e-ISSN: 3006-2772
p-ISSN: 2618-0030
Başlanğıc: 2018
Nəşr aralığı: İldə 2 nömrə
Naşir: Azərbaycan İlahiyyat İnstitutu

İslam hüququ

Əhli-hədis və əhli-rəy mübahisələri müstəvisində istehsan dəlilinin dəyişmə seyri The View of Changing the Testimony of istihsan At the Level of Debates Between Ahli Hadith and Ahli Rai Ход изменения свидетельства истехсан на уровне дебатов ахли-хадисов и ахли-раи

Ramin Vəkilov Türkiyə Respublikası, Sakarya Universiteti, Sosial Elmlər İnstitutunun doktorantı 0000-0003-1132-066X

Necə istinad edilir?

Vəkilov, Ramin , Vəkilov, R , , Din Araşdırmaları Jurnalı, Əhli-hədis və əhli-rəy mübahisələri müstəvisində istehsan dəlilinin dəyişmə seyri , 5, 9, 2022, 109-132, 2022

Zotero Mendeley EN EndNote

Xülasə

Əhli-hədis və əhli-rəy – İslam düşüncə sisteminin iki ən köklü ənənəsidir. Bunlar arasındakı rəqabət İslam hüququnun tarixi inkişafında mühüm yer tutmaqdadır. Bu iki sistem arasında ən qaynar mübahisə nöqtəsi ağlın şəri hökmlərin əldə edilməsindəki rolu məsələsidir. Bu müstəvidə fiqh üsulunda əqli bir istidlal metodu olan istehsan dəlili üzərindəki mübahisə və müzakirə- lər İslam hüququnun tarixi inkişaf seyrinin öyrənilməsi baxımından çox əhə- miyyətli yer tutmaqdadır. Hənəfilər tərəfindən hüquq elminə gətirilən istehsan fiqh üsulunda sıradan bir dəlil olmaqdan əlavə, zamanla donuq ehkamların tətbiqinə çevrilmış qiyas dəlilinə alternativ olaraq, əslində, bir hüquq fəlsəfəsi və ya hüquqa yanaşma tərzidir. Rasional bir metodu ehtiva edib, hüququn məqsəd və qayəsi üzərində təmərküzləşən istehsan dəlili fiqhin elm olaraq təşəkkülünün erkən dövrlərindən etibarən, əhli-hədis üləması tərəfindən ciddi tənqidlərə məruz qalmışdır. Əhli-hədis düşüncəsinin böyük ideoloqu Məhəm- məd ibn İdris əş-Şafii tərəfindən sistemli şəkildə ortaya qoyulan bu tənqidlər təsirsiz qalmamışdır. Hicrətin IV əsrinin ortalarından etibarən, hənəfilər öz istehsan metodlarını təftiş etmiş, zamanla onu qiyas dəlilinin bir növü olaraq yorumlamışlar. Bununla da əslində, qiyasa alternativ olaraq meydana çıxarıl- mış istehsan dəlili bir neçə əsrdən sonra qiyasla, demək olar ki, mahiyyət fərqini itirmişdir. Hənəfilərin bu improvizələri qarşı – əhli-hədis cəbhəsinə də təsirsiz ötüşməmişdir. Əhli-hədis ənənəsində tənqidlər daha mötədil hala gəlmiş, hənəfilərin istehsan metodu anlaşılmağa çalışılmışdır. Əhli-hədis düşüncəsinin ən orijınal davamçılarından olan hənbəlilər, hətta istehsanı dəlil olaraq öz üsul kitablarına almışlar. Onların isə istehsan olaraq qəbul etdikləri əhli-hədisin məntiqinə uyğun şəkildə nəqli dəlillərin qiyasa tərcihindən başqa bir şey deyildi.
Ahl-i hadith and Ahl-i-rai are the two most rooted traditions of Islamic thought. The rivalry between them has an important place in the historical development of Islamic law. The hottest topic of discussion between these two systems is the question of the role of reason in obtaining the provisions of sharia. Discussions and debates on the proofs of istihsan, an intellectual fiqh method, are important in examining the historical development of Islamic law. The issue of istihsan brought by Hanafis to fiqh is not an ordinary argument in fiqh but rather a way of approaching