Çağdaş sələfiliyin yaranmasına və inkişafına səbəb olan ictimai amillər Çağdaş sələfiliyin yaranmasına və inkişafına səbəb olan ictimai amillər Социальные факторы, повлиявшие на возникновение и развитие современного салафизма
Öz
Hər bir məzhəb və cərəyan həm də ictimai bir qurumdur. Onun daşıdığı fikirlərin, yarandığı cəmiyyətdən və sosial dinamiklərdən xali olaraq tədqiq edilməsi bu görüşlərin mahiyyəti haqqında doğru nəticənin əldə edilməsinə maneçilik törədir. Sabri Hizmetli haqlı olaraq “fikirlər, sosial həyat və ha-disələrdən ayrı olaraq, məzhəblərin təşəkkülündə yeganə ünsür deyildir; belə olmasaydı, nəzəri ixtilaflar təkcə fikir müstəvisində qalar, cəmiyyət daxi-lində təsiri olmaz və beləcə müəyyən müddətdən sonra, fıkir sahiblərinin yox olması ilə birlikdə yox olardı” deyərək2 fikir və ideaların ortaya çıxdıqları cəmiyyətdən mücərrəd olaraq tədqiq edilməsinə etiraz edir. Buna görə, hər hansı bir cərəyan və firqəni tədqiq edərkən onun daşıyıcısı olan cəmiyyətin sosial həyatı və ehtiyaclarının da araşdırılmassı lazımdır.
Hər bir məzhəb və cərəyan həm də ictimai bir qurumdur. Onun daşıdığı fikirlərin, yarandığı cəmiyyətdən və sosial dinamiklərdən xali olaraq tədqiq edilməsi bu görüşlərin mahiyyəti haqqında doğru nəticənin əldə edilməsinə maneçilik törədir. Sabri Hizmetli haqlı olaraq “fikirlər, sosial həyat və ha-disələrdən ayrı olaraq, məzhəblərin təşəkkülündə yeganə ünsür deyildir; belə olmasaydı, nəzəri ixtilaflar təkcə fikir müstəvisində qalar, cəmiyyət daxi-lində təsiri olmaz və beləcə müəyyən müddətdən sonra, fıkir sahiblərinin yox olması ilə birlikdə yox olardı” deyərək2 fikir və ideaların ortaya çıxdıqları cəmiyyətdən mücərrəd olaraq tədqiq edilməsinə etiraz edir. Buna görə, hər hansı bir cərəyan və firqəni tədqiq edərkən onun daşıyıcısı olan cəmiyyətin sosial həyatı və ehtiyaclarının da araşdırılmassı lazımdır.
Neo-Salafism (Wahabism) is one of the important Islamic sects which have influenced many modern Islamic movements. In this article we discussed the social causes of formation and growth of this sect. We also discussed activites of Muhammad Ibn Abd al-Wahhab who is thefounder of neo-Salafism. It will help us to understand the nature of neo-Salafism.
Referanslar
- Abdülhamid, İrfan, İslam`da İtikadi Mezhepler ve Akaid Esasları, çev. M.Saim Yeprem, İstanbul: Marifet Yayınları, 1981.
- Ali, Tarık, Fundamentalizmler Çatışması, çev. Abdullah Yılmaz, İstanbul: Everest Yayınları, 2002.
- Büyükkara, Mehmet Ali, İhvan’dan Cüheyman’a Suudi Arabistan ve Vehhabilik, İatanbul: Rağbet Yayınları.
- Ecer, Vehbi, Tarihte Vehhabi Hareketi Ve Etkileri, Ankara: ASAM (Av-rasya Stratejik Araştırmaları Merkezi), 2001.
- Eyüp Sabri Paşa, Tarih-i Vehhabiyan (Vehhabiler Tarihi), sadeleştiren: Süleyman Çelik, İstanbul: Bedir Yaymlan, 1992.
- Fadlurresul, Mevlana Muhammed, Vesikalarla Vahhabiligin İçyüzü (Tashihu 'l-Mesäil), tərcümə edən: A. Faruk Meyan, İstanbul: Berekat Yayınları, 1976.
- Fığlalı, Ruhi, Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri, Dördüncü Baskı, Ankara: Selçuk Yayınlan,1990.
- Gürsoy, İsmail Hakkı, Çağdaş İslam Ülkeleri Tarihi, İsparta: Fakülte Kitabevi Yayınları, 1997.
- Hizmetli, Sabri, "İtikadi İslam Mezheplerinin Doğuşuna İctimai Hadise-lerin Tesirleri Üzerine Bir Deneme", Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara, 1983, Sayı 26.
- İbn Əbdülvəhhab, Məhəmməd, Kitabu't-Tövhid, Əlriyad : International Islamic Federation, 1994/1414.
- İbn Əbdülvəhhab, Məhəmməd, Kəşfu'ş-şübəhat, Məkkə: Matbaatu'n-Nahdati'l-Hadisə, 1986.
- İbn Əbdülvəhhab, Süleyman ən-Nəcdi, əs-Savaiqu'l-ilahiyyə fi'rədd.
- alə'l-vəhhabiyyə, İstanbul, 1399/1979 və Faslul-xitab, İstanbul, 1399/1979. Kostiner, Joseph, "Devlet, Islam ve Suudi Arabistan'daki Vahabi.
- Muhalefeti: Çöl Fırtınası Sonrası Dönem", Radikal İslam,der. Barry Rubin, çev. Rengin Gün, Ankara: ASAM Yaymlan, 2002.
- Kurşun, Zekeriya, Necid Ve Ahsa'da Osmanlı Hakimiyeti, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınlan, 1998.
- Raşid, Ahmed, Taliban : İslamiyet, petrol ve Orta Asyada yeni büyük oyun, çev. Osman Akınbay, İstanbul: Everest Yayınları, 2001.
- W. S. Green, P. S. Bernstein, "Küresel Din Anketi", çev. D. A. Aykıt, http://www.dinlertarihi.com/dosyalar/makaleler/yeni/yenimakale.htm.
- Watt, William M., İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri, çev. E.R.Fığlalı, Ankara: Ümran Yayınları, 1981.
- Yörükan, Y. Ziya, "Vahhabilik", Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara, 1953, C. 2, Sayı 1.