Bir Sıra Eski Türk Gelenek ve Merasimleri Üzerine (Azerbaycan Türkleri ve Irak Türkmanları)

Dil, adət və ənənələr, həyat tərzi bütünlükdə bir millətin mədəni həyatının xüsusiyyətləri onu digər millətlərdən ayıran başlıca faktorlardandır. Xalq, millət öz mənəvi dəyərlərini qoruyub saxladıqca bir millət olaraq yaşayır. Bu mənada dünyada türklər qədər öz dəyərlərinə, inanclarına bağlı olan ikinci bir millətin olmadığını qətiyyətlə deyə bilərik. Müxtəlif coğrafi ərazilərdə yaşamalarına baxmayaraq, bütün türk xalqları , demək olar ki, umumiyyətlə qədim adət-ənənələrinə sadiq qalmış, əsrlər boyunca qoruyaraq günümüzə qədər gətirmişdir. Azərbaycan və İraq türkmanlarının bir sıra mədəni cəhətləri ilə bağlı apardığımız tədqiqatlar da bunu göstərir. Lakin əsrlər boyu davam etdirdiyimiz gəyərlər də az deyil və biz yazımızda həmin xüsusiyyətlər ələ alınmışdır. Məlumdur ki, xalqın tarixi, etiqadı, adər-ənənələri, gündəlik həyat tərzi, mədəniyyəti, coğrafiyası belə onun dilində yaşayır. Əsrləri aşaraq günümüzə qədər gəlib çatan sözlər xalqın varlığını, əxlaqını, ruhunu əks etdirir.Bu mənada həmin faktları varlığına həkk edən, dilden-dile, əsrdən-əsrə ötürərək yaşadan dialekt və şivələrin, xalqın hafizəsində heç unudulmayacaq qədər möhkəm yer tutan folkotun nə qədər zəngin bir xəzinə olduğunu söyləməyə ehtiyac yoxdur. Bu təbii mənbələr bugünə kimi neçə-neçə sözün etimoloji baxımdan mənasının açıqlanmasına, izah olunmasına imkan yaratmışdır. Iraq-türkman mövzusunu araşdırmaqda məqsədimiz bir sıra məsələlərin izahıyla yanaşı, həm də hazırda Azərbaycan dili və ləhcələrindən tamamilə uzaq, ayrı və yad dil əhatəsində qalaraq inkişaf edən bu dilin türk dilləri, eyni zamanda Azərbaycan dili fərqli və oxşar cəhətlərini müəyyənləşdirmək, müxtəlif sərhədlər daxilində olmasına baxmayaraq qədimliyini nə dərəcədə qoruya bildiyini göztərməkdir. Hər şeydən əvvəl bunu da qeyd edək ki, tədqiqatlar yad dillər və mədəniyyətlər əhatəsində qalmış türk dillərinin öz qədimliyini daha çox saxladığını sübut edir. Bu yazıda başlıca məsələ İraq türkmanlarının xalqımızın yüz illərlə davam edən yas, əl öpməək kimi adətlərini, qədim ənənələrini necə qayğı ilə qorumalarını nəzərə çatdırmaqdır.

The language, habits, traditions and manner of life are features of the cultural life of one nation. They are important factors separating it from other people and nations. The people and nation is becoming known until keeping his culture. In this meaning we can say that there is not the second nation in the world, connecting to himself culture and religious as Turkish nation. Though Turkish people live in the different geographical territories all of they were true to their habit, tradition and ceremonies and have guarded them along the centuries. Investigations where we did to on some cultural features of Azerbaijan people and Iraq Turkmens are showing this. But there are many features, drawing a line from on by centuries. It is talked from features of word subject in our spring. It is clear that the history, faith, tradition and ceremonies, life, culture and geography of nation live in its language. Words reaching until our day show the being, mood and spirit of the people, get over the centuries. In this meaning the folk-lore is the very rich treasury, keeping the words in the memory of separate men and completely people. These natural sources have allowed to the explaining and commenting a lot of word’s meaning with origin confidence until this day. At present Irak-turkmen’s language develops in the alien environment and under influence of stranger languages. Our purpose are to define the different and alike directions of development of this language in comparison with another Turkish languages, especially by Azerbaijan language and to show that in what degree can it guard our old features. At first let us note that investigations prove old elements of Turkish language kept better in the inside of strange languages and cultures. Cardinal problem is to show how much Iraq Turkmens can attentively guard our habits as mourning, wedding, to kiss hand and other old traditions, continuing along the centuries in this spring.

