İbn Dokmak’ın Hayatı ve “Nazmü'l-Cümân fî Tabakâti Ashabı İmâmına en-Nu'mân” İsimli Eseri

Osman Aydınlı; Samir Fattah Abbas

Osman Aydınlı Yrd. Doç. Dr. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi, İstanbul-Türkiye
Samir Fattah Abbas Dr. Araştırmacı-Yazar, Kerkük-Irak

Xülasə

EN
TR

The Hanafi scholar Sarim al-Din Ibrahim ibn Muhammad Ibn Aydamir Ibn Duqmaq, who lived in the Mamluk Period, was born and raised in Egypt and spent a large part of his life in Cairo (born in 750/1439, died in 809/1407). At that time, Cairo was in its “Golden Age” and became the centre of attraction for many scholars. This article illuminates, to some extent, the life and above-mentioned work of Ibn Duqmaq as well as the academic and cultural life of the Cairo of the Mamluk period where he lived. Ibn Duqmaq, who was one of the outstanding Islamic historians, became famous in particular for his works on Egyptian history. He also wrote many books on Tabaqat. Tabaqat books have an important place in the field of Islamic history. Ibn Duqmaq’s three-volumed Nazm aljuman fi tabaqati ashabi imamina al-Nu'man, which is one of the exceptional books written on Hanafi scholars, has not yet been brought to light and is still waiting for being published. In this work, which is the most voluminous work written on the autobiography of Abu Hanifa and Hanafi scholars, Ibn Duqmaq answered the criticisms against Abu Hanifa and mentioned the views of the scholars who had answered those criticisms.

Memlûkler döneminde yaşayan Hanefi âlimi Sârimuddîn İbrahim b. Muhammed b. Aydemir b. Dokmak Mısır’da doğup büyümüş ve hayatının büyük bölümünü Kahire’de geçirmiştir (doğumu:750/1439, ölümü:809/1407). O dönemde Kahire ilmi anlamda altın çağını yaşamış olup ilim adamlarının uğrak yeri ve bir çekim merkezi haline gelmiştir. Bu çalışma İbn Dokmak’ın hayatı ve ismi geçen eseri ile birlikte yaşadığı Memlûkler dönemi Kâhire’sinin ilmi ve kültürel hayatına bir nebze olsun ışık tutacaktır. İbn Dokmâk genel anlamıyla İslam tarihçilerinin önemli simalarından biri olup özelde Mısır tarihçiliği ile meşhur olmuş ve Tabakât alanında da eserler vermiştir. Tabakât kitapları İslam tarihi alanında çok önemli bir yere sahip olup İbn Dokmak’ın “Nazmu’l-cümân fî tabakâti eshâbı İmâmına en-Nuʽmân” adlı 3 ciltlik eseri Hanefi mezhebi uleması hakkında yazılmış, ancak gün yüzüne çıkmamış ve halen ilim ehlinin istifadesine sunulmayı bekleyen ender bir eserdir. Hanefi âlimlerin biyoğrafilerini ele alan ve aynı zamanda Ebû Hanife’nin hayatı hakkında yazılmış en hacimli eser olan bu eserde İbn Dokmâk, Ebû Hanife hakkında yapılan eleştirilere cevap vermiş ve bu eleştirilere cevap veren âlimlerin görüşlerini de zikretmiştir.

Referanslar

ÂŞUR, Said Abdulfettah, el-Asru’l-Memâliki fi Mısr ve’ş-Şam, Daru’n-Nehdati’l-Arabiyye, Kahire 1976.

AYAZ, Fatih Yahya, Memlûkler (1250-1517), İSAM Yayınları: İstanbul 2015. AYNÎ, Bedreddin Mahmud b. Ahmet b. Musa el-‘Ayntâbi el- Hanefî (ö.855/1451) er-Ravzu’z-Zâhir fi sîreti’l-Meliki’z-Zâhir, thk: Hans Ernest, Daru’l-İhyâi’l-Kütubi’l-Arabiyye, Kahire, 1962.

AZZÂM, Abdulvahhâb, Mecâlisu’s-Sultan el-Ğavri, Safâhatün fi Tarihi Mısr fi’l-karni’l-âşir el-milâdî, Müssesetü Hindâvî li’t-ta‘lîm ve’s-sakâfe, Kâhire 2012.

