İlk Dönem İslam Toplumunda Eğlence Hayatına Dair Bazı Tespitler
Öz
Bu makalede İslam’ın ortaya çıktığı toplumda eğlence hayatı araştırıl-mıştır. İncelendiği gibi, İslam öncesi Arap toplumunda eğlence sektöründe ilk sırayı meşhur şairlerin şiirlerine nağmeler besteleyen şarkıcılar ve onlarla birlikte vurmalı, üflemeli ve telli müzik aletleriyle içki meclislerinin daimi aktörleri olan çalgıcılar işgal etmekteydi. Şarabın yasaklanmasıyla birlikte, meyhanelerde fuhuş amaçlı olarak da istihdam edilen ve “kayne” diye adlan-dırılan müzisyen cariyelerden oluşan müzisyenlerin faaliyeti de kısıtlan-mıştır. Fakat, diğer taraftan müzisyenler İslam’ın ön gördüğü ahlak kuralları ölçüsünde gerek toplumsal sevincin paylaşıldığı bayram veya düğün tören-lerinde, gerekse daha sınırlı çerçevede gerçekleştirilen kutlama toplantıların-da sanatlarını devam ettirmişlerdir.
The research subject of this article is the sector of entertainments in the society during occurrence of the Islam. As it was researched, in the society of Djahiliyya, singers composing songs for poetries of famous poets and musicians accompanying them by string, wind and percussion instruments, which were constant participants of wine feasts, took the first place in the sector of entertainment. After imposing an interdiction on the use of wine, activity of singers-slaves (kayna) in taverns, where they were engaged also in prostitution, has been limited also. But on the other hand musicians continued to be engaged in their crafts in public holidays, on weddings and in narrower circles following ethical standards of the Islam.
Referanslar
- ABDÜLEMÎR ALİ MİHENNÂ, Ahbâru’l-mugannîn ve’l-muganniyât fi’l-câhiliyye ve’l-İslâm, Beyrut 1990.
- ABDÜRREZZÂK, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm es-San‘ânî (ö. 211/827), el-Musannef (thk. Habîburrahmân el-A‘zamî), I-XI, Beyrut 1983.
- AHMED MUHAMMED HAVFÎ, el-Mer'e fi'ş-şi‘ri'l-câhilî, Kahire t.y.
- AKDOĞAN, Bayram, “Bazı Ayet ve Hadisler Doğrultusunda İslâm Açısından Musikî Sanatının Değerlendirilmesi”, AÜİFD, XXXIX (Ankara 1999), s. 379-392.
- ÂLÛSÎ, Ebü’l-Me‘âlî Cemâleddîn Mahmûd Şükrî b. Abdullah b. Mahmûd (ö. 1342/1924), Büluğü'l-ereb fî ma'rifeti ahvali'l-‘Arab (thk. Muhammed Behcet el-Eseri), I-III. Beyrut t.y.
- APAYDIN, H. Yunus, “Mûsiki/Fıkıh”, DİA, XXXI, 261-263.
- ASKERÎ, Ebû Hilâl Hasan b. Abdullah b. Sehl (ö.400/1009), Kitâbü Cemhereti'l-emsâl (thk. Muhammed Ebü'l-Fazl İbrahim, Abdülmecid Katameş), I-II, Kahire 1964.
- ASKERÎ, Ebû Hilâl Hasan b. Abdullah b. Sehl (ö.400/1009), el-Evâil, Beyrut 1407/1987.
- A‘ŞÂ, Ebû Basîr Sannâcetül‘arab Meymûn b. Kays b. Cendel (ö. 7/629), Dîvânu A‘şâ el-kebîr (şrh. Muhammed Ahmed Kazım), Beyrut 1994.
- AYCAN, İrfan, “İslâm Toplumunda Eğlence Sektörünün Ortaya Çıkışı” AÜİFD, XXXVIII (Ankara 1998), s. 155-193.
- AYDIN, Mehmet Akif – Hamidullah, Muhammed, “Köle”, DİA, XXVI, 237-246.
- AZİZOVA, Elnure, Hz. Peygamber Döneminde Çalışma Hayatı ve Meslekler (Yayınlanmamış Doktora tezi), MÜSBE, İstanbul 2007.
- BELÂZÜRÎ, Ebü'l-Abbas Ahmed b. Yahya b. Câbir (ö. 279/892), Ensâbu’l-eşrâf (thk. Muhammed Hamidullah), I, Kahire 1959.
- BELÂZÜRÎ, Ebü'l-Abbas Ahmed b. Yahya b. Câbir (ö. 279/892), el-Büldân ve fütûhuhâ ve ahkâmühâ, (thk. Süheyl Zekkâr), Beyrut 1992.