law as an alternative to "qiyas" evidence, which has become a philosophy of law or the practice of dogmas frozen in time. The proof of istihsan, which includes a rational method and focuses on the purpose and goal of the law, has been subjected to serious criticism from the scholars of Ahl-i Hadith since the first days of the formation of fiqh as a science. These criticisms, which were put forward most systematically by Muhammad ibn Idris al-Shafii, the great thinker of Ahl al- Hadith thought, were affected. Starting from the middle of the 4th century AH, Hanafis revised the istihsan method and interpreted it as proof of comparison. The proofs of istihsan introduced as an alternative to qiyas became almost the same as qiyas in a few centuries later. These comments of the Hanafis left an impression on the opposition Ahl-i Hadith front. In the tradition of Ahl al-Hadith, criticism has become more moderate, and Hanafis have tried to understand the method of istihsan. Even the Hanbalis, among the most original followers of the Ahl-i Hadith thought, have taken istahsan as evidence in their methodology. However, the narrative of the Ahl-i Hadith on logic, which they accepted as istihsan, was nothing more than a relative choice of evidence.
Ахли-хадис и ахли-рей – две самые укоренившиеся традиции исламской системы мышления. Соревнование между ними занимает важное место в историческом развитии исламского права. Конечно, самым горячим предме- том споров между этими двумя системами является вопрос о роли разума в получении постановлений Шариата. На этом уровне дебаты и дискуссии о доказательствах истехсана, являющегося интеллектуальным методом юрис- пруденции, очень важны с точки зрения изучения исторического развития исламского права. Вместо того, чтобы быть обычным аргументом в юрис- пруденции, истехсан, привнесенный в юриспруденцию ханафитами, на самом деле является правовой философией или способом подхода к закону в качестве альтернативы доказательствам кийас, которые со временем стали применением застывших догм. Фикх – это наука об истехсане, которая содержит рациональный метод и фокусируется на цели и принципе закона. Улемы Ахль аль-Хадис с первых дней своего образованияподвергся серьез- ной критике. Эта критика, наиболее систематически представленная великим идеологом ахл ал-хадисов Мухаммадом ибн Идрисом аш-Шафии, не осталась незатронутой. С середины IV века хиджры ханафиты пересмотрели свой метод истихсана и интерпретировали его как вид доказательства кийаса. Фактически свидетельство истехсана, появившееся как альтернатива кийасу, через несколько столетий стало почти идентичным кийасу. Эти толкования ханафитов не оказали влияния на противоборствующий фронт ахлуль- хадисов. Критика в традиции Ахль аль-Хадис стала более умеренной, и были предприняты усилия, чтобы понять метод истисана ханафитов. Даже ханба- литы, которые являются одними из самых оригинальных последователей мысли Ахль аль-Хадис, включили истехсан в свои методические книги в качестве доказательства. Но передача Хадисов в соответствии с логикой Ахль аль-Хадис, которую они приняли как истехсан, была не чем иным, как относительным предпочтением перед киясом.

