Təsəvvüf
Təsəvvüf düşüncəsini panteizm olaraq görmə xətası
The Misconception of Defining Sufi Thought As Pantheism
Неверное представление суфийской мысли как пантеизма
Tasavvuf Düşüncesini Panteizm Olarak Tanımlama Yanılgısı
İslam təsəvvüfü və sufilərin nəzəri düşüncələri xüsusilə də vəhdəti vücud (varlığın birliyi) fikri çox vaxt fərqli tədqiqatçılar tərəfindən panteizm kimi tanıdılmışdır. Ancaq təməli QuraniKərimə və hədisi şəriflərə söykənən, özünü İslamın batini şərhi olaraq tanıdan mutasavvuf mütəfəkkirlərin qəti olaraq belə bir analizləri mövcud deyildir. Panteizm düşüncəsi fəlsəfi bir sistemin məhsuludur və təbii olaraq da rasional əqli dəlillərə söykənməkdədir. Hər nə qədər hər iki qrupun təmsilçiləri tərəfindən bəzən bənzər mənalar daşıyan ifadələrdən istifadə olunsa da, istər nəzəriyyə olaraq, istərsə də əməli yöndən bir-birilərindən ayrılmaqdadırlar. Sufilərin nəzəriyyəsində təkcə əqli dəlillər ortaya atılmaz, əksinə əqli dəlillərin mənəvi ilham yoluyla əldə edildiyini bildirər. Eləcə də, mənəvi ilhamın qaynağının da ibadət, təfəkkür və təzəkkür olduğunu qeyd edər. Nəticə etibarilə, həyatlarının demək olar ki, hamısını mənəvi təmizlənməyə həsr edən və ibadətlərlə keçirən dindar insanların İslam düşüncəsinə zidd olan panteizm olaraq görmək böyük bir yalnışdan ibarətdir. Məqalədə varlığın birliyi fikrini təmsil edən və düşüncələri ilə İslam təsəvvüfçülərinin əksəriyyətinə təsir edən, təsəvvüf arifləri tərəfindən Şeyxul Əkbər olaraq qəbul edilən Muhyiddin İbn Ərəbinin fikirlərinə müraciət etdik. Qısa şəkildə varlığın birliyi düşüncəsi və nümunələri ələ alındı. Bu fikirlərin “Aləm Allahdır, ya da Allah aləmdir”, nümunəsindən hərəkət edən, Allahın varlığını təkcə aləm ilə sərhədləndirən panteizm nəzəriyyəsi ilə tərs mütənasib olduğu qeyd olundu. Belə ki, panteizmdə Allah ilə aləm eyni məna ifadə etsə də, yəni Allahın aləmdən müstəqil bir varhğı olmadığı halda, varlığın birliyi düşüncəsində aləm Allahın adlarının təcəllisi olduğuna görə Allah zatı ilə aləmdən müstəqil bir varlığa sahibdir.
Islamic mysticism and the theological ideas of Sufis, especially the understanding of vahdet-i vujud (unity of being), are often described as pantheism by different researchers. However, the mystical thinkers who define themselves as the western interpretation of Islam based on the Qur'an and hadiths, certainly do not have such an assessment. Pantheism thought is a philosophical trend and naturally is based on only rational evidence. Although similar expressions are used by the representatives of both groups from time to time, one differs from the other in terms of theoretical or operational aspects. In Sufi theory, mysticism does not only reveal rational proofs, on the contrary, he claims that the proofs of the mind are obtained through spiritual inspiration. He also states that the source of spiritual inspiration is worship and contemplation. Therefore, it is a great mistake to identify Islam with pantheism, which is in contradiction with thought, for people who devote almost all of their lives to spiritual devotion and spend their lives with prayers. In the article, we referred to the thoughts of Muhyiddin ibn Arabi, who represented the idea of the unity of being and influenced the overwhelming majority of Islamic mystics with his thoughts, and who was accepted as Shayhu'l-Akbar by his Sufism wise men. The idea of unity of being and its examples were briefly discussed. It was emphasized that these ideas are in contradiction with the pantheist theory, which follows the proposal "The world is God, or God is the world" and limits God only to the realm. That is to say, while there is an identity with God in pantheism, that is, God does not have a separate and independent existence from the universe, the realm in the unity of the body is the manifestation of God's names and attributes, so God has an existence independent of the realm in person.
