The Rare Manuscript Nadir əlyazma Редкая рукопись
Abstract
An active role also belongs to Azerbaijani scientists on improvement and development of Arabic manuscripts. One of the brilliant representatives of Arabic-Persian culture is the well-known Azerbaijani scientistencyclopaedist of XII century Abu-l-Fazl Hubeysh Tiflisi. From the scientist’s philological works his fundamental lexicographic composition “Qanun al-adab” provokes the most interest. On investigating the composition two basic problems mainly attracted our attention: the role that the scientist played in Arabic lexicography and his innovation in this sphere.
Yaxın Şərq mədəniyyətinin inkişafında böyük rol oynamış Azərbaycan alimlərinin biri də XII əsrdə yaşayıb-yaratmış Əbu-l-Fəzl Hübeyş Tiflisidir. O, başqa elm sahələrində olduğu kimi, ərəb leksikoqrafiyası sahəsində də sanballı əsərlər yazmışdır. Ədibin əsərlərinin dördü ərəbcə-farsca izahlı lüğətdən ibarətdir: “Tərcüman əl-Quran”, “Vucuh əl-quran”, “Tərcüman əlqəvafi”, “Qanun əl-ۥədəb”. Ümumiyyətlə, qələmini ərəb leksikoqrafiyasında sınamış azərbaycanlı alimlər yalnız ərəbcə izahlı lüğət yazmaqla kifayətlənməmiş, ərəbcə-farsca, ərəbcə-türkcə nəsr və şer formasında lüğətlərin tərtibilə də məşğul olmuşlar: İbrahim oğlu Əbdülvahab Zəncani (XIII) “Əl-muۥrabۥəmma fi as-sıhah əl-məğrib”, Hüsaməddin ibn Əbdulmömin Həsən Xoyi (XIII) “Nasib əl-fityən və nəsib ət-tibyən”, Hinduşah Naxçıvani (XIII-XIV) “Sıhah əl-Əcəm”, Bədii Təbrizi (XVI) “Musəllət bədiۥi”, Əliqulu oğlu Mehdiqulu Səfanın (XVII-XVIII) “Səmaۥ ələsmaۥ” və s. müəlliflərin iri həcmli əsərləri buna misal ola bilər. Hübeyş Tiflisinin “Qanun əl-ۥədəb” əsəri XII əsr leksikoqrafiya elminin inkişafına yeni bir mərhələ kimi daxil olmuşdur. Bu əsərin xəttatlar tərəfindən müxtəlif əsrlərdə dəfələrlə üzü köçürülmüşdür, nüsxələrinin əksəriyyəti dünyanın bir sıra məşhur kitabxanalarında, şəxsi arxivlərdə və əlyazmalar fondunda saxlanılır və mühafizə olunur: İngiltərə (6), Fransa (2), Almaniya (3), İran (4), Türkiyə (7;1).
References
- Абу-л-Фазл Тифлиси. Описание ремесел /Перевод с персидского, введение и комментарии Г.П.Михалевич. М., 1976.
- Blochet E. Catalogue des manuscripts persons de la Bialiatheque nationale, t. I-IV, Paris, 1905-1934.
- Eilers W. und Heinz W. Persische Haudschriften Teil J.Hrsg von Wilhelm Eilers. Beschreiben von Wilhelm Heinz, Wiesbaden, 1968, № 286.
- Fixrist ketabxane-ye madrace-ye Sepaxsalar, Talif Ibn Yusif Şirazi, Tehran, 1315-1318, т.1, s. 247-250.
- Rieu Ch. Supplement to the Catalogue the Persion Manuscripts ithe Britisch Museum, London, 1825.