Azərbaycanlıların 1948-1953-cü illərdə Qərbi Azərbaycan torpaqlarından deportasiyasına dair

1943-cü il Tehran konfransı zamanı Sovet-İran münasibətləri müzakirə edilərkən, erməni diasporu SSRİ Xarici İşlər naziri V.Molotovdan İranda yaşayan ermənilərin SSRİ-yə köçürülməsini xahiş etmişdir. Molotov Tehranda məsələni SSRİ KP MK-nın sədri İ.Stalinə çatdırır və ermənilərin köçürülməsinə razılıq verilir. Ermənistan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin katibi Q.Arutyunov bundan istifadə edərək xaricdəki ermənilərin Ermənistana köçü bəhanəsi ilə azərbaycanlıların Ermənistandan zorla çıxarılması barədə qərar verilməsinə nail olur. 1947-ci il dekabr ayının 23-də SSRİ Nazirlər Soveti «Ermənistan SSR-dən kolxozçuların və başqa azərbaycanlı əhalinin Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığına köçürülməsi haqqında» qərar çıxarır. Stalin tərəfindən 1948-1953-cü illərdə həyata keçirilən azərbaycanlıların növbəti deportasiyası zamanı ermənilərin xüsusilə diqqət mərkəzində saxladıqları məsələ iqtisadi, sosial və mənəvi cəhətdən güclü, strateji əhəmiyyətli azərbaycanlı yaşayış məntəqələrinin boşaldılması idi. Bu səbəbdən ilk mərhələdə İrəvan şəhəri (indiki Yerevan şəhəri) yaxınlığınldakı yaşayış məntəqələri azərbaycanlılardan təmizlənmiş, sonra isə rayon mərkəzləri, ətraf kənd və qəsəbələrin əhalisi köçürülmüşdür. Deportasiyaya məruz qalan əhalinin bir hissəsi Ermənistanın dağ rayonlarında yaşadığı üçün Kür-Araz ovalığındakı iqlim şəraitinə çətin alışmışdır. Bu səbəbdən də Kür-Araz ovalığına köçürülmüş on minlərlə azərbaycanlı arasında kütləvi ölüm halları qeydə alınmışdır. Digər tərəfdən, Ermənistandan köçürülən bir nəfər də azərbaycanlı Dağlıq Qarabağ ərazisinə buraxılmamışdır. Əksinə «Böyük Ermənistan» ideyasının həyata keçirilməsi istiqamətində bu ərazinin azərbaycanlılardan boşaldılması işi planlı surətdə davam etdirilmiş və daxili köçürmə adı ilə 1949-cu ildə Dağlıq Qarabağdan 132 ailə (549 nəfər) Azərbaycanın Xanlar rayonuna köçürülmüşdür.

Deportation of 1948-1953. During Soviet rule Armenians continued their traditional policy of expatriation of Azerbaijanis from the territory of the Armenian SSR and expansion of its territory at the expense of its neighbors. For implementation of such a policy Armenians lived in Armenia and abroad it coordinated their actions that testifies the existence of global strategy for achievement of “Great Armenia” idea. Armenian diaspora made use of holding of Tehran conference (1943) appealed to USSR Foreign Minister V. Molotov to allow Armenians lived in Iran to transmigrate into USSR. Consent of Joseph Stalin in this question laid basis for mass deportation of Azerbaijanis from Armenia in 1948-1953. In 1947 Armenian CC CP Secretary G. Arutyunov appealed to Moscow with complaint about difficulties in settlement of Armenian migrants and proposed the cynical idea to transmigrate Azerbaijanis lived in Armenia to cotton-growing regions of Azerbaijan allegedly with aim to provide labor productivity. This idea supported by J. Stalin was realized by two Decrees of USSR Ministers’ Council. First of them “On transmigration of collective farmers and other Azerbaijanis from the Armenian SSR to Kura-Araks lowland of the Azerbaijani SSR” of December, 1947 decrees about free-well transmigration of 100.000 Azerbaijanis into lower districts of Azerbaijan in 1948-1950 without any mention of reasons, mechanism and real circumstances of transmigration. According to this Decree 10.000 people were to be transmigrated to Azerbaijan in 1948, 40.000 people – in 1949, 50.000 – in 1950.

Депортация 1948-1953 .В годы советской власти армяне продолжили уже ставший традиционным методику постоянного выживания азербайджанцев с территории ССР и расширения своей территории за счет соседей Армении . Для реализации этой политики армяне жившие в Армении и за рубежом проявляли общую согласованность действий, что свидетельствует о существовании глобальной стратегии для достижения идеи «Великой Армении». Армянская диаспора, воспользовавшись случаем проведения Тегеранской конференции (1943) обратилась к министру иностранных дел СССР В. Молотову, чтобы армян, живших в Иране переселили в СССР. Согласие Иосифа Сталина по этому вопросу фактически заложило основу массовой депортации азербайджанцев из Армении в 1948-1953 годах. В 1947 году секретарь ЦК КП Армении Г. Арутюнов обратился к Москве с жалобой на трудности размещения переселяемых армян и предложил циничную идею переселения азербайджанцев, проживающих в Армении в хлопкосеющие регионы Азербайджана якобы для обеспечения производительности труда. Эта идея, поддерживаемая И. Сталином, была реализована в двух постановлениях Совета Министров СССР. Первое из них «О переселении колхозников и другого азербайджанского населения из Армянской ССР в КураАраксинскую низменность Азербайджанской ССР "принятое в декабре 1947 года создало условие для переселения 100.000 азербайджанцев в нижние районы Азербайджана в 1948-1950 годах без каких-либо причин, механизмов и реальных обстоятельств переселения.