Integration of Religion and Science Din və elmin inteqrasiyası Интеграция религии и науки
Abstract
The theme of the article throughout the meaningful life associated with the profession, attracted the attention of the authors. Since, both religion and science constitute the managing, protecting and providing mechanism of civilization. Religion stands before science, provides the moral of civilization, and science mostly physical life. In the former Soviet Union, religion was declared as a counterbalance to science. The purpose of this article is to reveal the mutual role of religion and science. As a bird cannot fly with one wing, so science and religion in the modern era can achieve more success only in integration. The hard-to-comprehend provisions of religion, not directly related to absolute faith, are confirmed by modern science. Even if some religious miracles do not have a scientific basis, they have a useful goal. Their presentation in the article confirms the antiquity of careful attitude to the environment.
Məqalənin mövzusu müəlliflərin diqqətini ixtisas ilə bağlı olan bütün düşüncəli həyatı boyunca cəlb edib. Ona görə ki, din və elm hər ikisi bəşəriyyətin idarəedici, qoruyucu və təminedici mexanizimlərinin özülüdür. Din elmdən əvvəldir, bəşəriyyətin mənəviyyatını, elm isə başlıca olaraq fiziki həyatı təmin edir. Keçmiş SSRİ-də din, elmin ziddinə elan olunmuşdu. Bu məqalənin məqsədi isə din ilə elmin qarşılıqlı xidmətini açmaqdır. Quş tək qanadla uça bilmədiyi kimi, din və elm də müasir dövrdə inteqrasiya halında daha çox uğur qazana bilər. Dinin çətin dərk edilən, mütləq inama birbaşa aid olmayan müddaları müasir elmlərlə təsdiq edilir. Bəzi dini möcüzələrin elmi əsası yoxdursa da, faydalı məqsədi var. Məqalədə onların açıqlanması ətraf mühitə qayğıkeş münasibətin qədimliyini təsdiq edir.
Keywords:
religion, science, integration, environment, humanity, civilization, faith
din, elm, inteqrasiya, ətraf mühit, insanlıq, bəşəriyyət, inam
References
- Qurani - Kərim (tərcümə edəni Bünyadov Z., Məmmədəliyev V.) // Bakı, “Çıraq”, 2004, 680 s.
- Qənbərov X.. Qurani - Kərimdə bioloji fikirlər // Bakı, “BDU nəşriyyatı”, 2009, 68 s.
- Qüdrətov O., Qüdrətov N. Məhəmməd Peyğəmbərin həyatı və kəlamları. Bakı, 1990, 174 s.
- Əliyeva R.Ə., Mustafayev Q.T., Hacıyeva S.R. Ümumi ekologiya (dərslik) Bakı, “BDU”, 2004, 530 s.
- Mahmudov Y.M. «Avesta»da ətraf mühitə münasibət / Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 83 - cü ildönümünə həsr olunmuş Respublika Elmi konfransının materialları. Bakı: “Ağridağ”, 2001, s.86 - 88.
- Mahmudov Y.M. İslam dinində ətraf mühitə münasibətin bəzi məsələləri / Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Fəlsəfə kafedrasının təşkil etdiyi aspirant və dissertantların elmi - praktik konfransının materialları. Bakı: “Borçalı”, 2002, s.104 - 105.
- Mahmudov Y.M. Xalq mifologiyasında ekoloji fikirlər, “Kəlam” Jurnalı. Bakı, 2002, № 4, s. 43 – 45.
- Mahmudov Y.M. “Bilqamıs dastaninda təbiət - insan münasibətləri”. “Kəlam” jurnalı, Bakı, 2003, № 9, s.29 – 32.
- Mahmudov (Dirili) Y.M. Novruz adət - ənənələri və ətraf mühit. “Kaspi” qəzeti, 2004, 18 mart, № 051, s.6.
- Mahmudov Y.M. Quran və ekologiya. “Kəlam“ jurnalı, Bakı, 2004, № 4, s.42 – 44.
- Mahmudov Y.M. Orxon - Yenisey abidələrində ekoloji fikirlər // «Biologiyada inkişaf və müasirlik» mövzusunda respublika elmi konfransının materialları (28 - 29 aprel). Bakı, “BDU”, 2004, s.178 – 179.
- Mahmudov Y.M. “Dədə Qorqud Kitabı” - Xalqın yaratdığı və yaşatdığı kitab. s.18 - 35 / Dədə Qorqud dünyası. Məqalələr. Tərt.ed. T.Hacıyev. Bakı: “Öndər”, 2004, 240 s.
