Принципы классификации методов в современном научном познании Müasir elmi idrakda metodların təsnifatı Classification of Methods in Modern Scientific Knowledge Принципы классификации методов в современном научном познании

Metodların təsnifatı aşagıdakı meyyarlar əsasında aparılır: 1. Ümumilik dərəcəsi və tətbiq sahəsinin genişliyinə görə; 2. Öyrənilən obyektin spesifliyindən asılı olaraq; 3. Subyektin idrak obyektinə münasibəti üsuluna görə; Birinci halda metodlar ən ümumi metodlara bölünür. Ən ümumi metodlara dialektikanın və metofizikanın fəlsəfi metodları aiddir. Ümumi metodlara ümumiməntiqi və ümumelmi metodlar daxildir. Ümumelmi metodlar, elmin bütün sahələrində istifadə olunan idrakı fəaliyyət üsullarıdır. Lakin, bu halda onlar ayrı-ayrı elmlərdə spesifik təzahürlərə malikdirlər, məsələn eksperiment prinsip etibarilə elmin bütün sahələrində tətbiq olunsa da təbiətşünaslıqda və sosial idrakda fərgli xüsusiyyətlərə malikdir. Ümumiməntiqi metodlar fikri fəaliyyətin xüsusi metodlarıdır. Onlar adi idrak, elmi idrak və hətta elmdənkənar idrak fəaliyyəti də daxil olmaqla hər bir idrakı prosesdə fəaliyyət göstərirlər. Onların içərisində analiz və sintez, induksiya və deduksiya qeyd etmək olar. Xüsusi metodlar bu ya digər elm sahəsi üçün xüsusi olaraq işlənib hazırlanmış metodlardı. İkinci halda metodlar elmin sahələri üzrə təbiielmi, riyazı, texniki, tibbi, sosial və humanitar elmlərə ayırırlar. Üçüncü halda idrakın səviyələrinə uyğun olaraq metodların empirik və nəzəri növləri fərqləndirilir. Müxtəlif əsaslara görə fərqləndirilən elmi idrak metodları bir-birilə kəsişirlər. Elmin inkişafı prosesində onun metodlar sistemi də inkişaf edir. Təqdim olunan işdə elmi idrakın inkişafında göstərilən faktın təhlili verilir.

The following criteria are fundamental in the classification of methods:degree of generality and prevalence; specifics of the object being studied; relations existing between the subject and object of knowledge. In the first case, all methods are divided into general, public and private. General methods include philosophical dialectical and metaphysical methods. Common methods include general logical and scientific methods. Scientific methods are methods of cognitive activity, which are used in all scientific fields. They differ by its manifestations in separate research systems. So, for example, an experiment in the natural sciences and in the knowledge of social reality has radically distinctive features, nevertheless they were reflected in all areas of science. General logical methods are specific techniques of cognitive activity, which apply to any process of knowledge, including knowledge of the ordinary, scientific knowledge, and even nonscientific cognitive activity. These include the analysis and synthesis, induction and deduction. But private methods include the methods of the individual sciences, developed specifically for these or those scientific knowledge systems. In the second case, the methods are classified strictly according to scientific areas natural sciences, mathematics, engineering, medical, social, and humanitarian. In the third case the methods of practical and theoretical knowledge levels are highlighted. Dedicated for various reasons in the classification, all methods of scientific knowledge are intertwined. A system of methods is developed in the process of the development of any science. In this paper we analyze this fact in the development of scientific knowledge.