Əbədilik istəyi kontekstində axirət inancının fəlsəfi-psixoloji əsasları Philosophical and Psychological Foundations ofthe Hereafter in the Context of Desire For Immortality Философо-психологические основы “Веры в загробную жизнь” в контексте стремления к бессмертию Ölümsüzlük Arzusu Bağlamında Ahiret İnancının Felsefî-Psikolojik Temelleri
Xülasə
Axirət mövzusu dini inanclarla yanaşı, fəlsəfi düşüncə və parapsixoloji məlumatlarla da əlaqəli olan çoxsahəli bir mövzudur. Buna görə də metafizik sahəyə dair ən çox müzakirə olunan mövzulardan biri kimi, axirət mövzusu hərzaman aktuallığını qoruyur. Axirət inancının dini və fəlsəfi əsaslarının tədqiqi bu xüsusiyyətinə görə böyük əhəmiyyət daşıyır.
Bu məqalədə ölümsüzlük arzusu kontekstində axirətin imkan və vacibliyinə dair arqumentlər İslam və Qərb mütəfəkkirlərinin fikirləri çərçivəsində tədqiq olunmuşdur. Tədqiqatda psixoloji cəhətdən üzərində durulan aruqmentlər və onlara yönəldilən tənqidlər araşdırılmışdır. Həm müsəlman, həm də bəzi Qərb alimlərinin axirət inancının fəlsəfi-psixoloji əsasını ölümsüzlük arzusu üzərində müdafiə etdiyi göstərilmişdir. Bundan əlavə, ümumbəşəri istək olan ölümsüzlük arzusunun inanc və düşüncə sistemində müxtəlif formalarda ifadə edildiyi göstərilmişdir. Bununla əlaqədar olaraq metafizik və maddi ölümsüzlükdən başqa fəlsəfədəki sosial və bioloji ölümsüzlükdən də danışılmışdır. Məqalədə üzərində durulan digər mövzu isə insan fitrətindəki əbədi yaşamaq arzusunun axirətin vacibliyi mövzusunda arqument kimi istifadəsinin mümkün olmadığını irəli sürən Con Stüart Mil, Duqald Stüart və Deyvid Hyum kimi mütəfəkkirlərin iddiaları qeyd olunmuşdur.
The issue of the Hereafter has multifaceted dimensions and linked tophilosophical thought and parapsychological data. Therefore, the Hereafter, asone of the most debated topics on metaphysics is always up to date. In thissense, a study of religious and philosophical foundations of the Hereafter is ofgreat importance.
This article focuses on the alleged evidences of the possibility and necessity of the Hereafter in the context of desire for immortality. This topic was analyzed from the standpoint of Islamic and Western theologians-philosophers. This article examines both the evidences that base on psychological aspects and their criticism. It has been shown that both Islamic and some Western scholars advocate the belief of the Hereafter by arguing for the desire for immortality onthe philosophical-psychological basis. This research also lays out that the desire for immortality that is universal desire is expressed in various ways in the platform of belief and thought. In this sense, besides metaphysical and physical immortality, social and biological immortality are also examined in the contextof philosophy. Finally, the article analyzes the arguments of the thinkers such as John Stuart Mill, Dugald Stewart and David Hume, who belief that it isimpossible for the necessity of the Hereafter to rest on the desire for immortality which is inherently exist in human nature.
Тема “Веры в загробную жизнь” многогранна и связана не только с религиозными верованиями, но и с философской мыслью и парапсихологическим знаниями. Данная тема, как одна из самых обсуждаемых проблем метафизики, всегда актуальна. По этой причине исследование религиозных и философских основ “Веры в загробную жизнь” имеет большое значение в этом отношении.
В статье были исследованы доказательства о существовании и необходимости вечной жизни в контексте стремления к бессмертию. Предмет исследования оценивается на основе ислама и взглядов западных теологов-философов. В нем были рассмотрены психологические аспекты и их критика. Было показано, что как мусульмане, так и некоторые западные мыслители отстаивают веру в вечность, ставя в основу основ философо-психологический фундамент при стремлении к бессмертию. Кроме того, было показано, что людское желание бессмертия, по-разному выражается на платформе веры и мышления. В этом смысле наряду метафизическими материальным бессмертием, опять же был сделан упор на социальное и биологическое бессмертие, рассматриваемое с философской точки зрения. Наконец, в статье были рассморены утверждения таких мыслителей, как Джон Стюарт Милль, Дугальд Стюарт и Дэвид Хьюм, которые утверждают, что стремление к вечной жизни, которое характерно природе человека, не является доказательством существования бессмертия.
Âhiret konusu çok yönlü olup dînî inançların yanı sıra felsefî düşünce ve parapsikolojik verilerle de bağlantılıdır. Bu sebeple, metafizik alanla ilgili en çok tartışılan konulardan biri olarak âhiret konusu her zaman güncelliğini korumaktadır. Âhiret inancının dinî ve felsefî temellerinin araştırılması, bu açıdan büyük önem arz etmektedir.