BAĞDÂDÎ, Babanzâde İsmail Paşa, Hediyyetü’l-ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn, İstanbul 1951.

BUHÂRÎ, Muhammed bin İsmâîl (256/870): Sahîhu’l-Buhârî, I-VIII, İstanbul 1981.

ÇUBUKÇU, Asri, “İbn Dokmak”, DİA, XIX, İstanbul 1999, s. 414-415.

DURMUŞ, İsmail, Tabakat, DİA, İstanbul 2010, XXXIX, 288-290.

HASAN, Ali İbrahim, Mısır fi’l-usûr’l-vustâ, Mektebetü’n-Nahdati’l-Mısriyye, Kahire 1994.

İBN ABDİZZÂHİR, Muhyiddin (ö: 692/1293), Tefsîru’l-Eyyâmi ve’l-‘Usûri fî Sireti’l-Meliki Mansur, Kahire 1961.

İBN DOKMÂK, Sârimüddin İbrahim b. Muhammed b. Aydemir (ö. 656/1261), Nüzhetü’l-enâm fî târihi’l-İslâm, thk: Sami Teyyare, Mektebetü’l Asriyye, Beyrut 1997.

İBN HACER, Şihâbuddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî (ö. 852/1448), İnbâu'l-gumr bi-enbâi'l-umr fi't-tarih, thk: Hasan Habeşi, Kahire 1415.

İBN HACER, Şihâbuddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî (ö. 852/1448), el-Mecmaü’l-Muesses li’l-mu’cemi’l-mufehres, thk: Yusuf Abdurrahman el-Meraşeli, Marife Yayınları, Beyrut 1413/1992.

İBN HACER, Şihâbuddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî (ö. 852/1448), Zeylü’d-Düreri’l-Kâmine, thk: Adnan Derviş, el-Munazzamatü’l-Arabiyyetü li’s-Sâkafeti ve’l-Ulûm, Ma’hedü’l-Mahtûtati’l-Arabiyye, Kahire 1412/1992.

İBN HALDÛN, Abdurrahmân b. Muhammed (ö. 808/1406) : Kitâbü’l-İber ve dîvânu’l-mübtedei ve’l-haber fî eyyâmi’l-Arabi ve’l-Acemi ve’l-Berber ve men âserahum min zevi’s-Sultâni’l-Ekber, I-VII, Müessetü’l-Âlemî, Beyrut 1971.

İBN HALLİKÂN, Ebû’l-Abbâs Şemseddin Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr (ö. 681/1282): Vefeyâtü’l-A‘yân ve enbâü ebnâi’z-zamân, thk. İhsân Abbâs, I-VIII, Beyrût 1968.

İBN KUTLUBOĞA, İmam Zeyneddin Ebi’l-Adl Kâsım b. Kutluboğa el-Hanefi (ö: 879/1474): Tâcü’t-terâcim fî men sannefe mine’l-Hanefiyye, thk: İbrahim Sâlih, Dârü’l-Memun li’t-turas, Dımaşk-Beyrut 1412/1992.

İBN MANZUR, Ebu'l-Fadl Cemalüddin Muhammed b. Mükerrem b. Muhammed el-İfrikî (ö:711/1311), Lisânü’l-‘Arab, Darü’s-Sadr, Beyrut ty.

İBN TAĞRİBERDÎ, Cemâlüddîn Ebî’l-Mehâsîn Yusuf b. Tağriberdî el-Atabekî (ö. 874/1469), en-Nücûmu’z-Zâhira, thk. Dâru’l-Kütüb, I-XII, Kahire 1936.

İBN TAĞRİBERDÎ, Cemâlüddîn Ebî’l-Mehâsîn Yusuf b. Tağriberdî el-Atabekî (ö. 874/1469), ed-Delilü’ş-Şâfi ale’l-Menheli’s-Sâfî thk: Abdülfettah Muhammed Hulu, Kahire 1390/1970.

İBN TAĞRİBERDÎ, Cemâlüddîn Ebî’l-Mehâsîn Yusuf b. Tağriberdî el-Atabekî (ö. 874/1469), el-Menhelü’s-Sâfi el- Mustevfi Ba’de’l-Vâfi, thk: Muhammed Muhammed Emin, Kahire 1984.

