Din sosiologiyası

Mərkəzi Asiyada radikallaşma: Tacikistan nümunəsində çağırışlar və daxili təhlükəsizlik məsələləri

Radicalization in Central Asia: Challenges and Internal Vulnerabilities in the Context of Tajikistan

Радикализация в Центральной Азии: вызовы и внутренние факторы уязвимости в контексте Таджикистана

Müəlliflər

  • f.f.d. Rüstəm Əzizi докторант Института философии, политологии и права имени А. Баховаддинова Национальной академии наук Таджикистана https://orcid.org/0009-0003-8178-5902
https://doi.org/10.30546/3006-2772.1011.030

Məqalədə Tacikistan Respublikasında radikallaşma prosesi daxili sosial-iqtisadi amillər və xarici geosiyasi çağırışlar nəzərə alınmaqla hərtərəfli təhlil edilmişdir. Araşdırmanın əsas mövzusunu təhlükəsizlik amilləri təşkil edir: yoxsulluq, işsizlik, şəxsiyyət böhranı, əmək miqrasiyası, sosial ədalətsizlik və ənənəvi institutların zəifliyi. Yazıda xüsusi diqqət isə miqrasiya proseslərinə, transmilli terror şəbəkələrinin roluna və Əfqanıstanda hökm sürən qeyri-sabitliyə yönəlib.

Müəllif, həmçinin Tacikistan vətəndaşlarının beynəlxalq terror aktlarına cəlb olunmalarını, miqrantların kütləvi deportasiyalarının ölkədaxili vəziyyətə təsirini araşdırır. Müasir radikallaşmanın anlayış modelləri, o cümlədən Mogaddam radikal nərdivanı, PREVENT strategiyası və CVE konsepsiyası, onların tətbiqi vurğulanmaqla, Tacikistan kontekstində təhlil edilib.

Beynəlxalq təcrübənin yerli xüsusiyyətlərə uyğunlaşmadan me­xaniki şəkildə götürülməsinin səmərəsizliyi yazıda müəyyən edilmişdir. Məqalədə effektiv əks-narrativlərin yaradılması, vətəndaş cəmiyyətinin inkişafı, gənclərin təşəbbüslərinin dəstəklənməsi və radikallaşmaya qarşı erkən xəbərdarlıq sisteminin formalaşdırılması daxil olmaqla, yerli profilaktik strategiyaların inkişafı ilə bağlı praktiki tövsiyələr təklif olunur. Araşdırmada, həmçinin dövlət və cəmiyyətin səylərinin inteq­ra­si­yası, müsbət identikliyin gücləndirilməsi və yerli icmaların dayanıq­lı­lı­ğının artırılması üçün kompleks yanaşmanın zəruriliyi vurğulanır. Tədqiqatın elmi yeniliyi radikallaşmanın yerli və qlobal amillərinin sistemli təhlilində və dəyişən qlobal antiterror gündəmi şəraitində sosial dayanıqlılığın gücləndirilməsi üçün tövsiyələrin hazırlanmasındadır.

Tədqiqat işi Mərkəzi Asiyada din sosiologiyası, ekstremizmin qar­şı­sının alınması və sosial təhlükəsizlik üzrə elmi diskursun inkişafına töh­fə verir.

This article provides a comprehensive analysis of the radicalization process in the Republic of Tajikistan, emphasizing the interplay between internal socio-economic factors and external geopolitical challenges. Key vulnerability factors are identified, including poverty, unemployment, identity crises, labor migration, social injustice, and the weakness of traditional institutions. Special focus is given to the role of migration processes, the activities of transnational terrorist networks, and the impact of instability in Afghanistan. The author examines the involvement of Tajik citizens in international terrorist activities and the impact of mass migrant deportations on the internal situation. The article looks at modern ideas about understanding radicalization, like Moghaddam’s staircase, the PREVENT strategy, and the CVE concept, focusing on how well they can be used in Tajikistan. We conclude that adopting international practices without cultural adaptation proves insufficient. Practical recommendations for the development of local prevention strategies, including the creation of effective counter-narratives, strengthening of civil society, support for youth initiatives, and the formation of an early warning system for radicalization, are proposed in the article. The study stresses the importance of a comprehensive approach to prevention, integrating state and societal efforts, fostering positive identity, and enhancing the resilience of local communities. The scientific contribution of the research lies in its systemic analysis of both local and global factors of radicalization and the development of recommendations to bolster social resilience in a rapidly changing global counterterrorism landscape. The article makes a significant contribution to the development of scientific discourse on the sociology of religion, prevention of extremism, and social security in Central Asia.

Настоящая статья посвящена всестороннему анализу процесса радикализации в Республике Таджикистан с учётом внутренних социально-экономических факторов и внешних геополитических вызовов. В работе выявлены ключевые факторы уязвимости: бедность, безработица, кризис идентичности, трудовая миграция, социальная несправедливость и слабость традиционных институтов. Особое внимание уделено роли миграционных процессов, транснациональных террористических сетей и влиянию нестабильности в Афганистане. Автор рассматривает вовлеченность таджикских граждан в международные террористические акты, а также влияние массовых депортаций мигрантов на внутреннюю ситуацию. Проанализированы современные модели понимания радикализации, включая лестницу радикализации Могаддама, стратегию PREVENT и концепцию CVE, с акцентом на их применимость в таджикском контексте. Установлено, что механическое заимствование международных практик без адаптации к местной специфике малоэффективно. В статье предложены практические рекомендации по развитию локальных профилактических стратегий, включая создание эффективных контрнарративов, развитие гражданского общества, поддержку молодежных инициатив и формирование системы раннего предупреждения радикализации. Подчеркивается необходимость комплексного подхода к профилактике, интеграции усилий государства и общества, укрепления позитивной идентичности и повышения устойчивости локальных сообществ. Научная новизна исследования заключается в системном анализе локальных и глобальных факторов радикализации и разработке рекомендаций по укреплению социальной устойчивости в условиях меняющейся глобальной контртеррористической повестки. Работа вносит вклад в развитие научного дискурса по социологии религии, профилактике экстремизма и социальной безопасности Центральной Азии.

Məqalə Məlumatları

  • Məqalə Növü Din sosiologiyası
  • Təqdim Edildi aprel 28, 2025
  • Qəbul Edildi iyun 10, 2025
  • Yayımlanıb iyun 30, 2025
  • Nömrə № 8 (1) İyun 2025
  • Bölmə Din sosiologiyası
  • Fayl Yükləmələri 13
  • Abstrakt Baxışlar 59
  • Altmetrics
  • Paylaş
Endirmə datası hələ yoxdur.