Vəhdəti-vücüd və panteizm Vəhdəti-vücüd və panteizm Вахдат уль-вуджуд и пантеизм
Öz
Vəhdəti-vücud varlığın birliyi deməkdir. Sufilər, o cümlədən vəhdəti-vücudu bir təlim kimi sistemləşdirib fonnalaşdıran Mühyiddin Mühəmməd İbnül Ərəbi (1165-1240) belə hesab edirlər ki, özlüyündə mövcud olan varlıq birdir və o Allah-Təalanın vücududur (zatıdır). Allahın vücudu (varlığı) vacib, qədim və əzəlidir, onun əvvəli və sonu yoxdur. Bu vücud təəddüd (çoxalma), təcəzzü (parçalanma), təqsim (bölünmə) və təbəddül (dəyişmə, yeniləşmə) qəbul etməz. Təsəvvüfdə ona vücudi-mütləq (mütləq vücud), vücudi-məhz, vücudibəht (sırf, xalis vücud), vücudi-küll (tam, bütöv vücud) və başqa adlar da verilir. Mütləq vücud mövcud olan hər bir şeyin qaynağıdır. Mümkün (müqəyyəd) vücud mütləq vücuda bağlı olduğu üçün varlıq baxımından özözünün qaynağı ola bilməz. Kainat Haqqın (Allahın) vücuduna nisbətdə bir ayna kimidir. Dərk edilən və hiss olunan hər bir şey bu aynada zahir olub görünür. Beləliklə, “vücudi-məhz Allahdır, başqası deyildir.
Vəhdəti-vücud varlığın birliyi deməkdir. Sufilər, o cümlədən vəhdəti-vücudu bir təlim kimi sistemləşdirib fonnalaşdıran Mühyiddin Mühəmməd İbnül Ərəbi (1165-1240) belə hesab edirlər ki, özlüyündə mövcud olan varlıq birdir və o Allah-Təalanın vücududur (zatıdır). Allahın vücudu (varlığı) vacib, qədim və əzəlidir, onun əvvəli və sonu yoxdur. Bu vücud təəddüd (çoxalma), təcəzzü (parçalanma), təqsim (bölünmə) və təbəddül (dəyişmə, yeniləşmə) qəbul etməz. Təsəvvüfdə ona vücudi-mütləq (mütləq vücud), vücudi-məhz, vücudibəht (sırf, xalis vücud), vücudi-küll (tam, bütöv vücud) və başqa adlar da verilir. Mütləq vücud mövcud olan hər bir şeyin qaynağıdır. Mümkün (müqəyyəd) vücud mütləq vücuda bağlı olduğu üçün varlıq baxımından özözünün qaynağı ola bilməz. Kainat Haqqın (Allahın) vücuduna nisbətdə bir ayna kimidir. Dərk edilən və hiss olunan hər bir şey bu aynada zahir olub görünür. Beləliklə, “vücudi-məhz Allahdır, başqası deyildir.
Referanslar
- İsmail Fenni Ertuğml, Vahdet-i vücud ve İbn Arabi, İstanbul,1991.
- İbnül-Ərəbi. Əl-Futuhat, I-IV, 1297.
- M.Erol Kiliç. İbnül-Arabi, Mühyiddin. - Türkiye Diyanet Vakfı"İslam Ansiklopedisi, c.20, İstanbul, 1999.
- H.Kamil Yılmaz. Anahtarlarıyla tasavvuf ve tarikatlar,"İstanbul,2002.
- Louis Massignon. Kitabu ahbaril- Hallac, Paris, 1936.
- Tirmizi.Sunən, Qahirə, 1975.
- Selçuk Eraydın. Tasavvuf ve tarikatler, İstanbul, 1990.
- Hüsamettin Erdem. Panteizm ve Vahdet-i Vücud Mukayesesi,"İstanbul, 1990.
- Ahmet Avni Konuk. Füsusl-Hikem tercüme ve şerhi, neşre"hazırlayan: S.Eraslan, M.Tahralı, c.l, İstanbul, 1988.
- Baba Tevfık-Ahmet Nebi. Emest Haeckelin Vahdet-i-Mevcut"Önsözü, Kader Matbaası, tarihsiz.
- Emest Haeckelin Vahdet-i-Mevcut Önsözü. Bir tabiat Aliminin"Dini, ç.v. B.Tevfık-Ahmet Nebi, Kader Matbaası, tarihsiz.
- Süleyman Hayn Boray. Felsefı doktrinler sözlüğü, Ankara, 1987.
- İsmail Fenni Ertuğrul. Lüğatçe-i Felsefe, İstanbul, 1341.
- Mehmet Aydın. Din Felsefesi, İzmir, 1987.
- Hilmi Ziya Ülken. Yirminci Asır Filosofları, İstanbul, 1936.
- Hegel. Lectures on the History of Philosophy, New York, 1955.
- Ferid Kam. İbn Arabide varhk düşüncesi, İstanbul, 1992.
- İrfan Əbdülhəmid Fəttah. Nəş'ətül-fəlsəfəfətus-siyasiyyə va"tatavvuruha, Beyrut, 1394.
- Süleyman Uludağ. İbn Arabi, Ankara, 1995.
- İbrahim Bəyyumi Mədkur. Vəhdətul-Vücud beynə İbni Arabi vəs-"Spinoza, Kitabut-Təzkari Muhyiddin İbni Arabi, Qahirə, 1389.
- Əlmalıh Həmdi Yazir. Hak Dini Kur'an Dili, İstanbul, 1971.