İBN VÂSIL, Cemaleddin Abdullah Muhammed Sâlim b. Nasrullah (ö:497/1297) Müferrecu’l-kurûb fî ahbâri Beni Eyyûp, thk: Hüseyin Muhammed Râbî, Dârü’l-Kütübi’l-Mısrıyye, Kahire 1977.

İBNÜ’L-FURÂT, Nasirüddin Abdürrahim b. Furât (ö: 807/1404), Târihu İbni Furât, thk: Kostantin Razik, Amerika Matbaası, Beyrut 1942.

İBNÜ’L-FUVÂTÎ, Kemâlüddin Abdürrezzak, el-Havâdisü’l-câmiatü ve’t-tecâribü’n-Nef’atü fî mieti’s-sâbi’, thk: Mustafa Cevad, Mecelletü’l-Mecmeü’l-İlmî el-Irâkî 1351/1932.

İBNÜ’L-İMÂD, Şihâbüddîn Ebû’l-Fellâh Abdülhayy b. Ahmed b. Muhammed el-Hanbelî ed-Dımaşkî (ö. 1089/1679) : Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb, I-X, Kahire 1931-1932.

İBNÜ’Ş-ŞEDDÂD, Ebu’l Mehâsin Yusuf b. Râfi’ el-Esedî (ö: 632/1234), enNevâdiru’s-Sultâniyye ve’l-Mehâsinü’l-Yûsufiyye, thk: Cemaleddin Seyyar, Dârü’l-Kitabi’l- Mısrıyye, Kahire 1962.

İNÂN, Abdullah, “el-Ezher a‘zamü’l-ma‘âhid eseran fi himâyeti’l-luga veddîn”, Mecelletü’l-Arabî, sayı: 14, Kuveyt 1960.

İZZEDDİN, Ali Kemalettin, erba‘tü müverrihîn ve erba‘tü müellefât (min Devleti’l-Mamâlîk el-Çerâkise), el-Hey’etü’l-Mısrıyye li’l-Küttâb, Kahire 1992.

KALKAŞANDÎ, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Ali (ö.821/1418) Meâsirü’l-inâfe fî me’âlimi’l-Hilâfe, thk: Abdüssettar Ahmed Ferrâc, Kuveyt 1963.

KÂTİP ÇELEBÎ, Mustafa b. Abdillâh el-Kostantînî er-Rûmî el-Hanefî (ö.1067/1656): Keşfu’z-Zünûn an Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünûn, thk. Muhammed Şerâfettin Yaltkaya, I-II, Beyrut ty.

KEHHÂLE, Ömer Rıza, (ö.1408/1987), Mu‘cemü’l-müellifîn: terâcimü musannifi’l-kütübi’l-‘Arabiyye, I-XV, Beyrut, 1993.

KUREŞÎ, el-Cevâhiru’l-mudiyye fî tabakâti’l-Hanefiyye, thk. Abdulfettah el-Hulv, İsa el-Babî matbaası, Mısır 1398 h.

MAKRÎZÎ, Takiyyüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed Abdülkâdîr el-Hüseynî (ö. 845/1441), Kitâbü’l-mevâiz ve’l-i’tibâr fî zikri’l-hıtat ve’l-âsâr (=el-Hıtatü’l-Makriziyye), Halep, 1270/1853.

MAKRÎZÎ, Takiyyüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed Abdülkâdîr el-Hüseynî (ö. 845/1441), el-‘Ukûdu’l-ferîde fî terâcimi’l-a'yâni’l-müfîde, thk: Mahmut el-Celilî, Dârü’l Ğaybi’l-İslâmî, Beyrut 1423/2002.

MAKRÎZÎ, Takiyyüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed Abdülkâdîr el-Hüseynî (ö. 845/1441), es-Sülûk li-Ma’rifeti Düveli’l-Mülûk. thk. Ahmed Abdülkadîr 'Atâ, Dârü‟lkütübi‟l-ilmiyye: Beyrut 1418/1997.

MÜBAREK, S. Ali Paşa (ö. 1311/1893): el-Hıtatü’t-Tevfîkiyyetü’l-Cedide, Bulak Matbaası, Kahire 1306/1888.

