Seyid Əzim Şirvaninin dünyagörüşündə maarifçilk, təsəvvüf və vəhdəti-vicud məsələləri The Problems of Enlightenment, Sufism and Wahdat Ul-Vudjut in the Outlook of Seyyid Azim Shirvani Просвещение, мистика и вахдат аль вуджуд в мировоззрении Сеида Азима Ширвани
Xülasə
Seyid Әzim Şirvaninin həyatı kimi, onun dünyaya baxışları da ziddiyyətli olmuşdur. Mütəfəkkirin fəlsəfi baxışlarının üç istiqamətdə inkişaf etdiyini deyə bilərik. Belə ki, Seyid Әzim Şirvani tərəqqipərvər maarifçi, xürafata və geriliyə qarşı mübarizə aparan tənqidçi-realist və Allaha böyük sevgisi olan təsəvvüf şairi olmuşdur. Seyid Әzimin yaradıcılığı özündə Vəhdəti-vücud fəlsəfəsini əks etdirir. Sufizm məktəbinin inkişaf etdiyi əsas mərkəzlərdən birincisi olan Bağdadda təhsil almış Seyid Әzim Şirvani öz qəzəl, qəsidə və digər janrlarda yazdığı şerlərində sətiraltı mənalar vermiş, təsəvvüf şairi kimi çıxış etmişdir. Belə deyə bilərik ki, Seyid Әzimin bütün yaradıcılığı təsəvvüf fəlsəfəsindən keçir, onun əxlaqitərbiyəvi şerlərində sufi fəlsəfəsindən gələn əxlaqi görüşlər öz əksini tapmışdır. Lakin onu da qeyd etməliyik ki, Seyid Әzim tərki-dünyalıqdan uzaq şairdir, o, fəlsəfi və əxlaqi baxışlarında, Allaha sevgisində bir təsəvvüf-şairi, cəmiyyətin tərəqqisi uğrundakı mübarizəsində isə realist-maarifçi mütəfəkkirdir.
As the life of Seyid Azim Shirvani, his views on the world were controversial. It can be said that philosophical views of the thinker have developed in three directions. Thus, Seyyid Azim Shirvani was a progressive enlightener, a critical-realist who struggled against superstition and conservativeness, and a great Sufi poet with great love to God. Seyyid Azim’s works reflect the Wahdat ul-vudjut philosophy. Seyyid Azim Shirvani, who was educated in Baghdad, one of the main centers of Sufi schools, meant a linear meaning in his ghazal, ode and other genres of his poetry and acted as a Sufi poet. We can say that all the creativity of Seyyid Azim passes through the Sufism philosophy, and his ethical-moral poems reflect moral views from the Sufi philosophy. However, it must be noted that Seyyid Azim is a poet who is far away from asceticism, he is a Sufi poet with great love to God in his philosophic and moral views, but a realist-enlightener thinker in his struggle for the progress of society.
Açar Sözlər
maarifçilik, maarifçi realizm, tənqidi-realizm, təsəvvüf fəlsə-fəsi, vəhdəti-vücud
enlightenment, enlightened realism, critical-realism, sufi philosophy, unity-body
Referanslar
- Abdullayeva T. Azərbaycan ədəbi fikrində qərbçilik meylləri. (XX əsrin "əvvəlləri). Bakı, AVROPA, 2014, 152 səh.
- Абдуллабекова Г.Г. Просветительство в Азербайджане и Европе (Польша, "Украина, Белорусия), Баку – 2016,c.15, 16, 17.
- Atabəyli N. Seyidəm ərseyi-eşq içrə…”Bakı, naşir:“STEP” ltd kino şirkəti, "“El-Print” çap firmasında yığılmışdır. (230 s.)S.15, 16.
- Babayеv Y. Təriqət ədəbiyyatı: sufizm, hürufizm. Ali məktəblərin filoloji "fakültələri üçün dərs vəsaiti.Bakı, «Nurlan», 2007. – 128 səh.
- Әliyеv R. Әdəbiyyаt nəzəriyyəsi. – Bаkı: Mütərcim, 2008. – 360 səh. S.42-48.
- Әliyeva G., Həsənov R. Türk təsəvvüf fəlsəfəsi. Bakı, Proqres, 2013, s.3(298 səh.).
- Әnənənin davamçısı, yeniliyin yaradıcısı.. Seyid Әzim Şirvani. "http://edebiyyat.ucoz.com/index/0-70.
- Fəxrəddin Salim (Baxşəliyev). Milli yaddaş sistemində ürfan və təsəvvüf. Bak, "“Elm və təhsil”, S.39, 40 (460 səh.).
- Hacıyev Z.C. Fəlsəfə. Ali məktəblər üçün dərslik. Bakı, “Turan evi” nəşriyyatı, 2012, s.89, 90 (488 səh.).
- Həsənova М.О. Seyid Әzim Şirvani və мilli özünüdərk. Baki Universitetinin "Xəbərləri. №4 Humanitar elmlər seriyası 2013, s.13-16.
- İbrahimov F., Hüseynzadə R. PEDAQOGİKA: 2 cilddə. II cild.–Bakı: "Mütərcim, 2012, s.202-205.
- Qazi Hacı Mirəziz Seyidzadə. Seyid Әzim Şirvani və Әhli-Beyt məhəbbəti. "AZADİNFORM İnformasiya Agentliyi. 12.05.2013.
- Məmmədov A. B. Şamaxıda maarif və maarifçilik (XIX əsrin ortalarından "mart 1918-ci ilə qədərki ədəbi mühit). Bakı, Maarif, 1997. (240 səh.)s.15.
- Məmmədov X. Köhnə dünyanın sonuncu, yeni dünyanın birinci şairi. Şirvani "Seyid Әzim. Seçilmiş əsərləri. 3 cilddə, I cild, Bakı: AVRASİYA PRESS, 2005, s. 15-17 (400 s.).
- Şirvani Seyid Әzim. Seçilmiş əsərləri. 3 cilddə, I cild, Bakı: AVRASİYA "PRESS, 2005, s. 15-17 (400 s.).
- Vahidova M. Seyid Əzim ateist idimi? file:///E:/Lent.az%20_%20KULIS%20-%20Seyid%20%C6%8Fzim%20ateist%20idimi_%20ARA%C5%9EDIRMA.html.
- Vahidova M. Seyid Әzim Şirvaninin lirikasinda cəmiyyətə tənqidi münasibət// Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Әdəbiyyat Məcmuəsi Nizami adına Әdəbiyyat İnstitutunun Elmi Әsərləri. 2016, № 2, s.335-338.