İslam hüququ
İslam hüququnun ictihad anlayışında əsas rol oynayan beş qayda (Sərəxsinin “əl-Məbsut” adlı əsəri kontekstində)
Five Legal Maxims that play Basic Role in the Jurisprudence Knowledge of Islamic Law (In the Context of Al-mabsut by Sarakhsi)
Пять основных правил, играющих важную роль в концепции юриспруденции исламского права (Из контекста произведения Сарахси “Аль-Мабсут”)
İslam dini digər dinlərdən fərqli olaraq bir hüquq anlayışı ortaya qoymuş vəzamanla, xüsusilə də müctəhidlər dövründə bir hüquq sistemi kimi inkişafetdirilmişdir. İslam hüququndakı ümumi prinsip anlayışının əsası ilk əvvəl Qurani-Kərimin ortaya qoyduğu ümumi prinsip mahiyyətini daşıyan hökmlər və Sünnənincəvamiül-kəlim xüsusiyyətidir. Məhz bu mühitdə yetişən İslam hüquqşünaslarınınsözügedən mənbələrdəki nəslərin tədqiqi ilə səhabələrin fiqhi anlayışları, müctəhidimamların fiqhi düşüncələri, onların ictihadları, üsuli-fiqh, məntiq və dil qaydalarıvasitəsilə və bunların induksiya metodu ilə araşdırılması nəticəsində əldə etdikləriümumi prinsiplər qəvaid elmi kimi ortaya çıxmışdır. Məqalədə İslam hüququnun ən məşhur olan və bilavasitə dəlil kimi istifadəedilərək ictihad fəaliyyətində əsas rol oynan beş külli qayda haqqında ümumiməlumat verilmişdir. Qaydaların hər biri izah edildikdən sonra, İslam hüquqtarixində ən məşhur hüquqşünaslardan biri olan Sərəxsinin “əl-Məbsut” əsərindən birneçə nümunə gətirilərək istifadə edildiyi mövzular haqqında məlumat verilmişdir. Məqalədə qeyd edilən beş qayda bunlardır: “Bir işdən məqsəd nədirsə, hökm dəona müvafiq olmalıdır”, “Şəkk ilə yəqinlik aradan qalxmaz”, “Məşəqqət asanlığı cəlbedər”, “Zərər aradan qaldırılmalıdır”, “Adət-ənənə mühəkkəmdir (hökm verilərkənmüraciət edilən bir dəlildir)”.
Islam developed a legal concept unlike other religions and improved it gradually as a legal system, especially during the times of mujtahids. The basic concepts of the general principle in Islamic law are the ones mentioned in the Quran and the javamiul-kalim in Sunnah. Investigation of the sacred topics through sources by the Islamic lawyers of this period, Fiqh opinions of mujtahid imams, their ijtihads, Fiqh basics, logic and linguistics, as a result of their research by the induction method, originated as the science of Al-Qawaid. The article provides general information about the five basic rules of Islamic jurisprudence, which play an important role as dalil (evidence) directly in formulating conclusions. After explaining all the rules, several examples are given from the book of the famous Islamic jurist Sarakhsi Kitab Al-Mabsut and information is given about the topics he used. The five rules stated in the article are as follows: “The result must correspond to the purpose of the case”, “Doubts do not eliminate the truth”, “Difficulties imply relief’, “Damage need to be eliminated”, “Customs have legal force (i.e., they are resorted to decision time) ”.
Исламская религия, в отличие от других конфессий, выработала юридическую концепцию и со временем она, особенно во времена мужтахидов, развивалась как юридическая система. Основными понятиями общего принципа в Исламском праве, в первую очередь являются законы, упомянутые в Коране и свойство джавамиуль-калим в Сунне. Расследованием священных тем из источников, и благодаря пониманию сподвижниками возникающих вопросов, мнению имамов мужтахидов по Фикху и их выводов, основам Фикха, логике и лингвистике, и в итоге их исследования индукционным методом, общие принципы, выдвинувшие исламскими юристами, которые выросли в этой культуре, возникли как наука аль-каваид. В статье даётся общая информация о пяти основных правилах исламской юриспруденции, играющих важную роль, как далиль (доказательства) непосредственно при формулировании выводов. После объяснения всех правил приводятся несколько примеров из книги известного исламского юриста Сарахси “аль-Мабсут” и даётся информация об использованных им темах. Пять правил, указанныe в статье, следующие: “Итог должен соответствовать цели дела”, “Сомнения не устраняют истину”, “Трудности подразумевают облегчение”, “Необходимость возмещения ущерба”, “Обычаи имеют законную силу (т.е. к ним прибегают во время принятия решений)”.
Apaydın, Hacı Yunus, “İslam Hukuk Usulü”, Kayseri 2017.
______, “Muhayyerlik”, DİA,İstanbul 2006, XXXI, 25-30.
Atar, Fahrettin, “Fıkıh Usulü”, İstanbul 1998.
Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar Məcəlləsi
Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi.
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası.
“Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti”, I-IV, Bakı 2006.
Bahüseyn, Yaqub ibn Əbdülvəhhab, “əl-Qəvaidül-fiqhiyyətü” (əl-Məbadi, əl-Müqavvimat, əl-Məsadir əd-dəliliyyə, ət-Tətəvvür), Riyad 1998/1418.
Baktır, Mustafa, “Kaide”, DİA,İstanbul 2001, XXIV, 205-209.
_____, “İslam Hukukunda Külli Kaideler”, Erzurum 1998.
_____, “İslam Hukukunda Zaruret Hali”, Ankara 1981.
Bək, Məhəmməd Xüdəri, “Tarixüt-təşriil-İslamiyyi”, Beyrut 1988.