MÜSLİM, Ebü’l-Hüseyn Müslim bin el-Haccâc el-Kuşeyri (261/875): el-Câmiu’s-Sahîh, tah. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, I-V, Kâhire 1991.

NADİYE, Mustafa, el-Asru’l Memlüki min tasfiyeti’l-vücudi’l-Moğol ilâ bidâyeti’l-hecemâti’l-Avrubbiyyeti’s-sâniye (642-923/1358-1517), el-Ma’hedü’l-Alem li’l-Fikri’l-İslamî, Kahire 1417/1996.

NEHAR, Ammar Ahmed, “ed-Dirâsâtin-nazariyye fî asri Devleti’l- Mamâlîk el-Bahriyye (h.648-784/m.1250-1382)”, Mecelletun Dirâsâtun Târihiyye, sayı: 2, Dımeşk 2012.

ROZENTHAL, Franz: İlmü’t-târih inde’l-Muslimîn, trc: Salih Ahmet Salih, Mektebetü’l-Müsannâ, Bağdat 1963.

SERHÂN, D. Muhyî Hilal - Zeynüddîn Hamûdi, el-Mektebetü ve usûli’l-bahs ve masâdiruhu, Vezâratü’t-ta‘lîm el-‘âlî, Bağdat 1990.

SAFEDÎ, Ebü’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh, (ö.764/1363) el-Vâfi bi’l-vefeyât, Viesbaden, 1959-1979.

SAYMERÎ, Ahbâru Ebî Hanîfe ve ashâbihi, thk. Ebu’l-Vefa el-Afgânî, Âlemü'l-Kütüb, Beyrut 1985.

SAYRAFÎ, el-Hatîbü’l-Cevheri Ali b. Dâvud (ö. 900/1494), Nüzhetü’n-nüfûs ve’l-ebdan fi tevârihi’z-zaman,Dârü’l-Kütüb Matbaası, Beyrut 1971.

SEHÂVÎ, Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman el- Hâfız (ö: 902/1496), edDav’ü’l-Lâmi’ li-ehli’l-karni’t-tâsi’, Dâru Mektebeti’l-Hayât, Beyrut, ts.

SUYÛTÎ, Ebu’l-Fadl Celalüddin Abdurrahman b. Ebi Bekr (ö. 911/1505), Hüsnü’l-muhâdara fî Târihi Mısr ve’l-Kâhira, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Daru’l-Fikri’l-Arabî, Kahire 1418/1988.

SUYÛTÎ, Ebu’l-Fadl Celalüddin Abdurrahman b. Ebi Bekr (ö. 911/1505), Nazmü’l’ikyân fi A’yâni’l-A’yân, thk. Philip Hittî, Matb‘atü’l-Amrikiyye: Beyrut 1927.

ŞAKİR, Mahmut, et-Târîh el-İslâmî - el-‘ahdü’l-Memlükî, Dârü'l-İslâm, Beyrut, 1421/2000.

TEMÎMÎ, Takiyyüddin Abdülkâdir el-Mısrî el-Hanefî (ö. 1005/1596) et-Tabakatü’s-Seniyye fî terâcimi’l-Hanefiyye, thk: Abdülfettah Hulu, el-Meclisü’l-A’la li-Şuûni’l İslamiyye Kahire 1390/1970.

TOLON, Hasan b. Hüseyin b. Ahmet (ö: 909/1503), en-Nüzhetü’s-seniyye fî Ahbâri’l-Hulefâi ve’l-Mülûki’l-Mısrıyye, Kahire 1302/1884.

UREYNÎ, es-Seyyid Baz, Memlûkler, Darü’n-Nahdati’l-Mısriyye, Kahire 1967. YİĞİT, İsmail, Memlûkler, Kayıhan Yayınları: İstanbul 2008.

UREYNÎ, es-Seyyid Baz, Memlûkler, DİA, XXIX, İstanbul 2004, s. 90-97.

ZİRİKLÎ, Hayreddîn ez-Ziriklî, (ö: 1396/1976), el-‘İlâm: Kâmusü’t-terâcim li eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ mine’l-Arab ve’l-Müsta’ribîn ve’l-Müsteşrikîn, I–VIII, Dârü'l-kütübi'l-ilmiyye, Beyrut 1981.

Ümumilikdə 52 istinad var. Daha Çox İstinadı Göstər

Articles