Açar Sözlər

Əhli-Hədis, Əhli-Rəy, İstehsan, Fiqh
Ahli Hadith, Ahl-İ-Rai, İstihsan, Islamic Law
Ахль-Хадис, Ахль-Рай, Истехсан, Фикх

Referanslar

  • Apaydın Yunus. (1995). “Fesad”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklo-pedisi XII, İstanbul, TDV Yayınları.
  • Aybakan Bilal, Dönmez İbrahim Kafi. (2004). “Meşrû”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XXIX c. Ankara, TDV. Yayınları.
  • Bardakoğlu Ali. (2001). “İstihsan” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXIII c., İstanbul TDV Yayınları.
  • Demirci Mustafa. (2009). “Sevad”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XXXVI, İstanbul, TDV Yayınları.
  • Dirik Mehmet. (2018). Ebu Hanife`nin İçtihat Metodunda İstihsan, Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5, sy. 10. Pamukale.
  • Duman Soner. (2017). İmam Şafii’nin kıyas anlayışı, İstanbul, İSAM Yayınları.
  • əd-Dəbusi Əbu Zeyd. (2001). Təqvimul-ədillə fi üsulil-fiqh, təh. Xəlil Mühyiddin əl-Meyyis, Beyrut, Darul-kütübil-ilmiyyə.
  • əl-Amidi Əbülhəsən Seyfəddin. (t.y.). əl-İhkam fi üsulil-əhkam, təh. Əbdürrəzzaq əl-Əfifi, Beyrut, əl-Məktəbə.
  • əl-Bəsri Əbülhüseyn Məhəmməd. (h. 1403.). əl-Mü`təməd fi üsulil-fiqh, təh. Xəlil əl-Meyyis, Beyrut, Darul-kütübil-ilmiyyə.
  • əl-Buxari Əbdüləziz. (h. 1308). Keşfül-əsrar, şərhi Üsuli-Pəzdəvi, İstanbul, Şirkəti səhafiyyeyi Osmaniyye.
  • əl-Cəssas Əbu Bəkr Əli. (1994). əl-Füsul fil-üsul, Küveyt, Vizaratül-Əvqaf.
  • əl-Cürcani Əli ibn Məhəmməd. (1983). Kitabut-Tə`rifat, təh. Heyət, Beyrut, Darul-kütübil-ilmiyyə.
  • əl-Əxsikəsi Əbu Abdullah Hüsaməddin. (2005). əl-Müntəxəb fi üsulil-məzhəb, təh. Əhməd əl-Avdi, n.y. Darul-Mədar.
  • əl-Fərra Əbu Yə`la. (1990). əl-Üddə fi üsulil-fiqh, təh. Əhməd əl-Mübarəki, Riyad, n.y.
  • əl-Haməvi Üsamə. (1992). Nəzəriyyətül-İstihsan, Dəməşq, Darul-xeyr.
  • əl-Həcvi Məhəmməd ibn Həsən. (1995). əl-Fikrus-sami fi tarixil-fiqhil-islami, təh. Əymən Salih Şaban, Beyrut, Darul-kütübil-ilmiyyə.
  • əl-Xarəzmi Məhəmməd ibn Mahmud. (t.y.). Camiul-məsanidi İmam Əbu Hənifə, Beyrut, Daru kütübil-ilmiyyə.
  • əl-Kəlvəzani Əbülxəttab Məhfuz. (1985). ət-Təmhid fi üsulil-fiqh, təh. Müfid Əbu Əmşə və Məhəmməd İbrahim, Məkkə, Camiətu Ümmul-Gura.
  • əl-Maturidi Əbu Mənsur Məhəmməd. (2005). Tə`vilatu əhli-sünnə, təh. Məcdi Baslum, Beyrut, Daru kütübil-ilmiyyə.
  • əl-Mərruzi Əbu Bəkr Əhməd. (1997). əl-Vəra`, təh. Səmir əz-Züheyri, Riyad, Darus-Sami`i.
  • ən-Nəsəfi Əbülbərəkat Abdullah. (2018). Mənarul-ənvar fi üsulil-fiqh, təh. Məhəmməd Bərəkat, İstanbul, Darul-lübab.
  • ər-Ribat Xalid, Eyd Seyid İzzət, əl-Cami li ülumi İmam Əhməd – Üsulül-fiqh, Fəyyum, Darül-Fəlah.
  • əs-Səmani Əbülmüzəffər Mənsur. (1999). Qəvati`ul-ədillə fil-üsul, təh. Məhəmməd Həsən əş-Şafii, Beyrut, Darul-kütübil-ilmiyyə.
  • əs-Sərəxsi Şəmsüləimmə Məhəmməd. (1989). əl-Məbsut, Beyrut, Darul-Maarifə.
  • əs-Sərəxsi Şəmsüləimmə Məhəmməd. (t.y.). Üsulül-fiqh, təh. Əbülvəfa əl-Əfgani, Beyrut, Darul-Məarifə.