Язык, традиции и обычаи, образ жизни, а также особенности культурной жизни народа в целом являются основным фактором, отличающим его от других народов. До тех пор, пока народ, нация сохраняет свои нравственные ценности, он жив как народ. В этом смысле можем с уверенностью утверждать, что в мире нет другого такого народа, как тюрки, привязанного к своим ценностям и убеждениям. Несмотря на проживание на различных географических территориях, можно сказать, все тюркские народы сохранили верность древним традициям, и, пронеся их через века, довели до наших дней. И исследования, проведенные с целью изучения ряда культурных черт азербайджанских и иракских туркменов, подтверждают этот факт. Известно, что история народа, его вера, традиции и обычаи, образ жизни, культура, география живут в языке народа. Перешагнувшие через века и дошедшие до наших дней слова отражают суть народа, его нравственность и душу. В этом смысле излишне упоминать о том, какой ценной сокровищницей представляется фольклор, являющийся неотъемлемой частью памяти народа, насколько ценны диалекты и говоры, увековечившие эти факты и передающие их из века в век. И эти естественные источники не раз способствовали раскрытию этимологического смысла многих слов, их разъяснению. Наряду с разъяснением ряда вопросов, целью исследования иракотуркменской темы, является предоставление вниманию читателя того факта, насколько этот язык, развивающийся вдалеке от азербайджанского языка и диалектов, в окружении чуждых языков, смог сохранить свою древность и определить его похожие и отличающиеся черты с азербайджанским и другими тюркскими языками. Прежде всего, нам следует отметить, что исследования еще раз подтверждают, что тюркские языки смогли сохранить свою древность, находясь в окружении чуждых языков и культур. Главной целью данной работы является показать, с каким трепетом иракские туркмены сохранили столетние традиции нашего народа, древние обычаи, такие как поминки, целование рук и др.

Dil, adet ve gelenekler, töreler, yaşam tarzı tümüyle bir milletin kültürel hayatının özellikleri, onu diğer halk ve milletlerden ayıran önemli etmendir. Halk, millet kendi kültürünü yaşatabildiği sürece millet olarak bilinmektedir. Bu bağdamda keşinlikle dünyada Türkler kadar kendi kültürüne, inançlarına bağlı ikinci bir millet yoktur diyebiliriz. Değışık coğrafilerde yaşamalarına rağmen tüm Türk halkları genelde eski adet, gelenek ve ğöreneklere sadık kalmış, yüzyıllar boyunca koruyagelmişler. Azerbaycan ve Irak Türkmanlarının bazı kültürel özellikleri üzerine yaptığımız araştırmalar da bunu göstermektedir. Fakar yüzyılların üzerinden çizmiş olduğu kültür özelliklerimiz de az değildir. Bu yazımızda söz konusu özelliklere değinilmektedir. Bellidir ki, halkın tarihi, itikadı, gelenek-görenekleri, yaşamı, kültürü, coğrafisi bile onun dilinde yaşıyor. Yüzyılları aşarak günümüze kadar ulaşabilen kelimeler halkın varlığını, moralini, ruhunu yansıtır. Bu bağdamda o olguları sanki emerek koruyan, dilden dile, yüzyıldan yüzyıla geçiren ağızların, ayrıca, halkın hafızasında hiç unutulamayacak kadar sağlam yer tutan folklorun ne kadar zengin bir hazine olduğunu söylemeye ihtiyaç yok. Bu doğal kaynaklar bugüne kadar nice kelimenin kökenbilim açısından anlamının açıklanmasına, yorumlanmasına imkan sağlamıştır. İrak-Türkman konusunu ele almakta amacımız söz konusu problemlerin yanısıra, şu anda bize göre başka ortamda, yad dillerin etki çemberi içinde, yalıtılmış şekilde gelişen bu Türk dilinin diğer Türk dilleri, ayrıca, Azericeyle farklı ve benzer yönlerini belirlemek, değişik hudutlar içinde olmasına rağmen eski özelliklerimizi ne derecede koruyabildiğini göstermektir. İlk önce şunu kaydedelim ki, araştırmalar yad diller, kültürler içinde kalan Türk dillerinde eski unsurların daha iyi şekilde korunduğunu ispatlamakadır. Bu yazıda öncelikli mesele İrak Türkmanlarının halkımızın yüzyıllarca süregelen yas, düğün, el öpmek gibi adetlerini, eski geleneklerini nasıl özenle koruyabildiklerini ortaya koymaktır.