Исламский мистицизм и теоретические мысли суфиев, в частности идея вахдат аль-вуджуд (единства бытия), часто описываются разными исследователями как пантеизм. Однако мистики-мыслители, именующие себя толкователями скрытого смысла ислама и опирающиеся на Коран и хадисы, не придерживаются такого мнения. Пантеизм является продуктом философской системы и, естественно, основывается только на рациональных доказательствах. Несмотря на то, что выражения со схожим значением время от времени используются представителями обеих групп, они различаются с точки зрения теоретических или практических аспектов. В суфийской теории не просто приводятся интеллектуальные доводы, напротив, указывается на то, что интеллектуальные доводы были получены через духовное вдохновение. Также отмечается, что источником духовного вдохновения является поклонение, размышление и воскрешение в памяти. Поэтому было бы большой ошибкой ассоциировать набожных людей, посвящающих почти всю свою жизнь духовному очищению и богослужению, с пантеизмом, противоречащим исламской мысли. В статье мы обратились к идеям Мухйиддина ибн Араби, известного среди суфийских мудрецов как «Величайший шейх» (ашШейх аль-Акбар), который представлял идею единства бытия и влиял своими мыслями на подавляющее большинство исламских мистиков. Вкратце обсуждалась идея единства бытия и ее примеры. Было подчеркнуто, что эти идеи находятся в противоречии с пантеистической теорией, которая отталкивается от идеи «Мир есть Бог или Бог есть мир» и ограничивает Бога только миром. Так, в пантеизме существует тождество мира с Богом, то есть Бог не имеет независимого бытия от мира, в то время как согласно единству бытия мир является проявлением имен Бога, поэтому Бог существует независимо от мира.
İslam tasavvufu ve sufılerin nazari düşünceleri özellikle de vahdet-i vücud (varlığın birliği) anlayışı çoğu zaman farklı araştırmacılar tarafından panteizm olarak tanımlanmaktadır. Ancak temeli Kuran-i Kerim ve hadis-i şeriflere dayanan, kendisini İslam’ın batını yorumu olarak tanımlayan mutasavvuf düşünürlerin kesinlikle böyle bir değerlendirmeleri bulunmamaktadır. Panteizm düşüncesi felsefi bir akımdır ve doğal olarak da salt akli delillere dayanmaktadır. Her ne kadar her iki grubun temsilcileri tarafından zaman zaman benzer ifadeler kullanılsa da ister nazari yönden isterse de ameli bakımdan biri diğeri ile ayrışmaktadır. Sufi nazariyyede mutasavvuf sadece akli deliller ortaya koymaz bilakis akli delillerinin manevi ilham yoluyla elde edildiğini öne sürer. Ayrıca manevi ilhamın kaynağının ise ibadet, tefekkür ve tezekkür olduğunu belirtir. Dolayısıyla da hayatının neredeyse tamamına yakınını manevi tezkiyeye ayıran ve ibadetlerle geçiren mütedeyyin insanların İslam’ı düşünce ile zıtlık teşkil eden panteizm ile özdeşdirmek büyük bir yanılgıdan ibarettir. Makalede varlığın birliği düşüncesini temsil eden ve düşünceleri ile İslam mutasavvuflarmın kahir çoğunluğunu etkileyen, kendisinin tasavvuf arifleri tarafından Şeyhu’l-Ekber olarak kabul gören Muhyiddin ibn Arabi’nin düşüncelerine baş vurduk. Kısa bir şekilde varliğın birliği düşüncesi ve örnekleri ele alındı. Bu fikirlerin “Alem Allahdır, ya da Allah alemdir” önerisinden hareket eden, Allahı sadece alem ile sınırlayan panteist nazariyye ile ters olduğu üzerinde duruldu. Şöyle ki, panteizmde Allah ile alem özdeşliği söz konusu iken, yani Allah'ın evrenden ayrı ve bağımsız bir varlığı yokken, vahdet-i vücudda alem, Tann 'nın isim ve sıfatlarının tecellisi olduğundan Allah, zat itibariyle alemden bağımsız bir varlığa sahiptir.