  • əş-Şafii Məhəmməd ibn İdris. (2003). “İstihasnın İptali”, çev. Osman Şahin, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi sy. 16.
  • əş-Şəhristani Əbu Əli Tacəddin. (2015). əl-Miləl vən-Nihal, (Metin Çeviri) terc. Mustafa Öz, İstanbul, Türkiye Yazma Eserler Kurumu.
  • əş-Şirazi Əbu İshaq İbrahim. (2003). əl-Luma fi üsulil-fiqh, Beyrut, Darul-kütübil-ilmiyyə.
  • ət-Tufi Nəcməddin Süleyman. (1987). Şərhu müxtəsrir-Rövzə, təh. Abdullah ət-Türki, Beyrut, Müəssəsətür-risalə.
  • Goldziher İgnaz. (1982). Zahiriler Sistem ve Tarihleri, terc. Cihad Tunç, Ankara, Ankara Üniversitesi Basım evi.
  • Həmzə Əbdüllətif. (t.y.). İbn Müqəffa, Beyrut, Daru fikril-ərəbi.
  • İbn Əqil Əbülvəfa Əli. (1999). əl-Vazih fi üsulil-fiqh, təh. Abdullah ət-Türki, Beyrut, Müəssəstür-Risalə.
  • İbn Həzm Əbu Məhəmməd Əli. (1960). əl-Müləxxəs ibtalul-qiyas vər-rə`y
  • vəl-istihsan vət-təqlid vət-tə`lil, təh. Səid əl-Əfqani. Dəməşq, Məktəbətu Camiətid-Dimaşq.
  • İbn Həzm Əbu Məhəmməd Əli. (t.y.). əl-İhkam fi üsulil-əhkam, təh. İhsan Abbas, Beyrut, Darul-afaqul-cədidə.
  • İbn Qəyyim əl-Cövziyyə. (h. 1423). İ`lamul-müvəqi`in ən Rəbbil-aləmin, təh. Həsən Alu Salman, Səudiyyə Ərəbistanı, Daru İbnil-Cevzi.
  • İbn Qüdamə Müvəffəqəddin Abdullah. (1997). əl-Müğni, təh. Abdullah ət-Türki, Riyad, Daru ilmil-kütüb.
  • İbn Qüdamə Müvəffəqəddin Abdullah. (2002). Rövzətün-nazir, təh. Şaban Məhəmməd İsmail, Beyrut, Müəssəstür-Rəyyan.
  • İbn Müqəffa. (1937). “Risalətü fis-səhabə” Cəmhərətu rəsaili’l-Ə`rab fî üsuril-Ərəbiyyəti’z-zahirə içərisində, haz. Əhməd Zəki Səvfət, Qahirə, Mətbəətül-Hələbi.
  • İbnül-Hacib Əbu Əmr Cəmaləddin. (2006). Müxtəsərül-Müntəxab, Əlcəzair, n.y.
  • İltaş Davud. (2012). “el-Udde”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklope-disi XLII c., TDV. Yayınları.
  • Kaya Eyüp Said. (2003). “Maliki mezhebi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XXVII c., İstanbul, TDV. Yayınları.
  • Koca Ferhat. (2003). “Mekruh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklope-disi XXVIII, Ankara, TDV Yayınları.
  • Önder Muharrem. (2014). Hanefi mezhebinde istihsan anlayışı və uygula-ması, İstanbul, Hikmetevi Yayınları.
  • Özen Şükrü. (1995). İslam hukuk düşüncesinin aklileşme süreci: başlan-gıçtan hicri IV. Asrın ortalarına kadar, (nəşr edilməmiş doktorantura işi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstititütü
  • Özen Şükrü. (2011). “Tercih”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedi-si XL, İstanbul, TDV Yayınları.
  • Salih Əbülfəzl. (1988). Məsailu imam Əhməd bin Hənbəl, təh. Fəzlürrəh-man Dinməhəmməd, Dehli, Darul-ilmiyyə.
  • Sipahi Yildıray. (2016). Ebu Cafer et-Tahavi`de İstihsan Delili Sorunu, Pamukkale Üniversitesi İlhiyat Fakğltesi Dergisi 3. sy 6, Pamukkale.
  • Şaban Zəkiyyəddin. (2007). İslam Hukuk İlminin Esasları (Usulu`l-fikh), çev. İbrahim Kafi Dönməz, Ankara, TDV Yayınları.
  • Teymiyyələr. (t.y.), əl-Müsəvvədə, təh. Məhəmməd Mühyiddin Əbdülhə-mid, Qahirə, Mətbəətül-Mədəni.
  • Yusuf Əhməd. (1990). eş-Şâfiî vâdi’u ilmil-üsul, Qahirə, Darus-Səqafə.