Qəza və qədər məsələsi kontekstində şər problemi və teodiseya 1The Problem of Evil and Theodicy in the Context of Fate and Destiny Проблема зла и теодицея в контексте вопросов «када» и «кадар»
Xülasə
Əsrlərdən bəri bizi düşündürən məsələlərdən birisi şər problemidir. Nə üçün biz iztirab, ağrı-acı, əzab və pisliklərə məruz qalırıq? Nə üçün onlar bu dünyada mövcuddur. Onlar həqiqətən mövcuddurmu, yoxsa bizim münasibətimizlə əlaqəlidirmi? Şərin varlığı Allahın varlığına ziddirmi? Bu kimi sualların çoxuna cavablar teodisiya və şər problemi çərçivəsində müzakirə edilmişdir. Bu məqalə xüsusilə kəlam alimlərinin və bəzən də fəlsəfəçilərin fikirlərinə həsr olunmuşdur. Teodisiya şərin varlığı qarşısında Tanrının yaxşılıq və qüdrətinin müdafiəsinə əsaslanaraq şər probleminə cavab məqsədi daşıyır. Teodisiya şərin nə üçün mövcud olduğunu izah etməyə çalışır. İslamda düşüncə məktəbləri qəza və qədər, ədl kimi teolojik məsələlər çərçivəsində şər terminini tədqiq edərək izah və həll yolları gətirməyə səy göstərir. Mötəzilə nöqteyi-nəzərindən Allahın insanlar üçün əslah olanı verməsi vacibdir. Onlar şərin insanların əməlləri nəticəsində ortaya çıxdığını söyləyirlər. Allah şər işləməz, Onun bütün feilləri yaxşıdır (həsən). Bu fikrin qarşısında Allahın qeyriməhdud qüdrət və iradəsinin işığında məsələni həll etməyə çalışan Əşərilər yer alır.
Few problems have vexed our minds over the centuries as those of grief, suffering and evil. Why are we afflicted with them? Why do they exist in the world? Are they exist in fact in nature or they are relevant to our attitude? How does not the occurrence of evil contradict God's existence? Are we able to understand why God permits evil? The answers to most of these questions are involved in theodicy and investigated at the problem of evil. I focus my attention mainly on the ideas of theologians and partly on the ideas of the philosophers. Theodicy is primarily based on defence of God's goodness and omnipotence in view of the existence of evil and was established as a response to the problem of evil. Theodicy seeks to show that it is reasonable to believe in God despite evidence of evil in the world and offers a framework which can account for why evil exists. The theological schools in Islam attempt to explain the fundamental character of the term of evil among theological issues like fate and justice (qadha and qadar, adl). According to Mutazilah’s point of view it is necessary for God to act optimum (alaslah) for people. They assume that an evil occurs as a result of people’ acts. God does not will an evil, all His acts are good, evil is not the act of God. On the contrary As’arites solve question in the light of absolute omnipotence and sovereignity.
Açar Sözlər
qəza və qədər, şər problemi və teodiseya, kəlam, Mötəzilə, Əşəriy-yə, Maturidiyyə
qada and qadar, the problem of evil, theology, Mu’tazila, Ash’ariyya, Maturidiyyah
Referanslar
- Qurani-Kərim, (V. Məmmədəliyev tərcüməsi).
- Ahmet Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslam Akaidi ve Kelama Giriş, İstanbul, Ensar neşriyyatı, 1987.
- Eric Lee Ormsby, Theodicy in Islamic Thought-The Dispute Over Al-Ghazali's Best Of All Possible Worlds, (tərcümə edən: Metin Ozdemir, İslam Düşüncesinde İlahi Adalet (Teodise) Sorunu: Gazzali`nin “Mümkün Dunyaların En İyisi” İfadesi Uzerine), Ankara, Kitabiyat yayınları, 2001.
- Əbu Həmid Muhəmməd b. Muhəmməd Qəzzali, Məqsədul Əsna fi Şərhi Əsmaillahi-Husna, Qahirə, Təqəddum nəşriyyatı.
- Əbu Mənsur əl-Maturidi, Kitabu-t Tövhid, tərcümə edən: Bekir Topaloğlu, Ankara, İSAM Yayınları, 2002.
- http://felsefe.kku.edu.tr/belgeler/sarp/81-100.pdf.
- Qazı Əbdülcəbbar, əl-Muğni fi əbvabi-t tövhid və-l ədl, (lutf), əd-Daru-l Mısriyyə li-t təlif və-t tərcəmə, Qahirə, 1963, XIII.
- Lütfi Doğan, Ehl-i Sünnet Kelâmında Eş’âri Mektebi, Ankara, Rüzgarlı Matbaası, 1961.
- Metin Özdemir, İslam Düşüncesinde Kötülük Problemi, Furkan yayınları, 2001.
- Sami Şekeroğlu, “Maturidilikde kötülük problemi ve teodise”, Harran Universitesi İlahiyyat fakulesinin dergisi sayı: 21 Ocak – Haziran 2009, Şanlıurfa.
- Şaban Haklı, “Kötülük Problemine Eleştirel Bir Yaklaşım”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2000, sayı: 4, s. 238-239.