs, the narrations of interpreters were largely transmitted from a limited number of companions. Commentators, however, did highlight the attitudes of these companions towards ahli-beit (the family of the Prophet) and conveyed their opinions.
Shia interpretation experienced four stages during the Tabiyin period (2nd/8th centuries). The early period, including the 1st-4th/6th-10th centuries, is known as the period of formation and development of Shiite interpretation. The interpretations produced during this time were predominantly narrative in nature. Only a small number of early Shia interpretations have managed to survive until the present day.
Research indicates that the commentators of the Early Imamiyya tradition tended to overlook the interpretation of the Companions. This is in contrast to the ahli-sunnah tradition, as the Imamiyya does not treat all the Companions as uniformly just. According to their perspective, the Companions are viewed as ordinary individuals, with both just and unjust members among them.
The notion of the Imamate within the Imamiyya tradition greatly influenced the perspective of early Imamiyya commentators towards the interpretation of the Companions. According to the Imamiyya viewpoint, the Imamate is considered a divine position succeeding the Holy Prophet, wherein the appointment to this role is seen as a divine responsibility of God and His Messenger. The Imamiyya tradition maintains that the Imams possess “ladunni ilma” (knowledge bestowed by God) and inherit the knowledge of the Holy Prophet. It is believed that the Imams are infallible, and this belief extends to their interpretations in various fields of Islamic knowledge.
Сахабы занимают важное место в истории толкования. Эти люди, которые выросли вместе с Пророком, также стали свидетелями причин ниспослания аятов. Кроме того, Коран был ниспослан на арабском языке, и большинство сахабов были арабами. Все это позволило сахабам иметь право голоса в толковании. Именно по этой причине одним из важнейших источников повествовательных толкований ахли-сунны является толкование сахабов. Немаловажную роль в этом имеет и понятие «сахаба» ахли-сунны.
Отношение толкователей Имамии к толкованию сахабов отличается от отношения ахли-сунны. Особенно в ранних тафсирах имамитов рассказы толкователей составляют меньшинство. Экзегеты имамии отдавали предпочтение имамам ахль-бейта в вопросах передачи толкований Пророка вместо сахабов. Они также обратили внимание на отношение сахабов, где они рассказывают о своих встречах с ахль-бейтом.
Шиитская интерпретация, возникшая в период Табеи (II-VIII вв.), прошла четыре этапа. Ранний период, включающий I-IV/VI-X вв., известен как период становления и учреждение шиитского толкования. Толкования, написанные в этот период, носят форму повествования. Лишь немногие из ранних шиитских толкований сохранились до наших дней.
Исследования показывают, что толкователи ранней Имамии пренебрегали толкованием сахабов. Несомненно, свою роль в этом вопросе играет их понятие «сахаба». Имамия, в отличие от ахль-сунны, не считает всех сахабов справедливыми. По их мнению, сахабы подобны другим людям, и среди них есть справедливые и несправедливые.
Можно сказать, что основная роль толкователей ранний Имамии в отношении толкования сахабов принадлежит понятию «имамат». Имамия, которая считает имамат как божественную должность после Пророка и рассматривает назначение на эту должность как ответственность Бога и Его Посланника, обладание ладунни илмом (знанием, данным Богом) и научным наследием Пророка, а так же непогрешимости имамов, как и в других областях исламской науки так и в толковании видела в них главный источник, а сахабов держала на втором плане.
Açar Sözlər
Referanslar
- Cerrahoğlu, İsmail. (2005). Tefsir Tarihi. Ankara.
- Əhməd ibn Hənbəl. (tarixsiz). əl-Müsnəd. Beyrut.
- Əskəri, Murtaza. (1993). Məalimul-Mədrəsəteyn. Tehran.
- Əyyaşi, Məhəməd ibn Məsud. (1991). Təfsir əl-Əyyaşi. Beyrut.
- Gümüş, Sadreddin. (1990). Kur’ân Tefsirinin Kaynakları. İstanbul: Kayıhan Yayınları.
- Habibov, Aslan. (2007). İlk Dönem Şii Tefsir Anlayışı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
- Habibov, Aslan. (2008). İmâmiyye Şîası’nın Tefsir Tarihi ve Günümüze Ulaşan En Eski Şiî Tefsirler// Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (1), (207-251).
- Həbibov, Aslan. (2023). Furat əl-Kufi və onun “Təfsir” əsəri// Din Araşdırmaları Jurnalı, 6, 10, 2023, (41-64).
- Heydər, Əsəd. (tarixsiz). əs-Səhabə fi nəzəri əş-şiəti əl-imamiyyə. Beyrut.
- Heysəmi, Nuruddin Əli ibn Əbu Bəkr. (1967). Məcməuz-zəvaid və mənbəul-fəvaid. Beyrut.
- İbn Əbdilbərr, Əbu Ömər Yusuf ibn Məhəmməd ən-Nəməri. (tarixsiz). əl-İstiab fi Mərifətil-əshab. Qahirə.
- İbn Əbu Hatim, Əbu Məhəmməd Əbdürrəhman ər-Razi. (1952). əl-Cərhu və ət-tədil. Heydərabad.
- İbn əl-Əsir Əbu əl-Həsən İzzuddin Əli ibn Məhəmmməd ibn Əbdülkərim əl-Cəzəri. (tarixsiz). Üsudül-Ğabə fi mərifətis-səhabə. (çap yeri yoxdur).
- İbn Həcər əl-Əsqəlani, Əbul-Fəzl Əhməd ibn Əli. (1328). əl-İsabə fi təmyiz əs-səhabə. Misir.
- İbn Macə, Əbu Abdullah Məhəmməd ibn Yəzid əl-Qəzvini. (1992). əs-Sünən, İstanbul 1992.
- İsfahani, Rağıb. (tarixsiz). əl-Müfrədat fi ğəribil-Quran. Beyrut.
- İsmayılov, Mehman. (2011). Təfsir üsulu və tarixi. Bakı.
- Kuleyni, Əbu Cəfər Məhəmməd ibn Yəqub ibn İshaq. (1365). Usulu-Kafi. Tehrân.
- Qummi, Əli ibn İbrahim ibn Haşim əl-Qummi. (1404). Təfsir-əl-Qummi, Qum.
- Mərifət, Məhəmməd Hadi. (1997). ət-Təfsir vəl-müfəssirun. Məşhəd.
- Neysaburi, Əbu Abdullah Hakim. (tarixsiz). əl-Müstədrək ələs-səhiheyn. Beyrut.
- Sofuoğlu, Cemal. (1981). Şîa’nın Sahabiler Hakkındaki Bazı Sözleri//AÜİFD, cilt XXIV.
- Şeyx Müfîd Məhəmməd ibn Məhəmmd ibn Nöman əl-Ukbəri. (1413). Əvail əl-məqalat. Qum.
- Təbətəbayi, Məhəmməd Hüseyn. (1378). Şiə dər islam. Təbriz.
- Tirmizi, Əbu İsa Məhəmməd ibn İsa. (1992). əs-Sünən, İstanbul.
- Tusi, Əbu Cəfər Məhəmməd ibn Həsən. (1979). əl-İqtisad fi ma yətəlləq bi əl-etiqad, Nəcəf.
- Zəhəbi, Məhəmməd Hüseyn. (1961). ət-Təfsir və əl-Mufəssirun. Qahirə.
Lisenziya
Müəllif hüququ (c) 2024 i.f.d., dos. Aslan Həbibov
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisenziyalanıb.