Klasik Kaynaklara Göre Maslahat Düşüncesinin Terimleşme Süreci ve Meşruiyet Kriterleri Conceptualisation Process of Thought of Maslaha According to Classical Sources and Its Legal Criterions Процесс Терминирование Понятия Maslaha Согласно Классическим Источникам и Ее Юридические Критерии Klasik Kaynaklara Göre Maslahat Düşüncesinin Terimleşme Süreci ve Meşruiyet Kriterleri
Xülasə
Hər zaman və hər bir cəmiyyətdə hüquq, sosial vəziyyəti qorumağı hədəfləyən, əsasən də ayrı ayrıliqda fərdlərin və cəmiyyətin haqlarını qoruyan bir sistemdir. İslam hüququnun da əsas qayəsi, insanlarının nizamını qorumaq və ümmətinin yararını onu təşkil edən insanların yarannı təmin edərək davam etdirməkdir. Bu məqalədə bu qayəni həyata keçirən məsləhət prinsipinin klasik qaynaqlara görə İslam hüququnda tutduğu yeri təsbit etməyə çalışdıq. Maslahat düşüncəsinin ortaya çıxmasından etibarən terminləşmə prosesi ələ alınmış və dayandığı əsaslar incələnmişdir. Məqalədə İslam hüquqçularının ona verdiyi dəyər və şəri bir dəlil sayilabilməsi üçün qoyduqlan şərtlər üzərində durulmuşdur.
İslam alimlər də bu məfhumun bütün dini-hüquqi hökmlərin ortaq məxrəcini təşkil etdiyini qəbul etməkdədirlər. Məsləhət şəri bir dəlil olmasa da, şəri dəlillərin ehtiva etdiyi prinsip və hökmlərin induksiya metoduna görə incələnməsi nəticəsində əldə edilən və bütün bu hökm və prinsiplərdə insanların dünya və axirətdəki mənfəətlərinin qorunmuş olduğu şəklində xülasə ediləbiləcək olan əhatədi bir düşüncəni ifadə edən bir üst məfhumdur.
İslam alimlər də bu məfhumun bütün dini-hüquqi hökmlərin ortaq məxrəcini təşkil etdiyini qəbul etməkdədirlər. Məsləhət şəri bir dəlil olmasa da, şəri dəlillərin ehtiva etdiyi prinsip və hökmlərin induksiya metoduna görə incələnməsi nəticəsində əldə edilən və bütün bu hökm və prinsiplərdə insanların dünya və axirətdəki mənfəətlərinin qorunmuş olduğu şəklində xülasə ediləbiləcək olan əhatədi bir düşüncəni ifadə edən bir üst məfhumdur.
Law is a structure which always intends to preserve a legal, social condition in every society, principally it is a structure that preserves the right of persons and society separately. The main aim of the Islamic law is to preserve the people’s life and to continue the benefıt of umma by ensureing the people’s benefıt forming it. In this article we tried to defıne the place of principle of maslaha realising this aim in Islamic law according to classical sources. Since appearance of the thought maslaha the conceptualisation process was ruled and its basis was ellucidate.
Islamic scholars also accept this concept forms the general idea of all religious legal rulings. Maslaha is not a legal source, but its is an upper concept which is obtained in the result of studying carefully according to the induction method combined by principles and rulings in the way of preserving the people’s benefıts in the world and in the next world.
Islamic scholars also accept this concept forms the general idea of all religious legal rulings. Maslaha is not a legal source, but its is an upper concept which is obtained in the result of studying carefully according to the induction method combined by principles and rulings in the way of preserving the people’s benefıts in the world and in the next world.
Hər zaman və hər bir cəmiyyətdə hüquq, sosial vəziyyəti qorumağı hədəfləyən, əsasən də ayrı ayrıliqda fərdlərin və cəmiyyətin haqlarını qoruyan bir sistemdir. İslam hüququnun da əsas qayəsi, insanlarının nizamını qorumaq və ümmətinin yararını onu təşkil edən insanların yarannı təmin edərək davam etdirməkdir. Bu məqalədə bu qayəni həyata keçirən məsləhət prinsipinin klasik qaynaqlara görə İslam hüququnda tutduğu yeri təsbit etməyə çalışdıq. Maslahat düşüncəsinin ortaya çıxmasından etibarən terminləşmə prosesi ələ alınmış və dayandığı əsaslar incələnmişdir. Məqalədə İslam hüquqçularının ona verdiyi dəyər və şəri bir dəlil sayilabilməsi üçün qoyduqlan şərtlər üzərində durulmuşdur.
İslam alimlər də bu məfhumun bütün dini-hüquqi hökmlərin ortaq məxrəcini təşkil etdiyini qəbul etməkdədirlər. Məsləhət şəri bir dəlil olmasa da, şəri dəlillərin ehtiva etdiyi prinsip və hökmlərin induksiya metoduna görə incələnməsi nəticəsində əldə edilən və bütün bu hökm və prinsiplərdə insanların dünya və axirətdəki mənfəətlərinin qorunmuş olduğu şəklində xülasə ediləbiləcək olan əhatədi bir düşüncəni ifadə edən bir üst məfhumdur.
İslam alimlər də bu məfhumun bütün dini-hüquqi hökmlərin ortaq məxrəcini təşkil etdiyini qəbul etməkdədirlər. Məsləhət şəri bir dəlil olmasa da, şəri dəlillərin ehtiva etdiyi prinsip və hökmlərin induksiya metoduna görə incələnməsi nəticəsində əldə edilən və bütün bu hökm və prinsiplərdə insanların dünya və axirətdəki mənfəətlərinin qorunmuş olduğu şəklində xülasə ediləbiləcək olan əhatədi bir düşüncəni ifadə edən bir üst məfhumdur.
Referanslar
- Abdelkader, Deina, “Modemity, the Principles of Public Welfare (maslaha) and the End Goal of Sharia (makäsıd) in Müslim Legal Thought”, islam and Christian-Muslim Relations, ed: John L. Esposito, XIV/2, 2003, s. 163-174.
- Ahmed b. Hanbel, el-Miısned, V, thk: Abdullah Muhammed ed-Derviş, Beyrut 1991.
- Buti, Muhammed Said Ramazan, Daväbıtu’l-Maslaha fi ’ş-Şerıati ’l-İslämiyye, Beyrut-Lubnan 1422/2001.
- Cüveyni, Ebü'l-Meali İmamü'l-Harameyn Rükneddin Abdülmelik, Burhän fi Usül-i Fıkh, II thk: Abdülazim Dib, Devha 1399.
- Dönmez, İbrahim Kafi, “Maslahaf’, DİA, Ankara 2003, XXVIII, s. 79-94 Ebu Davud, Süleyman b. Eş’as el-Sicistani el-Ezdi, Sünenü Ebi Davüd, III, “Buyu”, 70, nşr: Muhammed Ali es-Seyyid, y.y. 1971.
- Ebu Yusuf, Kitäbu’l-Harac, Kahire 1397.
- Fasi, Allal, Makasıdu’ş-Şeriati 'l-İslamiyye ve Mekärimuhä, Daru’l-Ğarbi’l-İslami, 1993.
- Felicitas, Meta Maria Opwis, Maslaha: An Intellectual History of A Core.
- Concept in Islamic Legal Theory, Basılmamış Doktora Tezi, Tez danışmanı: Dimitri Gutas, Yale University 2001.
- Garävi, Muhammed AbdiT-Hasan Muhsin, Masadiru’l-İstinbat beyne ’l-Usüliyyın ve ’l-Ahbäriyyün, Beyrut 1992/1412.
- Gazzäli, Ebu Hamid Huccetülislam Muhammed b. Muhammed, Mustasfa min İlmi’l-Usül, I, Beyrut 1324.
- Hallaq, Wael, A History of Islamic Legal Theories: An Introduction to Sunni Usül al-Fiqh, Cambridge University Press, 1999.
- Harizmi, Ebi Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Yusuf el-Kätib, Mefätihu 7-Ulum, Kahire 1342/1923.
- Hüseyin Hamid Hasan, Nazariyetu’l-Maslaha fi Usülu’LFıkh, Kahire 1981.
- İbn Abdüsselam, Ebu Muhammed İzzuddin b. Abdilaziz, Muhtasaru ’l-Feväid fi Ahkämi 'l-Makäsıd (Kav’didü ’s-Suğrd diye de bilinir), thk: Salih b. Abdilaziz b. İbrahim Äli Mensür, Rıyad, 1997/1417.
- İbn Kayyim el-Cevziyye, Turuku 'l Hükmiyye fı Siyaseti ’ş-Şer’iyye, thk: Muhammed Cämud el-Fagi, Beyrut, ts.
- İbn Mäce, Hafiz Ebi Abdillah Muhammed b. Yezid el-Gazvini, Sahihu Süneni İbn Mace, Ahkam, 17, haz: Muhammed, Nasırudidin el-Elbäni, Riyad 1997.
- Kadı Abdülcebbar, el Muğni, XIII, Kahire 1962/1382.
- Karaman, Hayreddin, Başlangıçtan Zamanımıza Kadar İslam Hukuk Tarihi, İstanbul 1989.
- Mesud, Muhammed Halid, Islamic Legal Philosophy: A Study of Abu İshag Al-Shatibi’s Life and Thought, Delhi-6 (İndia) 1989.
- Murtazä, Alemu İ-Hudä Ebu’l-Kasım Ali b. el-Huseyn el-Musevi, Resäilu’ş-ŞerifMurtaza, I-III, nşr: es-Seyyid Mehdi Recai, Kum 1405.
- Özen, Şükrü, “İstislah”, DİA, İstanbul 2001, XXIII, s. 383-388.
- Paret, Rudi “Istihsan and istislah”, Shorter Encyclopaedia of İslam, ed: H.A.R. Gibb, J.H. Kramers, Leıden: J. Brill, 1953, s. 184-186.
- Şätıbi, Ebu İshak İbrahim b. Musa b. Muhammed el-Gımati, el-İ’tisam, II, Matbatü’l-Menar, Kahire 1914/1332.
- a.mlf., el-Muväfakät fi Usüli ’ş-Şeria, II, İV, nşr: Abdullah Derraz, Kahire 1975.
- Şelebi, Muhammed Mustafa, Talilu’l-Ahkäm, Beyrut 1981.
- Şevkäni, Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Havlani, Neylü'l-Evtar Şerhu Münteka'l-Ahbdr, N, Kahire 1971.
- Zeyd, Mustafa, el-Maslaha fı’t-Teşrii’l-İslämi ve Necmuddin Tüfi, Daru’l-Fikri’l-Arabi, 1954.
- Zeydan, Abdulkerim, Fıkıh Usülü, çev: Ruhi Özcan, İstanbul 1993.