Orta əsr Azərbaycan şəhərlərinin mənəvi həyatına dair Orta əsr Azərbaycan şəhərlərinin mənəvi həyatına dair About Azerbaijan Cities Spiritual Life О духовной жизни средневековых городов азербайджана

Orta əsrlərdə İslam dünyasında geniş yayılmış sosial-ideoloji cərəyanlar və onların daşıyıcısı olan müxtəlif təriqətlər Azərbaycan şəhərlərinin mədəni və mənəvi inkişafında və zənginləşməsində mühüm rol oynamışlar. Bu təriqətlərin fəlsəfi görüşləri, onların mürşidləri, mərkəzlərinin fəaliyyətinin xronoloji çərçivəsi, təsir sahəsi və islam dünyası ilə sıx mədəni-ideoloji əlaqələri bir sıra elmi araşdırmalarda tədqiq olunmuşdur. Hələ XI əsrin ortalarında intellektual elitaya mənsub olan sufilik tədricən xalq kütlələrinin sufiliyinə çevrilir. Sufilik ideyaları islam dininə müəyyn mənəvilik gətir-mişdir. Bu cərəyanın «qəlbin və əllərin təmizliyi», ictimai ədalət, bütün insanların Allah qarşısında eyni olması, şər qüvvələrlə mübarizə, insanlar arasında mərhəmət, xeyirxahlıq, vicdan, bərabərlik və qardaşlıq və s. bu kimi mənəvi-etik idealları bütün inananların mənəvi tələbatları ilə səsləşmiş və bu müddəalar cəmiyytdə duyulan mənəvi boşluğu doldurmuşdur.

The social and ideological trends including various Tariqats in the Middle Ages played an important role on the cultural and spiritual development and enrichment of the urban population of Azerbaijan. Social justice, equality of all men before God, the fight against dark forces, compassion among people, kindness, conscience, equality and fraternity, along with other similar spiritual and ethical ideals of Sufism resonated with the spiritual needs of believers. The convenient geographical position of Azerbaijan and its large cities was advantageous for the Sufi-dervish orders as Hurufi, Noktavi, Kyzylbashi, Nakshibendi, Khalvati, Suhraverdi, Ishraqi, Rovshani, Demirdashi, Gyulshani, Nematullahi, Heidari and others to work in them. Along with treatises on religious and philosophical themes, as educated people of considered time, they left after themselves a fundamental works on astronomy, medicine, mathematics, logic, Muslim law, etc. Traveling to cities and villages of the country, the adherents of these orders, along with the promotion of the teachings of their tarikats, told various legends, fairy tales, hadiths, and so on, which in result, had certain influence on the spiritual development of listeners, as well as contributed to public awareness of the history, geography, literature, philosophy, etc.