Makalede ölümsüzlük arzusu bağlamında âhiretin imkan ve gerekliliğiyle ilgili deliller araştırılmıştır. Konu, İslam ve Batı teolog-filozoflarının görüşleri ekseninde değerlendirilmiştir. Araştırmada psikolojik açıdan ele alınan dayanaklar ve onların eleştirileri incelenmiştir. Gerek müslüman gerekse bazı Batılı düşünürlerin, felsefî-psikolojik temeline ölümsüzlük arzusunu koyarak âhiret inancını savunduğu gösterilmiştir. Ayrıca evrensel bir arzu olan ölümsüzlük arzusunun, inanç ve düşünce platformunda değişik şekillerde ifade edildiği gösterilmiştir. Bu anlamda metafizik ve maddî ölümsüzlüğün yanı sıra yine felsefedeki sosyal ve biyolojik ölümsüzlük üzerinde durulmuştur. Son olarak makalede insan fıtratında bulunan ebedî yaşama isteğinin âhiretin gerekliliği konusunda delil olmayacağını ileri süren John Stuart Mill, Dugald Stewart ve David Hume gibi düşünürlerin iddiaları ele alınmıştır.
Açar sözlər
Referanslar
- Bebek Adil, (2000). “Mâtürîdî’nin Kelâm Sisteminde Âhiret İnancı” MÜİFDXIX, s. 5-41, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
- Chomsky Noam, (2001). Dil ve Zihin (çev. Ahmet Kocaman), Ankara: Ayraç Yayınevi.
- Emerson Ralph Waldo, (1904). “Immortality”, The Complete Works of Ralph Waldo Emerson (Ralph Waldo Emerson içinde), VIII, 320-327, New York: Houghton, Mifflin and Co.
- Flew Anthony, (1972). “Immortality” The Encyclopedia of Philosophy (ed. Paul Edwards), II, 139-150, New York: Macmillan.
- Fuzûlî Muhammed, (1962). Matla’u’l-I’tikâd fî ma’rifeti’l-mebde’ ve’l-meâd (çev. Kemal Işık ve Esat Coşan), Ankara: Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
- Hartshorne Charles, (1959). “A Philosopher’s Assessment of Christianity”, Religion and Culture: Essays in Honor of Paul Tillich (ed. Walter Leibrecht), London: Harper and Brothers, (s. 167-180).
- Hick John, (1994). Death and Eternal Life, Hampshire: The Macmillan Co.
- Hume David, (1988). Dialogues Concerning Natural Religion and the Posthumous Essays (ed. Richard H. Popkin), Indianapolis: Hackett Publishing Company.
- Jeffrey Grant R., (2000). Journey into Eternity: Search for Immortality, Canada: Water Brook Press.
- Jung Carl Gustav, (1999). Jung on Death and Immortality (ed. Jenny Yates), New Jersey: Princeton University Press.
- Jung Carl Gustav, (2001). Anılar, Düşler Düşünceler (yay.haz. Aniella Jaffe, çev. İris Kantemir), İstanbul: Can Yayınları.
- Koç Turan, (2005). Ölümsüzlük Düşüncesi, İstanbul: İz Yayıncılık.
- Kreeft Peter ve Ronald K. Tacelli, (1994). Handbook of Christian Apologetics: Hundreds of Answers to Crucial Questions, InterVarsity Press.
- Kreeft Peter, (1980). Heaven: The Heart’s Deepest Longing, San Francisco: Harper and Row Publishers.
- Lamont Corliss, (1990). The Illusion of Immortality, New York: The Continuum Publishing Company.
- Lewis Clive Staples, (1963). Mere Christianity, New York: The Macmillan Co. Mâtürîdî, (2002). Kitâbu’t-tevhîd (çev. ve yay. haz. Bekir Topaloğlu), İstanbul: İSAM yayınları.
- Mâtürîdî, (2004). Te’vilâtu ehli’s-sünne (thk. Fatma Yusuf Heymi), Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
- Mill John Stuart, (1957). Theism (ed. Richard Taylor), New York: The Bobs Merrill Co.
- Mutahharî Murtaza, (1988). Adl-i ilâhî (çev. Hüseyin Hatemi), İstanbul: İşaret Yayınları.
- Ocak Ahmet, (1988). “Âb-ı Hayat”, DİA, I, 1-4, İstanbul: Türkiye Diyanet VakfıİSAM yayınları.
- Phillips D. Z., (1993). “Eternal Life and the Immortality of the Soul” Contemporary classics in philosophy of religion (ed. Ann Loades, Loyal D. Rueiçinde), s. 291, İllinois: Open Court Publishing Company.
- Price Henry Habberley, (1970). “Personal Survival and the Idea of Another World”, Classical and Contemporary Readings in the Philosophy of Religion(ed. John Hick), s. 370-393, New Jersey: Prentice Hall Inc.
- Russell Bertrand, (1996). Neden Hıristiyan Değilim (çev. Ender Gürol), İstanbul: İlke Basın Yayım.
- Spencer Herbert, (1980). “A Biological View of Life After Death”, Death and Dying (ed. David L. Bender and Richard Hagen), New York: Greenhaven Press.
- Tabbâra Abdülfettah (1988). Rûhu’d-dîni’l-İslâmî, Beyrut: Darü’l-Kütub.
- Topaloğlu Bekir, (1988). “Âhiret”, DİA, I, 543-548, İstanbul: Türkiye Diyanet VakfıİSAM yayınları.
- Unamuno Miguel de, (1986). Yaşamın Trajik Duygusu (çev. Osman Derinsu), İstanbul: İnkılap Yayınevi.
Lisenziya
Müəllif hüququ (c) 2019 i.f.d. Ülkər Abuzərova
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisenziyalanıb.