The Phenomenon of the Image in Literature and Philosophy. Fəlsəfə və ədəbiyyatda obraz fenomeni Феномен образа в философии и литературе

Təxəyyülün gücü biliyin həcmi qədərdir. Açar sözlər; eydos, obraz, appersepsiya, reproduksiya, qradasiya. Mövzunun aktuallığı: Obraz hissi, intellektual, bədii olmasından asılı olmayaraq təfəkkürün formalaşmasında önəmli bir faktordur. İdrakı proseslərin hər biri istər ayrı – ayrılıqda, istərsə də bütövlükdə obrazyaratma prosesində iştirak edir. Əgər şüurda ən sadə şəkildə belə hissi obraz yoxdursa, motivasiya getmirsə, təfəkkür aktı alınmır. Yaxud ən sadə şəkildə ifadə etsək, obrazsız düşüncə yoxdur. Əgər düşünə bilmiriksə, mexaniki olaraq mövcudluğumuz şübhə altına düşür. Rene Dekart (1596-1650) deyirdi ki, “düşünürəmsə, deməli varam”. (Cogito, ergo sum (лат.). Təfəkkür yalnız idrakı akt deyildir, o həm də hissi və ruhi varlığımızın mücərrəd məzmunudur. Hər hansı bir ruhi məzmun, zatən təfəkkürlə və təfəkkürdə mövcuddur. “Sən cismə bürünmüş təfəkkürsən”, deyə fəlsəfi məktublarından birində V.Q. Belinski dostuna obrazlı şəkildə belə müraciət edir (3, s.145) və varlığın mahiyyətini ona açırdı. Təfəkkür prosesi nə qədər obrazlı mahiyyət daşısa da onu məntiqdən kənarda təsəvvür etmək mümkün deyildir. Rasionallıqdan kənarda təfəkkür formalaşa bilmədiyi kimi, təfəkkürdən də kənarda rasionallıq ola bilməz. Deməli, varlığımız obrazlı şüurun, obrazlı təfəkkürün daxilində mövcuddur, yoxluğumuz isə onun kölgəsində qalanlarımızdan ibarətdir. İnsan özündə və özü üçün mövcud olduqda belə, yenə zatən müəyyən bir obraza appersepsiya olunur. Məhz insanın ictimai varlığa çevrilməsi və sosial məna kəsb etməsi də yalnız təkamül nəticəsində sonradan arxetipə çevrilən şüurdakı ilkin obrazdan yaranır. Mövzu bu mənada aktualdır ki, ədəbiyyatda və fəlsəfədə olduğu kimi cəmiyyətdə də insanın psixi siması onun hansı bir obrazı ifadə etməsi ilə müəyyənləşir. Hər bir cəmiyyət üçün normal və dolğun insani obraz, yaxud həmin obrazın mükəmməl bir paradiqmasının mövcudluğu vacibdir.