- Mahmudov Y.M. Qədim sənət nümunələrində zooloji obyektlərə münasibət // Azərbaycan Zooloqlar Cəmiyyətinin əsərləri. I c. Bakı, “Elm”, 2008, s.736 – 740.
- Mahmudov Y.M, Məmmədov A.M. Azərbaycan folklorunda ovçuluğun ətraf mühitə təsirinə dair. ADPU - nun Elmı Xəbərləri, 2014, №3, s.89 – 94.
- Mustafayev Q.T. Təbiətin qorunması (dərslik) // Bakı, “BDU”, 1970, 194 s.
- Mustafayev Q.T. İnsan və təbiət. Bakı, “Azərnəşr”, 1976, 108 s.
- Mustafayev Q.T. və b.. Azərbaycan faunası. VI cild. Nonpasseriformes. Bakı, “Elm”, 1977, 317 s.
- Mustafayev Q.T. Ekologiya, Bakı, “BDU”, 1984, 48 s.
- Mustafayev Q.T. Ekologiyadan konspekt (dərs vəsati) // Bakı, Ekokomitə, 1993, 204 s.
- Mustafayev Q.T., Sultanzadə F.V., Ekologiya sxemlərdə (dərs vəsati). İstanbul, 1998, 193 s.
- Mustafayev Q.T. İnsanın ekologiyası. Bakı, “BDU”, 1999, 197 s.
- Mustafayev Q. T., Dirili (Mahmudov) Y.M. «Kitabi - Dədə Qorqud» eposunda ətraf mühitə münasibət // Bakı Universitetinin xəbərləri (Təbiət elmləri seriyası). Bakı, “Bakı Universiteti”, 2003, №1, s. 73 – 81.
- Mustafayev Q.T., Məmmədov A.T. Həyat və poeziya // Bakı, «MBM», 2006, 544 s.
- Mustafayev Q.T.. Ekologiyadan əvvəlki “ekologiya” // Həsən Əliyevin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş “Ekologiya: təbiət və cəmiyyət problemləri” mövzusunda Beynəlxalq konfransın materialları, Bakı, BDU, 2007, s.384.
- Mustafayev Q.T., Məmmədov A.T. Ataların sözü - Xalqın gözü // Bakı, “Təknur”, 2008, 303 s.
- Mustafayev Q.T. Аzərbaycanda ekoloji inteqrasiyanın səviyyəsi. “BDU – 90” Beynəlxalq Elmi konf. mat - rı, Bakı, 2009, s.371-372.
- Mustafayev Q.T. “Əməl - güzgüdür” Bakı, AzTU, 2009, 290 s.
- Mustafayev Q.T., Məmmədov A.T. “Təbiətin sirləri” Bakı, “Elm”, 2010, 290 s.
- Mustafayev Q.T., Məmmədov А.T.. “Əkinçi” qəzeti ekoloji maarifləndirmənin əsasını qoymuşdur. “Azərbaycan” qəzeti, № 147 (5548), 11 iyul, 2010, s.4.
- Mustafayev Q.T., Sadıqova N.A., İsgəndərov T.M. Azərbaycan faunasının taksonomiyası və coğrafiyası (onurğalılar) // Bakı, “BDU”, 2011, 207 s.
- Mustafayev Q.T., Babayev İ.R. Quşların qorunması (monoqrafiya) // Bakı, “Elm”, 2012, 255 s.
- Mustafayev Q.T. Düşünək və düşündürək // Bakı, AzTU, 2012, 406 s.
- Mustafayev Q.T. Milli dilimiz // Bakı, “Elm və təhsil”, 2013, 200 s.
- Mustafayev Q.T. “Davamlı inkişaf”, “Yaşıl çay” jurnalı. Bakı, “Azərbaycan” nəşriyyatı, 2014, s.52 - 56.
- Mustafayev Q.T. “Əhalinin tələbləri”, “Yaşıl çay” jurnalı. Bakı, “Azərbaycan” nəşriyyatı, 2015, s.68 - 70.
- Mustafayev Q.T., Sadıqova N.A., Məmmədov A.T.. Heyvan ekologiyası (onurğalılar) (dərs vəsaiti) // Bakı, “BDU”, 2016, 400 s.
- Mustafayev Q.T., Sadıqova N.A. və b. Əhali və ətraf mühit (dərs vəsaiti) // Bakı, “BDU”, 2017, 230 s.
- Mustafayev Q.T., Məmmədov А.T., Mahmudov Y.M. Ekoloiyadan əvvəlki “ekologiya” (monoqrafiya). Bakı, “Elm və təhsil”, 2017, 520 s.
- Muhamməd Həmidullah. “İslam Peyğəmbəri”. 2013, I cild, 579 s., II cild 581 s..
