Şәrәf Xan Bidlisinin “Şәrәfnamә” әsәrinә tarixi baxış Historical Aspects of the Sharaf-Namah of Sharaf-Khan Bidlisi Исторические аспекты сочинения шараф-хана бидлиси «шараф-наме» Şeref Han-i Bitlisi’nin “Şerefname” Eserine Tarihsel Bakış
Xülasə
“Şərəfnamə” ilk dəfə H. D. Fraehn tərəfindən 1826-cı ildə “St.-Petersburgischen Zeitung”un səhifələrində birinci dərəcəli tarixi qaynaq olarq göstərilmişdir. 1860-62ci illərdə Rusiya şərqşünası V. V. Velyaminov-Zernov “Şərəf-namə”nin fars mətnini nəşr etmişdir. 1931-ci ildə isə “Şərəfnamə” Qahirədə Məhəmməd Әli Avni tərəfindən ikinci dəfə nəşr edilmişdir. 1965-ci ildə Tehranda “Şərəfnamə”nin üçüncü nəşri İran araşdırmaçısı Məhəmməd Abbasi tərəfindən gerçəkləşdirilmişdir. “Şərəfnamə”nin çox sayda əlyazmasının olduğu bilinməkdədir. Araşdırmaçılar bunların sayının 22 olduğunu göstərirlər. Bu əsərin ən mükəmməl və ən dəyərli əlyazması 1597-ci ilə aid olub Oksford Bodlean kitabxanasındadır. Digər bir əlyazma 1598-ci ilə aid olub Peterburg kitabxanasındadır. “Şərəfnamə”nin müxtəlif dillərə tərcüməsi vardır. “Şərəfnamə”nin Türkcəyə ilk tərcümələri aşağıdakılardır: Mehmed Bey bin Ahmed Bey Mirze tərəfındən 1667/68ci ildə tamamlanmış tərcümə və XVII əsrin 80-ci illərində “Şami” adlı biri tərəfindən gerçəkləşdirilən tərcümə. 1858/59-cu ildə məşhur kürd araşdırmaçısı Molla Mahmud Bəyazidi “Şərefnamə”ni kürd (kurmanci) dilinə tərcümə etmişdir. 1853-1859-cu illər arasında Vyanada G. Barb’ın məqalələri yayılır və bu yazılarda müəllif, “Şərəfnamə”nin qısa məzmununu və bəzi bölümlərinin alman dilinə tərcüməsini verir. 1868-1875-ci illərdə F. B. Charmoy “Şərəfnamə”ni fransız dilinə tərcümə etmişdir. “Şərəfnamə” ərəb dilinə 1953-cü ildə tərcümə edilmiş və Bağdadda nəşr edilmişdir. Әsərin ərəb dilinə tərcüməsini isə kürd kökənli araşdırmaçı Molla Cəmilbəndi Rozbəyani həyata keçirmişdir. “Şərəfnamə”nin rus dilinə tərcüməsini isə 1969-1976-cı illərdə Y. İ. Vasilyeva həyata keçirmişdir.
Sharaf-namah was first acclaimed as an important historical source by H. D. Fraehn in Russia in 1826 in “St.-Petersburgischen Zeitung”. In 1862-62 a Russian Orientalist V. V. Veliaminov-Zernov published the Persian text of Sharaf-namah. In 1931 a new edition of the first volume of the book was prepared in Cairo by Muhammed Ali Auni. The second offset edition of the same book was published in Teheran in 1965. At present catalogues of MSS collections of the world list and describe 22 manuscripts of Sharaf-namah, the most valuable of them being the autograph in the Oxford Bodlean Library dated in 1597 and the copy checked by the author in 1598 and deposited in the Saltykov-Shchedrin State Public Library in Petersburg. Sharaf-namah has been translated into a number of languages. The earliest are two Turkish translations made by Muhammad Beg b. Ahmad Beg Mirza in 1667-68 and by Shami in the 1630-s. In 1858-59 Mulla Mahmud Bayazidi finished translating Sharaf-namah into Kurmandji. A series of publications by H. A. Barb which appeared in Vienna in 1853-59 contains German translations of some chapters of the work. In 1868-75 a French translation of Sharaf-namah made by F. B. Charmoy. İn 1950-s Sharaf-namah was translated into Arabic by Muhammad Jemeel Bendi Rozhbeyani and by Muhammad Ali Auni. In 1969-76 a Russian translation of Sharaf-namah made by Y. I. Vasilyeva.