Belgesay, Mustafa Reşit, “Mecellenin Külli Kaideleri ve Yeni Hukukun Ana Prensipleri”, İstanbul 1947.
Bilge, Necip, “Hukuk Başlangıcı Hukukun Temel Kavram ve Kurumları”, Ankara 2001.
Buxari, Əbu Abdullah Məhəmməd ibn İsmayıl, “əl-Camiüs-səhih”, Riyad 1999.
Darəqutni, Əli İbn Ömər, “Sünən”,(təhqiq edən Əbdullah Haşim Yəmani əl-Mədəni), Qahirə 1966.
Dəbusi, Əbu Zeyd Übeydullah Ömər ibn İsa, “Təsisün-nəzər”, Beyrut tarixsiz.
_____, “Mukayeseli İslam Hukuk Düşüncesinin Temellendirilmesi”, (tərc. Ferhat Koca), Ankara 2009.
Dönmez, İbrahim Kafi, “Hz. Peygamber`in Tebliğine Hakim Olan Başlıca Hukuk Prensipleri”, Yeni Ümit cilt: 3, sayı: 18 (1992).
_____, “Amel”, DİA,İstanbul 1991, III, 16-20.
_____, “Fıkıh ve Fıkıh Tarihi İncelemeleri”, Ankara 2015.
_____, “Mubah”, DİA,İstanbul 2005, XXX, 341-345.
Əbu Davud, Süleyman İbn Əşəs ibn İshaq əl-Əzdi əs-Sicistani, “Sünən”, Riyad 1999.
Edis, Seyfullah, “Medeni Hukuka Giriş ve Başlangıç Hükümleri”, Ankara 1993.
Erdoğan, Mehmet, “Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü”, Rağbet yayınları, İstanbul 1998.
Hakim, Əbu Abdullah əl-Həkim Məhəmməd ibn Həmdəviyyəh ibn Nüeym ibn el-Həkəm, “Müstədrək”, I-VI, Beyrut 1990/1411.
İbn Hənbəl, Əbu Abdullah Əhməd ibn Məhəmməd ibn Hilal ibn Əsəd əş-Şeybani, “Müsnəd”, I-VIII, Qahirə 1995/1416.
İbn Macə, Əbu Abdullah Məhəmməd ibn Yəzid ər-Rəbəi əl-Qəzvini, “Sünən”, Riyad 1999.
Kaya, Eyyüp Said, “Zâhirü’r-rivâye”, DİA,İstanbul 2013, XXXXIV, 101-102.
Kurban, Yasin, “Kâsânî ve “Bedâ’i’u’s-Sanâ’i”sindeki Genel Hukuk Kuralları (Külli kaideler)”, (çap edilməmiş namizədlik dissertasiyası AÜSBE), Erzurum 2009.
Müslim, Əbül-Hüseyn əl-Qüşeyri ən-Nisaburi Müslim ibn əl-Haccac, “əl-Camiüs-səhih”, Riyad 1999.
Nəsai, Əbu Abdurrahman Əhmed ibn Şüeyb ibn Əli əl-Xorasani, “əl-Müctəba minəs-sünen (əs-Sünenüs-suğra)”, I-IX, Halep 1986.
Özafşar, Mehmet Emin, “Hadisi Yeniden Düşünmek Fıkhi Hadisler Bağlamında Bir İnceleme”, Ankara 2000.
Sədlan, Saleh ibn Qanim, “əl-Qəvaidül-fiqhiyyətül-kubra”, Riyad 1997/1417
Sərəxsi, Şəmsül-əimməƏbu Bəkr Məhəmməd ibn Əbu Səhl, “Məbsut”, I-XXX, Darül-mərifə, Beyrut-Livan 1993/1414.
______, “İslâm Devletler Hukuku “Şerhu’s-Siyeri’l-Kebîr”, (tərc. İbrahim Sarmış, M. Sait Şimşek), Konya 2001.
Təbərani, “əl-Möcəmül-övsat”, Süleyman ibn Əhmed ibn Əyyub ibn Mütir Əbül-Qasim, I-X, Kahire tarix yoxdur.
Tirmizi, Əbu İsa Məhəmməd ibn İsa İbn Sövrəəs-Süləmi,“Sünən”, Riyad 1999.
Yaman, Ahmet, “Bir Kavram Olarak “Fıkıh Kaideleri” ya da İslam Hukukunun Genel ilkeleri”, Marife Dergisi, yıl: 1, sayı: 1, Konya 2001.
Yıldırım, Mustafa, “Mecelle’nin Külli Kaideleri”, İzmir 2001.
Zərqa, Mustafa Əhməd, “Şərhül-qəvaidil-fiqhiyyə”, Dəməşq 2001/1422.
Zeydan, Əbdülkərim, “əl-Mədxəl li dirasətiş-şəriətil-İslamiyyəti”, İstanbul tarix yoxdur.
Ümumilikdə 42 istinad var.
Daha Çox İstinadı Göstər
Qurbanov, Anar. “İslam hüququnun Ictihad anlayışında əsas Rol Oynayan Beş Qayda (Sərəxsinin ‘əl-Məbsut’ Adlı əsəri kontekstində)”. Din Araşdırmaları Jurnalı 1/1 (December 31, 2018), 101-115. https://doi.org/10.30546/zqx1n907
Müəllif hüququ (c) 2018 i.f.d. Anar Qurbanov
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisenziyalanıb.
Endirin
Məqalə Məlumatları
- Məqalə Növü İslam hüququ
- Təqdim Edildi oktyabr 1, 2018
- Yayımlanıb dekabr 31, 2018
- Nömrə № 1 (1) Dekabr 2018
- Bölmə İslam hüququ