- Məhəmməd Peyğəmbər. Kəlamlar // Bakı, “Gənclik”, 1990, 67 s.
- Məmmədəliyev V. “Quran və elm”, Bakı, “Qismət”, 2006, 126 s.
- Məmmədov A.T., Mustafayev Q.T. Zooloji mahiyyətli atalar sözlərinin açıqlanması // Azərbaycan Zooloqlar Cəmiyyətinin əsərləri. I c. Bakı, “Elm”, 2008, s. 745 - 749.
- Məmmədov A.T., Mustafayev Q.T. «Kitabi - Dədə Qorqud» dastanında təbiətə münasibət (birinci məlumat) // Akademik Abdulla Qarayevin anadan olmasının 100 illik yubileyinə həsr olunmuş «XXI əsrdə biologiyanın aktual problemləri» mövzusunda Respublika Elmi Konfransının materialları. Bakı, “BDU”, 2010, s. 153 - 155.
- Məmmədov A.T., Mustafayev Q.T., Qasımzadə M.Ə. “Avesta” qanunlar toplusunda və “Kitabi - Dədə Qorqud” dastanında təbiətə münasibət. BDU - nun xəbərləri, Təbiət elmləri seriyası // Bakı, “BDU”, 2010, №2. s.40 - 43.
- Məmmədov A.T., Mustafayev Q.T. Azərbaycanda ev heyvanlarına dair bəzi atalar sözlərinin müasir açıqlanması // Azərbaycan Zooloqlar Cəmiyyətinin əsərləri. II c. Bakı: “Elm”, 2010, s. 985 - 988.
- Məmmədov А.T. Azərbaycan ağız ədəbiyyatında ekoloji fikirlər. “Folklor və etnoqrafiya” adlı beynəlxalq jurnal. Bakı, 2011, №2. s.77 – 90.
- Məmmədov А.T. Novruz və onun ekoloji aspektləri. “Folklorşünaslıq məsələləri” adlı elmi - nəzəri və ədəbi - bədii jurnal. Bakı, “Çıraq”, 2011, cild 9, № 1, s.53 – 63.
- Məmmədov А.T.. Azərbaycanda əhalinin müqəddəs hesab edərək qoruduğu quşlar. Akademik Vasim Məmmədəliyevin anadan olmasının 70 illik yubileyinə həsr olunmuş Gənc Alimlərin və Tədqiqatçıların «Azərbaycan Şərqşünaslıq elminin inkişaf yolları» mövzusunda Beynəlxalq Elmi Konfransının materialları. Bakı, 27 - 28 iyun 2013, s.795 - 796.
- Məmmədov A.T., Mustafayev Q.T., Mahmudov Y.M. Ov qaydaları, ov heyvanları və yırtıcı quşlara dair bəzi atalar sözləri və deyimlərin müasir açıqlanması. Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin anadan olmasının 93 - cü illiyinə həsr olunmuş «Filologiyanın aktual problemləri» mövzusunda Respublika Elmi - nəzəri konfransının mat - rı. Bakı, “BDU”, 18 - 19 may, 2016, s.48 - 50.
- Nəhcül - Bəlağə. İmam Əli əleyhis - salamın xütbə, məktub və hikmətli kəlamları (tərcümə və şərh, 2 cilddə). II cild. Bakı, “Nurlar”, 2005, 494 səh.
- Paşazadə A. Qafqazda İslam. Bakı, 1991, 224 s.
- Mahmudov Y.M. Azerbaycan Klasik Şair ve Düşünürlerinin Eselerinde Ekoloji Fikirlerin Gelişimi (XI - XIX. Yüsyıl Arası) // T.C. Kilis 7 Aralık Universitesi Sosial Bilimler Dergisi. Türk Dili ve Edebiyyatı Sayısı. C. 5, S.9, KİLİS, Haziran 2015, S.31 – 56.
- Мустафаев Г.Т. Охрана птиц в Азербайджане (АДД). Ваку, Азернешр, 1984, 60 с.
- Мустафаев Г.Т. Птицы наземных экосистем Азербайджана. Москва, МГУ, 1985, 54 с.
- Мустафаев Г.Т. Класс птицы // Животный мир Азербайджана. Ваку, «Елм», 2000, 171 с.
- Мустафаев Г.Т., Мамедов А.Т.. ««Экология» до экологии в Азербайджане» (начальные сведения). Фундаментальные науки и практика.Сборник научных работ с материалами трудов 2 - ой Международной телеконференции. Том 1, №3, Россия, 2010, с. 40 – 46.
- Мустафаев Г.Т. Взаимосвязи позвоночных животных и людей (моно-графия) // Баку, «Элм», 2012, 264 с.