- BELÂZÜRÎ, Ebü'l-Abbas Ahmed b. Yahya b. Câbir (ö. 279/892), Ensâbu’l-eşrâf (thk. Riyad Zirikli, Süheyl Zekkâr), I-XIII, Beyrut 1996.
- BEYHAKÎ, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali (ö. 458/1066), es-Sünenü’l-kübrâ (thk. Muhammed Abdulkâhir Atâ), I-X, Mekke 1994.
- BOZKURT, Nebi, “Eğlence”, DİA, X, 483-488.
- BOZKURT, Nebi, Hadiste Folklor-Eğlence, İstanbul 1997.
- BUHÂRÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmaîl (ö. 256/870), el-Câmi‘u’s-Sahîh, I-VIII, İstanbul 1992.
- CÂHİZ, Ebû Osman Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Kinânî el-Leysî (ö. 255/869), el-Beyân ve’t-tebyîn, (thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn), I-IV, Kahire 1975.
- CÂHİZ, Ebû Osman Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Kinânî el-Leysî (ö. 255/869), Resâilu Câhiz (thk. Abdüsselam Muhammed Hârûn), I-IV, Kahire 1979. “el-Kıyân”, II, 143-182; “en-Nisâ”, III, 139-159.
- CEVAD ALİ (ö. 1408/1987), el-Mufassal fî tarihi'l-‘Arab kable'l-İslâm, I-X, Beyrut 1980.
- DÂRİMÎ, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahmân b. Fazl (ö. 255/868), Sünenü’d-Dârimî, I-II, İstanbul 1992.
- DÜZENLİ, Pehlül, “Klasik İslâm Kaynaklarında Müzik Tartışmaları”, Marife, I/2 (Konya 2001), s. 27-58.
- EBÛ UBEYD, Kâsım b. Sellâm el-Herevî el-Ezdî (ö. 224/838), Kitâbü’l-Emvâl (thk. Muhammed Amâre), Kahire 1989.
- EZRAKÎ, Ebü'l-Velîd Muhammed b. Abdullah (ö. 250/865), Ahbâru Mekke vemâ câe fîhâ mine’l-âsâr (thk. Rüşdî Sâlih Melhas), I-II, Beyrut 1416.
- FÂKIHÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. İshâk b. el-Abbâs (ö. 272/885), Ahbâru Mekke fî kadîmi’d-dehr ve hadîsih (thk. Abdulmelik Abdullâh Düheyş), I-VI, Beyrut 1984.
- FARMER, Henry George (ö. 1965), A History of Arabian Music, London 1929.
- FARMER, Henry George (ö. 1965), “Ginâ”, EI², II, 1072-1075.
- FARMER, Henry George (ö. 1965), “‘Ûd”, EI², X, 768-770.
- FAYDA, Mustafa, İslâmiyetin Güney Arabistan’a Yayılışı, Ankara 1982.
- FÎRÛZÂBÂDÎ, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed (ö. 817/1415), el-Kâmûsu’l-muhît, Beyrut 1986.
- HALÎL b. AHMED, Ebû Abdurrahman Halîl b. Ahmed b. Amr el-Ferahidî (ö. 175/791), Kitâbü’l-‘Ayn (thk. Mehdi Mahzûmî ve İbrâhim Samerrâî), I-VIII, Beyrut 1988.
- İBN ABDÜLBER, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed el-Kurtubî en-Nemerî (ö. 463/1071), el-İsti‘âb fî ma‘rifeti’l-ashâb (thk. Ali Muhammed el-Bicâvî), I-IV. Beyrut 1412.
- İBN ABDÜRABBİH, Ebû Ömer Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî (ö. 328/940), el-‘Ikdü’l-ferîd, I-VII, Kahire 1969.
- İBN CÜLCÜL, Ebû Dâvûd Süleyman b. Hassân el-Endelüsî (ö. 384/994), Tabakâtü'l-etıbbâ ve'l-hükemâ (thk. Fuad Seyyid), Beyrut 1985.
- İBN DÜREYD, Ebû Bekr Muhammed b. Hasan el-Ezdî el-Basrî (ö. 321/933) el-İştikâk (thk. Abdüsselam Muhammed Hârûn), Kahire 1958.
- İBN EBÛ USAYBİ‘A, Ebü'l-Abbas Muvaffakuddîn Ahmed b. Kâsım (ö. 668/1270), ‘Uyûnü'l-enbâ fî tabakâti'l-etıbbâ (thk. thk. Nizar Rıza), Beyrut t.y.
- İBN HABÎB, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Habîb b. Ümeyye el-Bağdâdî el-Hâşimî (ö. 245/860), el-Muhabber (thk. Ilse Lichtenstadter), Beyrut t.y.