“Şerefname” ilk defa H. D. Fraehn tarafından 1826 yılında “St.Petersburgischen Zeitung”un sayfalarında birinci dereceli tarihi kaynak olarak gösterilmiştir. 1860-62 yıllarında Rusya oriyentalisti V. V. Velyaminov-Zernov “Şeref-name”nin fars metnini yayınlamıştır. 1931 yılında ise “Şerefname” Kahire’de Muhammed Ali Avni tarafından ikinci kez bastırılmıştır. 1965 yılında Tahran’da “Şerefname”nin üçüncü baskısı İran araştırmacısı Muhammed Abbasi tarafından gerçekleştirilmiştir. “Şerefname”nin çok sayıda el yazmasının olduğu bilinmektedir. Araştırmacılar bunların sayısının 22 olduğunu belirtirler. Bu eserin en mükemmel ve en değerli el yazması 1597 yılına ait olup Oxford Bodlean kütüphanesindedir. Diğer bir el yazma 1598 yılına ait olup Petersburg kütüphanesindedir. “Şerefname”nin çeşitli dillere çevirisi yapılmıştır. “Şerefname”nin Türkçeye ilk çevirileri aşağıdakiler sayılmaktadır: Mehmed Bey bin Ahmed Bey Mirze tarafından 1667/68 yılında tamamlanmış çeviri ve XVII. yüzyılın 80’li yıllarında “Şami” isimli birisi tarafından gerçekleştirilen çeviri. 1858/59 yılında ünlü Kürt araştırmacısı Molla Mahmud Beyazidi “Şerefname”yi Kürt (Kurmanci) diline tercüme etmiştir. 1853-1859 yılları arasında Viyana’da G. Barb’ın yazıları yayımlanmakta olup bu yazılarda yazar, “Şerefname”nin kısa içeriğinin ve bazı bölümlerinin Alman diline çevirisini yapar. 18681875 yıllarında F. B. Charmoy “Şerefname”yi Fransız diline tercüme etmiştir. “Şerefname” Arap diline 1953 yılında tercüme edilmiş ve Bağdat’ta yayımlanmıştır. Eserin Arap diline çevirisini ise Kürt kökenli araştırmacı Molla Cemilbendi Rozhbeyani yapmıştır. “Şerefname”nin Rusçaya çevirisi ise 1969-1976 yıllarında Y. İ. Vasilyeva tarafından yapılmıştır.
Açar Sözlər
qaynaq, əlyazma, mətn, tərcümə
source, manuscript, text, translation
kaynak, el yazma, metin, çeviri
Referanslar
- Jaba’nın arşivi (1865). Rusya Bilimler Akademisi Arşivi, fond 2, sıra 1, sayı 20.
- Barb H. A. (1853). Über, Die Kurden-Chronik von Scheref. SBAW, Wien.
- Storey C. A. (1935-1958). Persian Literature. A Bio-bibliographical Survey, London.
- Charmoy F. (1868-1875). Cheref-nameh ou Fastes de la Nation Hour de Par Cheref-ouddine Prince de Bidlis, Petersburg.
- The Encyclopaedia of İslam, vol. I.
- Quatremere E. (1836). Histoire des Mongols de la Perse, Paris.
- Malcolm J. (1815). The History of Persia from the Early Period to the Present Time, London.
- Sherefnama (1953). History of the Kurdish Governments and Princedoms, Transl. Into Arabic and Commented by Muhammad Jemeel Bendi Rozhbeyani, Baghdat.
- Şeref Han Bitlisi (1969). Şerefname, Rusçaya çeviren Y. İ. Vasilyeva, I cilt. Moskova.
- Şerefname-yi Tarihi Müfessel Kurdistan (1343). Telif Amir Şeref Han Bidlisi, Tehran.
- Vasilyeva Y. İ. (1969). Şeref Han Bitlisi’nin Hayatı. Şeref Han Bitlisi, Şerefname, I cilt. Moskova.