XX əsrin əvvəllərində Pan-türkçü və Pan-islamçı təsirlər XX əsrin əvvəllərində Pan-türkçü və Pan-islamçı təsirlər
Öz
XX əsrin ilk dövrlərini araşdırmaq üçün Seym və Zaqafqaziya respublikası ilə bağlı bəzi məlumatları və təhlilləri nəzərdən keçirərkən milli və dini amillərin nəzərə çarpacaq dərəcədə mühüm rol oynadığı diqqətimizi çəkmişdir. Belə ki, bolşeviklərin 1917-ci ilin fevral ayında Sankt-Peterburqda nümayiş etdirdikləri ilk fəaliyyətlərin davamı kimi Çar hökümətinin süqutundan sonra yeni iqtidann hakimiyyətə gəlməsi və cərəyan edən hadisələr çar rejimi idarəsindəki bütün millətləri yaxından maraqlandırırdı. Yeni hökumət 1917-ci ilin aprel ayında “...azad Rusiyanın məqsədi nə başqa xalqlara hökm etmək, nə əllərindən milli ölkələrini qopannaq nə də onlardan zorla torpaqlarım almaq olub hər xalqın öz müqəddəratına hakim olması əsası üzərinə sağlam bir sülhü qurmaqdır...”1 şəklində verdiyi bəyanat ilə bütün Rusiya vətəndaşları üzərindəki milli və dini maneələrin aradan qaldırılacağını bəyan etmişdir.
XX əsrin ilk dövrlərini araşdırmaq üçün Seym və Zaqafqaziya respublikası ilə bağlı bəzi məlumatları və təhlilləri nəzərdən keçirərkən milli və dini amillərin nəzərə çarpacaq dərəcədə mühüm rol oynadığı diqqətimizi çəkmişdir. Belə ki, bolşeviklərin 1917-ci ilin fevral ayında Sankt-Peterburqda nümayiş etdirdikləri ilk fəaliyyətlərin davamı kimi Çar hökümətinin süqutundan sonra yeni iqtidann hakimiyyətə gəlməsi və cərəyan edən hadisələr çar rejimi idarəsindəki bütün millətləri yaxından maraqlandırırdı. Yeni hökumət 1917-ci ilin aprel ayında “...azad Rusiyanın məqsədi nə başqa xalqlara hökm etmək, nə əllərindən milli ölkələrini qopannaq nə də onlardan zorla torpaqlarım almaq olub hər xalqın öz müqəddəratına hakim olması əsası üzərinə sağlam bir sülhü qurmaqdır...”1 şəklində verdiyi bəyanat ilə bütün Rusiya vətəndaşları üzərindəki milli və dini maneələrin aradan qaldırılacağını bəyan etmişdir.
The religious and national thought were some of the factors that influen-cing to political straits at the beginning of the XX century. In this article is taken up political and religious thought. The causes of Pan-Islamic and PanTurkist influences have been explained especially. The relation between religious-national thought of Azerbaijan Democratic Republic and social thought has been taken up in this article. From investigations of the social scientists have been used in this theme.
Referanslar
- Bala (Mehmetzade), Mirza, Milli Azerbaycan Hareketi, Azerbaycan Kültür Demeği nəş, Ankara, 1991.
- Baykara, Hüseyin, Azerbaycan İstiklal Mücadelesi Tarihi, Gençlik Basımevi, İstanbul, 1975.
- Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, III cild, Kisim 4, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1967.
- Dağı, Zeynep, Kimlik, Milliyetçilik ve Dış Politika, Rusya’mn Dönüşümü, Boyut nəşr., İstanbul, 2002.
- Funnan, Dimitriy (edit), Azerbaydjan i Rossiya: Obşestva i Gosudarstva, Moskva, 2001.
- Hayit, Baymirza, Türkistan Rusya ile Çin Arasında, tər: Abdülkadir Sadak, Otağ nəşr., Ankara, 1975.
- Hosking, Geoffrey, Russia and the Russians, Cambridge, Massachusetts, 2001.
- Nerimanoğlu, Kamil Veli, “Türk Dünyasında Stratejik Bir Obje Olarak Halk Bilimi Azerbaycan Ömeği”, 21.Yüzyılda Türk Dünyası Jeopolitiği Mıızaffer Özdağ’a Armağan, der: Özdağ, Ümit: Kalafat, Yaşar: Erol, Mehmet S., C:IV, Asam nəşr., Ankara, 2003.
- Resulzade, Mehmet Emin, Azerbaycan Cumhuriyeti (Keyfiyyet-i Teşekkiılü ve Şimdiki Vaziyeti), haz: Akpınar, Yavuz: Yıldırım, İ.Murat, Çağın, Sabahattin, Azebaycan Türkleri Kültür ve Dayanışma Demeği yay., İstanbul, 1990.
- Swietochowski, Tadeusz, Russian Azerbaijan, 1905-1920, The Shaping of National Identity in a Muslim Community, Cambridge University Press, USA, 1985.
- Zenkovsky, Serge, Pan-Turkism and islam in Russia, Harvard University Press, USA, 1967.