- İBN HABÎB, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Habîb b. Ümeyye el-Bağdâdî el-Hâşimî (ö. 245/860), el-Münemmak fî ahbâri Kureyş (thk. Hurşîd Ahmed Fârûk), Beyrut 1985.
- İBN HACER, Ebü'l-Fazl Şehabeddin Ahmed İbn Hacer el-Askalânî (ö. 852/1449), el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe (thk. Ali Muhammed Bicâvî), I-VIII, Beyrut 1992.
- İBN HAMDÛN, Ebü’l-Me‘âlî Bahâeddîn Muhammed b. Hasan (ö. 562/1167), et-Tezkiretü'l-Hamdûniyye (thk. Bekr Abbas, İhsan Abbas), I-X, Beyrut 1996.
- İBN HANBEL, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî (ö. 241/855), el-Müsned, I-VI, Kahire 1313.
- İBN HAZM, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zahiri (ö. 456/1064), “Risâle fi’l-ginâi’l-mülhî (Eğlence İçerikli Müziğin Hükmüne Dair)” (trc. Ali Pekcan), İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, I (İstanbul 2003), 217-230.
- İBN HİŞÂM, Ebû Muhammed Cemâleddîn Abdülmelîk (ö. 213/828), esSîretü’n-Nebeviyye (thk. Mustafa es-Sakkâ ve dğr.), Dımaşk-Beyrut 1424/2003.
- İBN HURDAZBİH, Ebü'l-Kâsım Ubeydullah b. Abdullah (ö. 300/913), el-Lehv ve’l-melâhî (thk. Gattâş Abdülmelik Habeşe), Kahire 1984.
- İBN İSHÂK, Ebû Abdullah Muhammed b. İshak b. Yesâr (ö. 150/767), Sîretu İbn İshâk: Kitâbu’l-mübteda ve’l-meb‘as ve’l-meğâzî (thk. Muhammed Hamidullah), Konya 1401/1981.
- İBN KESÎR, Ebü'l-Fida İmâdüddin İsmâil b. Ömer (ö. 774/1373), el-Bidâye ve’n-nihâye, I-XIV. Beyrut 1981.
- İBN KUTEYBE, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim (ö. 276/889), eş-Şi’r ve’ş-şu‘arâ (thk. Ahmed Muhammed Şâkir), I-II, Kahire 1982.
- İBN MÂCE, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebeî el-Kazvînî (ö. 273/887), Sünenü İbn Mâce (thk. Muhammed Mustafa el-A‘zamî), I-IV, Riyad 1984.
- İBN MANZÛR, Ebü'l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî (ö. 711/1311), Lisânu’l-‘Arab, I-XV, Beyrut t.y.
- İBN SA‘D, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa‘d b. Meni‘ ez-Zührî (ö. 230/845), et-Tabakâtü’l-kübrâ (nşr. İhsân Abbas), I-IX, Beyrut 1968.
- İBN ŞEBBE, Târihu’l-Medîneti’l-Münevvere (thk. Ali Muhammed Dündül, Yâsîn Saduddîn Beyân), I-II, Beyrut 1996.
- İBNÜ’L-CEVZÎ, Ebü'l-Ferec Cemaleddin Abdurrahman b. Ali (ö. 597/1201), Garîbü’l-hadîs (nşr. Abdulmutî Emîn el-Kal‘acî), I-II, Beyrut 1985.
- İBNÜ’L-CEVZÎ, Ebü'l-Ferec Cemaleddin Abdurrahman b. Ali (ö. 597/1201), el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem, I-XVIII, Beyrut t.y.
- İBNÜ’L-ESÎR, Ebü'l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim (ö. 630/1233), en-Nihâye fî garîbi’l-hadîs ve’l-eser (thk. Tâhir Ahmed Zâvî, Mahmûd Muhammed Tenâhî), I-V, Beyrut 1399.
- İBNÜ’L-ESÎR, Ebü'l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim (ö. 630/1233), Üsdü'l-gâbe fî ma'rifeti's-sahâbe (thk. Halil Me'mun Şiha), I-V, Beyrut 1418/1997.
- İBNÜ’L-KELBÎ, Ebü'l-Münzir İbnü’s-Sâib Hişâm b. Muhammed b. Sâib el-Kelbî (204/819), Cemheretü’n-Neseb (thk. Naci Hasan), Beyrut 1986.
- İSFAHÂNÎ, Ali b. Hüseyin b. Muhammed Ebü'l-Ferec (ö. 357/967), el-Eğânî (şrh. Abdülemir Ali Mihenna, Semîr Cabir), I-XXIV. Beyrut 1986.