Altıntaş Hayrani. (1986). Tasavvuf, Ankara.
Chittick William. (1997). Varolmanın Boyutları, çeviren: Turan Koç, Istanbul.
Çaylı Zafer. (2019). Ferit Kam`ın panteizm eleştirisi bağlamında “Vahdet-i Vücud” anlayışı, Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi | 2019/1 | CİLT: 6 | SAYI: 10 | s. 246.
Öngören Reşat. (2010). Tasavvuf , İstanbul Üniversitesi İLİTAM Programı, İstanbul.
Gazzali Ebû Hâmid Muhammed bin Muhammed bin Ahmed. (1972) el- Munkız, çeviren: A.S. Furat, İstanbul.
Hucvirî, Ali b. Osman Cüllâbî. (1996). Keıfu’l – Mehcûb, Hakîkat Bilgisi, çeviren: Süleyman Uludağ, İstanbul.
Sülemi Muhammed İbn el-Hüseyn. (1981). Tasavvufun Ana İlkeleri Sülemi’nin Risaleleri, Tercümesiyle ve notlarla neşreden: Süleyman Ateş, Ankara.
Uludağ Süleyman. (1999). Giriı Kuıeyri’nin hayatə ve Risâlesi, Tasavvuf ilmine dair Kuşeyri Risâlesi, hazırlayan: Süleyman Uludağ, Üçüncü Baski, İstanbul.
Şebusterî Mahmud. (1989). Gülıen-i Râz, (çeviren Abdülbaki Gölpınarlı), İstanbul.
Tûsî Ebû Nasr Sarrac. (1996). el-Lüma’ İslam Tasavvufu, Tasavvufla İlgili Sorular-Cevaplar, Hasan Kamil Yılmaz, İstanbul.
Tanrıverdi Hasan. (2012). Dini Araştırmalar, Ocak - Haziran, Cilt: 14, Sayı : 40, (s. 68).
Nasr Seyyid Hüseyin. (1997). Makaleler II, çeviren Şehabeddin Yalçın, İstanbul.
Ertuğrul İsmail Fenni. (1997). Vahdet-i Vücûd ve İbn Arabi, hazırlayan: Mustafa Kara, ikinci baskı, İstanbul.
Muhyiddin İbn Arabî. (2006). Fütûhât-ı Mekkiyye, çeviri: Ekrem Demirli, İstanbul.
Muhyiddin Ibn Arabî. (2003). Füsûsu’l-hikem, çeviren: M. Nuri Gençosman, İstanbul.
Tunçbilek Hüseyin. (2008). Muhyiddin İbn Arabi`de Vahdet-i Vücud telakkisi, HARRAN ÜNİVERSİTESİ İLÂHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ YIL: 13 SAYI: 19 OCAK - HAZİRAN 2008 ŞANLIURFA , (s. 8-10).
Tirmizi Seyyid Burhaneddin. (2014). Maarif, (hazırlayan: A.Gölpınarlı), Ankara.
Nazife Kara. (2016). Panteizm, Felsefe ve Din bilimleri A.B.D. Din Sosyolojisi Y.L. https://www.academia.edu/27374459/PANTE%C4%B0ZM.
Ümumilikdə 18 istinad var.
Daha Çox İstinadı Göstər
Allahverdiyev, İbrahim. “Təsəvvüf düşüncəsini Panteizm Olaraq görmə xətası”. Din Araşdırmaları Jurnalı 4/6 (June 30, 2021), 311-326. https://journal.ait.edu.az/daj/article/view/123
Endirin
Məqalə Məlumatları
- Məqalə Növü Təsəvvüf
- Təqdim Edildi aprel 1, 2021
- Yayımlanıb iyun 30, 2021
- Nömrə № 1(6) İyun 2021
- Bölmə Təsəvvüf