Cahiz bəlağət haqqında Cahiz bəlağət haqqında Jahiz’s Thoughts about Rhetoric Джахиз o риторикe

Bəlağaət hələ Cahiliyyə dövründən ədəbi tənqidlə yanaşı inkişaf etmişdir. Bu fikri sübut edən Hannal Fəxuri qeyd edir ki, “bəlağət və tənqidə aid fikirlər ərblərə hələ islamdan öncə bəlli olmuşdur. Beləliklə, bəlağət ərəb dilçilik elmlərindən olub, ilk çağlardan ədəbi-tənqidin meyarı olmuş, sözün gözəl və yerində deyilməsi anlamında işlənmişdir. Bəlağət bir termin kimi “natiqlik, natiqlik istedadı, gözəl və aydın danışma qabiliy-yəti, fəsahətlə danışmaq” mənalarında işlədilir. Bəlağətin tənqid kimi meydana gəl-məsində Cahiliyyə şairlərinin və ərəb bazarlarının böyük rolu olmasına baxmayaraq, onun yaranmasında əsas vasitə Quran olmuşdur. Quranın meydana gəlməsi bəlağətin yaranmasına böyük təkan vermiş, onun öyrənilməsi bəlağətin öyrənilməsi ilə sıx bağlı olmuşdur. Yəni bəlağəti öyrənmək üçün Quran əyani vəsait idi. Bəlağət və onun tərkib hissələrini sistemsiz şəkildə öyrənən əs-Səkkaki özünün "مفتاح العلوم" əsərində göstərir ki, məanini və bəyanı bilmədən Quranı-onun üslublarındakı sehri öyrənmək olmaz. Quranı anlamaq, onu təfsir etmək istəyən bəlağəti öyrənməlidir.

On the Jahiz’s time rhetoric had not been stabilized and determined yet. His rules, divisions and subjects were not clear to the Arabs. So, Jahiz played great role in the development of rhetoric. According to Jahiz rhetoric is a word and its meaning. So the word can be called rhetoric when it mixes to its meaning. He thought that the number of words in rhetoric should not be less than the meaning.