- LAMYA FÂRUKÎ, İslâm’a Göre Müzik ve Müzisyenler (trc. Ü. Taha Yardım), İstanbul 1985.
- MERZÛKÎ, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed b. Hasan (ö. 421/1030) el-Ezmine ve'l-emkine, I-II, Kahire t.y.
- MES‘ÛDÎ, Ebü'l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali (ö. 345/956), Mürûcü’z-zeheb ve ma‘âdinü’l-cevher (thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid), I-IV, y.y. 1964.
- MEYDÂNÎ, Ebü'l-Fazl Ahmed b. Muhammed b. Ahmed en-Nîsâbûrî (ö. 518/1124), Mecma‘u’l-emsâl (thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid), I-II, Beyrut 1972.
- Muallakât – Yedi Askı (trc. M. Şerefettin Yaltkaya), Ankara 1989.
- MUFADDAL B. SELEME, Ebû Talib Mufaddal b. Seleme b. Âsım (ö. 290/903), el-Melâhî va esmâ’uhâ min kıbeli’l-mûsîkâ (thk. Gattâs Abdülmelik Habeşe), Kahire 1984.
- NÂSIRUDDÎN el-ESED, el-Kıyân ve’l-ğinâ’ fi’l-asrı’l-Câhilî, Beyrut 1988.
- PELLAT, Ch., “Kayna”, EI², IV, 820-824.
- RÂZÎ, Ebû Bekr Muhammed b. Zekeriyyâ (ö. 313/925), Muhtârü’s-sıhâh (thk. Mahmûd Hâtır), Beyrut 1995.
- SAFEDÎ, Ebü's-Safa Selâhaddin Halîl b. Aybek (ö. 764/1363), el-Vâfî bi’l-vefeyât (thk. Ahmed Arnaût), I-XXIX, Beyrut 2000.
- SE‘ÂLİBÎ, Ebû Mansur Abdülmelik b. Muhammed b. İsmail (ö. 429/1038), Simârü’l-kulûb fî muzâf ve’l-mensûb (thk. Muhammed Ebü'l-Fazl İbrâhim), Kahire t.y.
- ŞEHÂDE, Ali en-Natur, “İslâm'a Göre Ses ve Musiki Sanatı” (trc. Ruhi Kalender, Adem Akın), AÜİFD, XXXIII (Ankara 1992) s. 187-201.
- ŞEVKİ Dayf, eş-Şi‘r ve’l-gınâ fi’l-Medîne ve Mekke li-asri benî Ümeyye, Kahire 1976.
- TABERÂNÎ, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb el-Lahmî (ö. 360/971), el-Mu’cemu’l-kebîr (thk. Hamdi Abdülmecid Selefî), I-XXV, Beyrut t.y.
- TABERÎ, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr b. Yezid (ö. 310/923), Târihü't-Taberi : Târihü'r-rusül ve'l-mülûk (thk. Ebu’l-Fazl İbrahim), I-XI, Beyrut t.y.
- TABERÎ, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr b. Yezid (ö. 310/923), Tefsîrü’t-Taberî, I-XXX, Beyrut 1405.
- TAKIYYUDDÎN el-CERR‘Î, Ebû Bekr b. Zeyd (ö. 883/1478) el-Evâil (thk. Adil Fureycât), Dımaşk-Beyrut 1988.
- TEBRÎZÎ, Ebû Zekeriyyâ el-Hatîb Yahyâ b. Ali b. Muhammed (ö. 502/1109), Şerhü'l-muallakati'l-aşri'l-müzehhebat (haz. Ömer Faruk et-Tabba), Beyrut t.y.
- TİRMİZÎ, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre (ö. 279/892), es-Sünen, I-V, İstanbul 1992.
- ULUDAĞ, Süleyman, İslâm Açısından Musikî ve Semâ, Bursa 1992 VÂKIDÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el-Eslemî (ö. 207/823), el-Meğâzî (thk. Marsden Jones), I-III, Beyrut 1984.
- YÂKÛT, Ebû Abdullah Şihabüddin Yakut b. Abdullah el-Hamevî (ö. 626/1229), Mu‘cemü’l-büldân, I-V, Beyrut 1979.
- ZEMAHŞERÎ, Ebü'l-Kâsım Cârullâh Mahmûd b. Ömer b. Muhammed (ö. 538/1144), el-Mustaksâ fî emsâli’l-‘Arab, I-II, Beyrut 1987.
- ZÜBEYRÎ, Ebû Abdullah Mus‘ab b. Abdullah (ö. 236/851) Nesebu Kureyş (thk. E. Levi Provençal), Kahire 1982.