Azərbaycan ədəbiyyatında milli dirəniş meyilləri National Resistance Trends in Azerbaijani Literature Тенденции национального возрождения в Азербайджанской литературе
Xülasə
Azərbaycan ictimai-siyasi, ədəbi-nəzəri və bədii estetik fikri rus dilindən və Rusiyanın tərkibində Avropaya yaxınlaşmaq imkanından bəhrələnib, Qərbin mütərəqqi ideallarını cəmiyyətə gətirə bilirdi. Halbuki Rusiya həmin dövrdə öz müstəmləkəsini tarixi köklərdən ayırmaq üçün bütün imkanlarından istifadə edirdi. Bunun üçün bəzi tarixi faktları nəzərdən keçirmək kifayətdir: XIX əsrin başlanğıcından Şimali Azərbaycanda xalqın müqavimət və dirənişini boğmaqüçün hətta Azərbaycan sözünün dilə gətirilməsi qadağan edilmişdi.
Çarizmin yuxarıda göstərdiyimiz istiqamətlərdə fəaliyyəti birmənalı idi: Rusiya Azərbaycanda öz mövqelərini möhkəmlətmək üçün ilk mərhələdə erməniləri, almanları, polyakları bu torpaqlara köçürür, ümumi xristian müsəlman qarşıdurması yaratmaqla öz maraqlarını təmin etməyə çalışırdı. Rus hökuməti müqavimət və dirənişləri qan içində boğmaqdan çəkinmirdi. Bütün bunlara baxmayaraq, Şimali Azərbaycanın hər bir bölgəsində dalbadal üsyanlar, etirazlar, müqavimət hərəkatları baş alıb gedirdi. Ruslar işğal prosesində nəqədər manevrlərə, hiylə və məkrlərə əl atsalar da, qan və qırğınlardan yaxaqurtara bilmir, döyüş meydanlarında yerli əhali ilə üz-üzə gəlməli olurdu. Rusiya bu zaman beynəlxalq aləmdəki qarmaqarışıq və ziddiyyətli vəziyyətdən istifadə etməyə çalışır, xüsusən, XVIII əsrin II yarısından Rusiya tərəfindən ağır məğlubiyyətlərə düçar olan və 1799-cu il müqaviləsi ilə Cənubi Qafqazda baş verən hadisələrə müdaxilə etmək imkanını itirən Osmanlı İmperiyasının zəifləməsi çarizmin daha da şirnikləşməsinə səbəb olmuşdu.
The socio-political, literary-theoretical and artistic-aesthetic idea of Azerbaijan could benefit from the Russian language and its approach to Europe within Russia, bringing the progressive ideals of the West into society. However, at that time Russia was using all means to distinguish its colony from historical roots. We need to review some historical facts: From the beginning of the 19th century, it was forbidden to use the word Azerbaijan to suppress the resistance of the population of Northern Azerbaijan. The activities of tsarism in the above-mentioned areas were unequivocal: at the first stage of Russia'sconsolidation of their positions in Azerbaijan, Armenians, Germans, Poles weretransferred to these lands and tried to satisfy their interests by creating acommon Christian-Muslim confrontation. The Russian government was lured by the use of force and resistance. Despite all this, there were rebels in everypart of northern Azerbaijan, protests, and resistance movements. Although the Russians maneuvered during the occupation, they could not avoid bloodshed and massacres, and the local people had to face the battlefields. Russia was trying to take advantage of the tense situation in the international arena, theweakening of the Ottoman Empire, which lost its opportunity to intervene inthe events of the South Caucasus and had been heavily defeated by Russia inthe second half of the eighteenth century and caused strengthening of tsarism.
Общественно-политическая, литературно-теоретическая и художественно-эстетическая мысль Азербайджана воспользовалась русским языком и возможностью сближения с Европой в составе России и могла принести обществу прогрессивные идеи Запада. Однако Россия в то время пользовалась всеми возможностями, чтобы разделить свою колонию от своих исторических корней. Для этого достаточно взглянуть на исторические факты: сначала XIX века чтобы подавить сопротивление и упорство народа в Северном Азербайджане, даже запретили произносить слово “Азербайджан”.
Деятельность царизма в вышеуказанных направлениях была однозначной: чтобы укрепить свою позицию в Азербайджане Россия на первом этапе переселила на эти земли армян, немцев, поляков и, создав общее христианско-мусульманское противостояние, старалась обеспечить свои интересы. Российское правительство без колебаний могло утопить в крови упорство и сопротивление народа. Не смотря на все это, в каждой части Северного Азербайджана подряд происходили восстания, протесты, движения сопротивления. Сколько бы русские не старались использовать манёвры, хитрости и коварство в процессе оккупации, они не смогли избежать кровопролития и массовых убийств, и им пришлось столкнуться лицом к лицу с местным населением на поле битвы.
Россия в это время старалась воспользоваться запутанной и противоречивой ситуацией на международной арене, oсобенно ослабление Османской империи, потерпевшей тяжелые поражения со стороны России со II половины XVIII века и после договора 1799 г. потерявшей возможность вмешаться в события, происходившие на Южном Кафказе, стало более заманчивым для царизма.
Açar sözlər
Referanslar
- AlışanlıŞ. H. (2011). Müasir humanitar təfəkkür və Azərbaycan ədəbiyyat-şünaslığı. Bakı, Elm, 376 s., (s.51).
- Azərbaycan tarixi (Ən qədim zamanlardan XX əsrədək), I c. Z.M.Bünya-dovun və Y.B.Yusifovun redaktəsi ilə (1994). Bakı: Azərnəşr, 687 s., (s.570).
- Azərbaycan tarixi (1996). Bakı, Azərnəşr, 869 s., (s.598).
- Azərbaycanşünaslığa giriş (2014). Bakı, BSU, 432 s., (s.146).
- Hüseynov H.N (2006). XIX əsr Azərbaycan ictimai və fəlsəfi fikir tarixindən. Bakı, Zəkioğlu, 544 s., (s.89).
- Qarayev Y.V (2002). Azərbaycan ədəbiyyatı: XIX və XX yüzillər. Bakı, Elm, 740 s., (s.28).
- Muradov Ş.M., (2013). Baxış Ç.Ə. Azərbaycan Respublikasında etno-demo-qrafik proseslər: tarixi dəyişikliklər və reallıqlar. Bakı, Avropa, 135 s., (s.11).
- Vəliyeva S.M. (2003). Milli dövlətçilik hərəkatının yüksəlişi və Xalq Cümhuriyyəti dövründə Azərbaycançılıq ideyası. Bakı, Azərnəşr, 128 s., (s.8).
- Глинка С.Н, (1831). Описание переселения армян аддербиджанских впределы России. М.: Типография Лазаревых Института Восточных Языков, 145 с., (s.107-111).
- Гусейнзаде Р.А (2013). Кавказ и армяне. Баку, Печатный дом “Апостроф, 600 с., (s. 313-314).
Lisenziya
Müəllif hüququ (c) 2019 fil.f.d. Tənzilə Rüstəmxanlı
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisenziyalanıb.